Słowa kluczowe
iluminatorstwo
ikonografia
atrybucja
motywy zoomorficzne
motywy floralne
św. Hieronim
Peter Schöffer
Anton Koberger
Biblioteka Raczyńskich
Biblioteka Jagiellońska
Jak cytować
Abstrakt
W zbiorach Biblioteki Raczyńskich w Poznaniu znajduje się inkunabuł Epistolae św. Hieronima wydrukowany w 1470 roku w mogunckiej oficynie Petera Schöffera (sygn. Inc. I 11). Dzieło to posiada stosunkowo bogatą dekorację iluminatorską, na którą składają się inicjały (rubrykatorskie, filigranowe i iluminowane) oraz floratury z motywami jelenia, dwóch małpek oraz ptaka. Analiza motywów zoomorficznych wykazała ich bezpośrednie powiązanie z treścią książki. Cechy formalne dekoracji iluminatorskiej pozwoliły zaś na uznanie ich wykonawcy za reprezentanta niemieckiej tradycji malarstwa książkowego, być może współpracującego z moguncką oficyną Petera Schöffera. Analogie formalne ze znanym z literatury inkunabułem Inc. 829 z Biblioteki Jagiellońskiej skłaniają jednak do alternatywnej atrybucji – anonimowemu twórcy krakowskiemu (zwanemu Iluminatorem Dekretaliów).
Bibliografia
Ameisenowa Z., Rękopisy i pierwodruki iluminowane Biblioteki Jagiellońskiej, Wrocław–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo 1958.
Bohatec M., Schöne Bücher des Mittelalters aus Böhmen, Prague: Artia 1970.
Camille M., Image on the Edge. The Margins of Medieval Art, London: Reaktion Books 1992.
Csapodi-Gárdonyi K., Iluminowane kodeksy europejskie, Wrocław: Ossolineum 1984.
Encyklopedia wiedzy o książce, red. A. Birkenmajer et al., Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich 1971.
Forstner D., Świat symboliki chrześcijańskiej: leksykon, Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax 2001.
Friedmann H., The symbolic goldfinch: Its History and Significance in European Devotional Art, Washington, D.C.: Pantheon Books 1946.
Geschichte der deutschen Kunst 1350–1470, red. E. Ullmann, Leipzig: Walter De Gruyter & Co. 1981.
Gutowski M., Komizm w polskiej sztuce gotyckiej, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1973.
Hellinga L., Das Buch des 15. Jahrhunderts im Übergang von der Handschrift zum Buchdruck, „Gutenberg Jahrbuch” 1998, s. 48–55.
In the Beginning was the Word. The Power and Glory of illuminated Bibles, red. A. Fingernagel, C. Gastgeber, Köln: Taschen 2003.
Inkunabuły Biblioteki Jagiellońskiej, oprac. A. Lewicka-Kamińska, współpraca H. Friedberg, M. Kowalczyk, L. Tabeau, Kraków: nakł. Uniwersytetu Jagiellońskiego 1962.
Incunabula quae in bibliothecis Poloniae asservantur, [t. 1], A–L, [t. 2], M–Z, moder. A. Kawecka-Gryczowa, compos. M. Bohonos, E. Szandorowska, Wrocław: ex Officina Instituti Ossoliniali 1970.
Jakubek-Raczkowska M., Zdobienia, w: Pelpliński Graduał L 13. Dzieło – badania – konserwacja, red. J. Raczkowski, M. Jakubek-Raczkowska, Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika 2019, s. 35–75.
Janson H.W., Apes and Ape Lore in the Middle Ages and the Renaissance. Studies of the Warburg Institute, red. H. Frankfort, t. 20, London: Warburg Institute, University of London 1952.
Karlak W., Główne zespoły proweniencyjne zbioru starych druków Biblioteki Uniwersyteckiej we Wrocławiu odbiciem jego zawiłych losów, w: Książka dawna i jej właściciele. Zbiór studiów, red. D. Sidorowicz-Mulak, A. Franczyk-Cegła, t. 1, Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum 2017, s. 15–36.
Karlak W., Pokasacyjne zasoby starych druków w Bibliotece Uniwersyteckiej we Wrocławiu – działalność J.G.G. Büschinga a stan obecny, w: Kasaty klasztorów na obszarze dawnej Rzeczypospolitej Obojga Narodów i na Śląsku na tle procesów sekularyzacyjnych w Europie, red. M. Derwich, t. 3, Źródła. Skutki kasat XVIII i XIX w. Kasata w latach 1954–1956, Wrocław: Wrocławskie Towarzystwo Miłośników Historii 2014, s. 245–262; t. 4, Dokumentacja, s. 105–121.
Karłowska-Kamzowa A., Malarstwo książkowe w Wielkopolsce, w: Malarstwo gotyckie w Polsce, red. A.S. Labuda, K. Secomska, t. 2, cz. 3, Synteza, Warszawa: Wydawnictwo DiG 2004.
Katalog inkunabułów Biblioteki Naukowej PAU i PAN w Krakowie, oprac. T. Dąbrowa, E. Knapek, J. Wojtowicz, Kraków: Polska Akademia Umiejętności 2015.
Kocowski B., Katalog inkunabułów Biblioteki Uniwersyteckiej we Wrocławiu, cz. 1, Wrocław 1959; cz. 2, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich 1962.
Lexikon der Christlichen Ikonographie, t. 1, red. E. Kirschbaum, G. Bandmann, Freiburg im Breisgau: Herder Verlag 1968.
Lexikon der Christlichen Ikonographie, t. 2, red. E. Kirschbaum, Freiburg im Breisgau: Herder Verlag 1970.
Malarstwo książkowe w Wielkopolsce, w: Malarstwo gotyckie w Polsce, red. A.S. Labuda, K. Secomska, t. 2, cz. 3, Album ilustracji, Warszawa: Wydawnictwo DiG 2004.
Marszałkowski M.F., Zdobienia filigranowe – analiza styloznawcza, w: Pelpliński Graduał L 13. Dzieło – badania – konserwacja, red. J. Raczkowski, M. Jakubek-Raczkowska, Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika 2019, s. 107–122.
Mayer W., Beier Ch., Zäh H., Eine weiteres Pergament-Exemplar der Gutenbergbibel. Fund eines Einzelblattes in der Staats- und Stadtbibliothek Augsburg, „Gutenberg Jahrbuch” 2018, s. 29–41.
Michniewska M., Rośliny w małopolskim gotyckim malarstwie tablicowym 1420–1450, Kraków: Towarzystwo Naukowe Societas Vistulana 2014.
Miodońska B., Małopolskie malarstwo książkowe, w: Malarstwo gotyckie w Polsce, red. A.S. Labuda, K. Secomska, t. 2, cz. 3, Synteza, Warszawa: Wydawnictwo DiG 2004.
Miodońska B., Małopolskie malarstwo książkowe 1320–1540, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN 1993.
Miodońska B., Śląskie malarstwo książkowe, w: Malarstwo gotyckie w Polsce, red. A.S. Labuda, K. Secomska, Warszawa: Wydawnictwo DiG 2004.
Obłąk J., Jaroszewicz-Pieresławcew Z., Wojtkowski J., Katalog inkunabułów Biblioteki Wyższego Seminarium Duchownego Metropolii Warmińskiej „Hosianum” w Olsztynie, Olsztyn: Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego 2007.
Pfändtner K.G., Ein Buchmaler für Anton Koberger?, „Gutenberg Jahrbuch” 2009, s. 251–255.
Pirożyński J., Der Buchhandel In Polen In der Renaissancezeit, w: Beiträge zur Geschichte des Buchwesens im konfessionellen Zeitalter, red. H.G.G. Göpfert et al., Wiesbaden: In Kommission bei Otto Harrassowitz 1985.
Potkowski E., Książka rękopiśmienna w kulturze Polski średniowiecznej, Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1984.
Reallexikon zum deutschen Kunstgeschichte, red. O. Schmitt, t. 2, Stuttgart–Waldsee: J.B. Metzlersche Verlagsbuchhandlung 1948.
Roth G., Das ‚Leobschutzer Rechtsbuch‘, Marburg: Herder-Institut 2006.
Sauer C., In Nürnberg illuminiert. Die Reichsstadt als Zentrum der Buchmalerei im Zeitalter Johannes Gutenbergs. Katalog zur Ausstallung in der Stadtbibliothek Nürnberg vom 8 Oktober 2015 bis 9. Januar 2016, Luzern: Quaternio Verlag Luzern 2015.
Sauer C., Roh, illuminiert oder gebunden – Zur Ausstattung der von Anton Koberger gedruckten und gehandelten Bücher, w: Anton Koberger. Zum 500. Todestag des Druckers der Schedelschen Weltchronik, red. C. Sauer, Nürnberg: Bildungscampus Nürnberg 2013, s. 15–29.
Seibert J., Leksykon sztuki chrześcijańskiej: tematy, postacie, symbole, Kielce: Wydawnictwo „Jedność” 2007.
Silvestris B., De mundi universitate, w: Bibliotheca Philosophorum, mediae aetatis, red. C.S. Barach, Innsbruck: Verlag der Wagner’schen Universitaets-Buchhandlung 1876.
Stejskal K.,Voit P., Iluminowané rukopisy doby husitské, Praha: Grafit 1991.
Szwejkowska H., Książka drukowana XV–XVIII wieku. Zarys historyczny, Wrocław: Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1975.
Św. Hieronim. Listy, t. 1, przełożył i przedmową zaopatrzył J. Czuj, Warszawa: Pax 1952.
Thorpe J., The Gutenberg Bible. Landmark in Learning, San Marino–California: Huntington Library Press 1999.
Tif A., Der Illuminator des Koloman-Antiphonars. Zur Frage der Mobilität eines Buchausstatters im Donauösterreichischen Raum um 1480, w: Wege zum illuminierten Buch. Herstellungsbedingungen für Buchmalerei in Mittelalter und früher Neuzeit, red. C. Beier, E.T. Kubina, Wien: Böhlau Verlag 2014, s. 80–104.
Tondel J., Inkunabuły w zbiorach Biblioteki Wyższego Seminarium Duchownego w Pelpinie, Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika; Pelplin: Wydawnictwo Bernardinum 2007.
Walther I.F., Wolf N., Codices illustres. The world’s most famous illuminated manuscripts 400 to 1600, Köln: Taschen 2005.
Licencja
Utwory opublikowane w czasopiśmie Biblioteka, na platformie Pressto należącej do Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu od 2015 roku są udostępniane na
licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe.
Tym samym wszyscy zainteresowani są uprawnieni do korzystania z utworów opublikowanych po 2015 roku pod następującymi warunkami:
- uznania autorstwa czyli obowiązek podania wraz z rozpowszechnianym utworem informacji o autorstwie, tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, doi) oraz samej licencji
- na tych samych warunkach — remiksując utwór, przetwarzając go lub tworząc na jego podstawie, należy swoje dzieło rozpowszechniać na tej samej licencji, co oryginał.
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).
Autor zachowuje prawa majątkowe, ale udziela zgody Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu na wykorzystanie dzieła. Autorzy tekstów zakwalifikowanych do publikacji proszeni są o wypełnienie podpisanie i przesłanie umowy.
Jeżeli autor artykułu nie jest przekonany, że może wykorzystywać cudze utwory (np. ilustracje, fotografie, tabele) w ramach cytatu we własnej tekście musi dostarczyć do redakcji czasopisma zgodę od uprawnionych podmiotów.
Prawa są zastrzeżone do wszystkich tekstów opublikowanych przed rokiem 2015.