Słowa kluczowe
parlament Rzeszy w Berlinie
patriotyczne karty pocztowe
przemówienia poselskie
kodeks karny Rzeszy Niemieckiej
cenzura pruska
Jak cytować
Liczba wyświetleń: 406
Liczba pobrań: 238
Abstrakt
Bernard Chrzanowski (1861–1944), polski działacz społeczno-narodowy w Poznańskiem, w latach 1901–1910 był posłem w parlamencie Rzeszy w Berlinie. Podczas swoich przemówień występował w obronie polskiej kultury i tożsamości narodowej, wskazywał na różne nadużycia pruskiej administracji wobec Polaków. Kilka jego mów plenarnych poświęconych było paragrafowi 130 niemieckiego kodeksu karnego, często wykorzystywanego przez policję i sądy pruskie do konfiskowania polskiej literatury i sztuki, w tym popularnych wówczas patriotycznych kart pocztowych. W Bibliotece Uniwersyteckiej w Poznaniu zachował się zbiór kilkudziesięciu obiektów ikonograficznych, głównie pocztówek, których Chrzanowski podczas swoich wystąpień używał jako swoistych „dowodów rzeczowych”. Celem artykułu jest przedstawienie owego zbioru i jego wykorzystania w walce parlamentarnej na przykładzie wybranych wystąpień poznańskiego posła.
Bibliografia
Źródła
Biblioteka Raczyńskich w Poznaniu, Sygn. Rkp. 1108, Papiery Bernarda Chrzanowskiego. Stenographische Berichte über die Verhandlungen des Reichstags.
Biblioteka Raczyńskich w Poznaniu, Sygn. Rkp. 1375, Bernard Chrzanowski, Wspomnienia.
Biblioteka Uniwersytecka w Poznaniu, Oddział Zbiorów Specjalnych, Pracownia Zbiorów Ikonograficznych, Nr inw. 3201659, Album Bernarda Chrzanowskiego.
Źródła drukowane
Artur Grottger jako rewolucjonista przed sądem, „Dziennik Poznański” 1901, nr 217.
Berlin, „Górnoślązak” 1902, nr 42.
Brodnica, „Gazeta Toruńska” 1902, nr 4.
Chrzanowski B., W sprawie konkursu na dzieło o Karolu Marcinkowskim, „Przegląd Poznański” 1894, nr 24.
Chrzanowski B., Ze wspomnień o Maksymilianie Jackowskim, „Strażnica Zachodnia” 1926, nr 1, s. 11–17.
Ciekawy proces, „Dziennik Poznański” 1901, nr 253.
Ciekawy proces, „Dziennik Poznański” 1903, nr 101.
Co nie jest podburzaniem do gwałtów?, „Dziennik Poznański” 1908, nr 173.
Cui bono?, „Dziennik Poznański” 1909, nr 280.
Das Strafgesetzbuch für das Deutsche Reich vom 15. Mai 1871 nach der Novelle vom 26. Februar 1876, nebst Einführungs- und Abänderungs-Gesetz, Erlangen 1876.
Deutscher Reichstag, „Posener Tageblatt” 1903, nr 110.
Die preussische Pest, „Posener Tageblatt” 1902, nr 91.
Echa wyborcze. Urzędowy wynik wyborów w okręgu poznańskim, „Dziennik Poznański” 1903, nr 140.
Gniezno, „Gazeta Grudziądzka” 1901, nr 133.
Grottger na kartach korespondencyjnych, „Praca” 1901, nr 10.
Jawność rozpraw sądowych, „Dziennik Poznański” 1901, nr 258.
Kodeks karny Rzeszy Niemieckiej z dnia 15 maja 1871 r. z późniejszymi zmianami i uzupełnieniami po rok 1918 wraz z ustawą wprowadczą do kodeksu karnego dla Związku Północno-Niemieckiego (Rzeszy Niemieckiej) z dnia 31 maja 1870 r. Przekład urzędowy Departamentu Sprawiedliwości Ministerstwa b. Dzielnicy Pruskiej, Poznań 1920.
Kogo się Niemcy boją prócz Boga?, „Dziennik Poznański” 1906, nr 65.
Konfiskata, „Dziennik Poznański” 1902, nr 286.
Listy z Berlina, „Kurier Poznański” 1902, nr 206.
Mowa posła B. Chrzanowskiego, „Dziennik Poznański” 1904, nr 53.
Mowa posła Bernarda Chrzanowskiego, „Dziennik Poznański” 1902, nr 41.
Mowa posła Bernarda Chrzanowskiego, „Praca” 1906, nr 14–16.
Mowa posła Chrzanowskiego, „Dziennik Poznański” 1903, nr 54–55.
Mowa posła Chrzanowskiego, „Kurier Poznański” 1908, nr 49–51.
Mowa posła Józefa Głębockiego, „Dziennik Poznański” 1902, nr 131.
Mowa posła ks. Ferdynanda Radziwiłła, „Dziennik Poznański” 1902, nr 44.
Mowa posła mec. B. Chrzanowskiego, „Dziennik Poznański” 1902, nr 42.
Mowa posła mec. Bernarda Chrzanowskiego, „Dziennik Poznański” 1908, nr 49–50.
Mowa posła p. mec. Chrzanowskiego, „Górnoślązak” 1902, nr 43.
Niebezpieczna pocztówka, „Dziennik Poznański” 1906, nr 134.
Niebezpieczne karty z widokami, „Dziennik Poznański” 1906, nr 115.
„Niebezpieczne” pocztówki, „Dziennik Poznański” 1907, nr 118.
„Niebezpieczne” polskie obrazki, „Dziennik Poznański” 1904, nr 246.
Nowi posłowie, „Praca” 1901, nr 12.
O mowie cesarskiej, „Dziennik Poznański” 1902, nr 131.
O podburzanie do gwałtów, „Głos Śląski” 1906, nr 66–68.
O podburzanie do gwałtów, „Górnoślązak” 1906, nr 66–68.
O podburzanie do gwałtów, „Orędownik” 1906, nr 64–65.
Paragraf 130 prawa karnego przed parlamentem, „Górnoślązak” 1906, nr 62.
Parlament niemiecki a paragraf o podburzaniu do gwałtów, „Orędownik” 1906, nr 61.
Po wyborach. Urzędowe wyniki, „Dziennik Poznański” 1907, nr 28.
„Polonia” Styki, „Dziennik Poznański” 1904, nr 195.
„Polonia” Styki przed sądem, „Gazeta Toruńska” 1904, nr 105.
Poseł Chrzanowski, „Dziennik Poznański” 1902, nr 46.
Poseł Chrzanowski o pruskiem sądownictwie w parlamencie niemieckim, „Górnoślązak” 1903, nr 56.
Poznań, „Gazeta Toruńska” 1901, nr 221.
Proces o obraz, „Gazeta Toruńska” 1902, nr 39
Proces o obrazek Królowej Korony Polskiej, „Kurier Poznański” 1901, nr 502.
Proces o pocztówki, „Dziennik Poznański” 1912, nr 57.
Słowa króla pruskiego do Polaków w r. 1815 a 1902, „Dziennik Berliński” 1902, nr 222.
Sprawa polska w sejmie, „Orędownik” 1906, nr 63.
Stenogram mowy posła Chrzanowskiego, „Kurier Poznański” 1902, nr 83.
Stenogram wczorajszej mowy posła p. mec. Chrzanowskiego, „Kurier Poznański” 1902, nr 81.
Stenogram wczorajszej mowy posła pana mecenasa B. Chrzanowskiego, „Kurier Poznański” 1903, nr 54–55.
Tanie pocztówki narodowej treści, „Dziennik Poznański” 1906, nr 134.
Urzędowe ogłoszenie wyniku wyborów, „Orędownik” 1901, nr 64.
Verbotene Druckschriften in Deutschland, t. 4: Polnische Druckschriften 1850–1932. A: Register, B: Quellen / Druki zakazane w Niemczech, t. 4: Druki polskie 1850–1932. A: Indeksy, B: Źródła, hrsg. / wyd. H. Birett, E. Skorupa, Vaduz 1996.
Verzeichnis der verbotenen nichtperiodischen polnischen Druckschriften, der als aufreizend anerkannten polnischen Lieder und bildlichen Darstellungen vom Jahre 1850 bis zur Gegenwart, Posen 1911.
Verzeichnis der verbotenen nichtperiodischen polnischen Druckschriften, der vom Postvertrieb im Inlande ausgeschlossenen ausländischen polnischen Zeitungen, der verbotenen polnischen Lieder und bildlichen Darstellungen vom Jahre 1850 bis zur Gegenwart, Posen 1903.
W Gnieźnie przed Izbą karną, „Gazeta Toruńska” 1901, nr 257.
W parlamencie niemieckim, „Katolik” 1902, nr 22.
Walka o sztukę i literaturę polską. Ustęp z mowy posła miasta Poznania, Bernarda Chrzanowskiego, „Niepodległość” 1933, t. 7, z. 2 (16), s. 288–295.
Walne zebranie przedwyborcze na powiat poznański wschodni, „Dziennik Poznański” 1901, nr 49.
Walne zebranie wyborcze miasta Poznania, „Dziennik Poznański” 1901, nr 31.
Wiec poznański, „Dziennik Poznański” 1903, nr 113.
Wiec w sprawie ustawy osadniczej, „Dziennik Poznański” 1904, nr 123.
Wybór Poznański, „Dziennik Poznański” 1901, nr 63.
Z parlamentu niemieckiego, „Dziennik Poznański” 1906, nr 61.
Z parlamentu niemieckiego, „Dziennik Poznański” 1911, nr 11.
Z parlamentu niemieckiego, „Górnoślązak” 1908, nr 49.
Z parlamentu niemieckiego, „Kurier Śląski, 1908, nr 49.
Z parlamentu, „Kurier Poznański” 1908, nr 48.
Z sąsiednich dzielnic. Gniezno, „Nowiny Raciborskie” 1905, nr 22.
Z tygodnia, „Praca” 1903, nr 11.
Znaczenie historyczne projektowanej ustawy osadniczej (Mowa posła Bernarda Chrzanowskiego, wygłoszona na niedzielnym wiecu), „Dziennik Poznański” 1904, nr 124.
Opracowania
Aksjosemiotyka karty pocztowej, red. P. Banaś, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego 1993.
Bernard Chrzanowski (1861–1944), w: W. Jakóbczyk, Zasłużeni Wielkopolanie XIX wieku, Warszawa: Wydawnictwa Radia i Telewizji 1987, s. 131–140.
Bryl M., Cykle Artura Grottgera. Poetyka i recepcja, Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM 1994.
Buzek J., Historya polityki narodowościowej rządu pruskiego wobec Polaków. Od traktatów wiedeńskich do ustaw wyjątkowych z r. 1908, Lwów: nakł. Księgarni H. Altenberga 1909.
Grecki K., Koronacje i insygnia koronacyjne dynastii piastowskiej, „Kurier Instytutu Historii” 2015, nr 1, s. 4–9.
Gulczyński A., Sylwetki zasłużonych pleszewian z okresu pruskiej niewoli, Pleszew: [s.n.] 1992.
Hemmerling Z., Posłowie polscy w parlamencie Rzeszy Niemieckiej i sejmie pruskim 1907–1914, Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1968.
Hnatyszyn P., Zakazane pocztówki (1), „Filokartysta” 1996, nr 4 (6), s. 5–7; Zakazane pocztówki (2), „Filokartysta” 1997, nr 1 (7), s. 5–7.
Jabczyński M., Bernard Chrzanowski, „Przegląd Wielkopolski” 1946, nr 4, s. 118–122.
Jakóbczyk W., Bernard Chrzanowski, w: Wielkopolski słownik biograficzny, Warszawa–Poznań: Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1981, s. 110–111.
Jakóbczyk W., Bernard Chrzanowski 1861–1944, w: Wielkopolanie XIX w., t. 2, red. W. Jakóbczyk, Poznań: Wydawnictwo Poznańskie 1969, s. 465–492.
Junius [Wilhelm Feldman], Współcześni politycy polscy. VIII. Bernard Chrzanowski, „Krytyka” 1909, z. 7, s. 19–22.
Komorowski R.T., Zapomniany ilustrator symboli narodowych, „Alma Mater. Miesięcznik Uniwersytetu Jagiellońskiego” 2008, nr 6, s. 70–78.
Kotłowski J., Alte Postkarten als Kulturspiegel / Dawna pocztówka zwierciadłem kultury, Oldenburg: Bibliotheks- und Informationssystem der Universität Oldenburg 1996.
Kucharczyk G., Cenzura pruska w Wielkopolsce w czasach zaborów 1815–1914, Poznań: Wydawnictwo Poznańskie 2001.
Łukomski G., Bernard Chrzanowski (1861–1944). Biografia Polaka zachodniokresowego, Poznań–Opalenica: Opalgraf 2005.
Łukomski G., Bernard Chrzanowski syn ziemi opalenickiej, Opalenica: Miejsko-Gminny Ośrodek Kultury 1988.
Łukomski G., Myśl zachodnia Bernarda Chrzanowskiego, „Rocznik Koszaliński” 1995, nr 25, s. 77–92.
Łyczywek R., Chrzanowski Bernard, w: Słownik biograficzny adwokatów polskich A–G, t. 2, Warszawa: Wydawnictwo Prawnicze 1988, s. 100–104.
Marczewski J., Narodowa Demokracja w Poznańskiem 1900–1914, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1967.
Miniewicz J., Tajemnica polskich koron? Czy jest szansa ich odnalezienia?, Nowy Sącz: Goldruk 2006.
Papée S., Bernard Chrzanowski, Poznań: Fiszer i Majewski Księgarnia Uniwersytecka 1928.
Rajch M., Cenzura pruska w Wielkopolsce w latach 1848–1918, Poznań: Wydawnictwo Poznańskie 2004.
Ryfowa A., Działalność Sokoła polskiego w zaborze pruskim i wśród wychodźstwa w Niemczech (1884–1914), Warszawa–Poznań: Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1976.
Skorupa E., Dziewiętnastowieczna ikonosfera a tożsamość narodowa, w: Ikoniczne i literackie teksty w przestrzeni nowoczesnej dydaktyki, red. A. Pilch, M. Rusek, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego 2015, s. 43–58.
Skorupa E., Polskie symbole kulturowe przed sądem pruskim 1871–1914, Kraków: Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych „Universitas” 2004.
Trzeciakowski L., Posłowie polscy w Berlinie: 1848–1928, Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe 2003.
W jedności siła! Idee Sokolstwa na pocztówkach ze zbiorów Muzeum Sportu i Turystyki w Warszawie, oprac. B. Mikocka, Warszawa: Muzeum Sportu i Turystyki 2017.
Wojciak J., Walka polityczna w wyborach do parlamentu Rzeszy i sejmu pruskiego w Poznańskiem w latach 1898–1914, Warszawa–Poznań: Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1981.
Wojtkowski A., Bernard Chrzanowski, „Kronika Miasta Poznania” 1936, nr 4, s. 508–511.
Woner T., Bernard Chrzanowski, adwokat poznański (1861–1944), „Palestra” 1974, nr 10, s. 76–78.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2020 Agnieszka Baszko
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Utwory opublikowane w czasopiśmie Biblioteka, na platformie Pressto należącej do Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu od 2015 roku są udostępniane na
licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe.
Tym samym wszyscy zainteresowani są uprawnieni do korzystania z utworów opublikowanych po 2015 roku pod następującymi warunkami:
- uznania autorstwa czyli obowiązek podania wraz z rozpowszechnianym utworem informacji o autorstwie, tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, doi) oraz samej licencji
- na tych samych warunkach — remiksując utwór, przetwarzając go lub tworząc na jego podstawie, należy swoje dzieło rozpowszechniać na tej samej licencji, co oryginał.
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).
Autor zachowuje prawa majątkowe, ale udziela zgody Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu na wykorzystanie dzieła. Autorzy tekstów zakwalifikowanych do publikacji proszeni są o wypełnienie podpisanie i przesłanie umowy.
Jeżeli autor artykułu nie jest przekonany, że może wykorzystywać cudze utwory (np. ilustracje, fotografie, tabele) w ramach cytatu we własnej tekście musi dostarczyć do redakcji czasopisma zgodę od uprawnionych podmiotów.
Prawa są zastrzeżone do wszystkich tekstów opublikowanych przed rokiem 2015.