Słowa kluczowe
kryptografia w Polsce 1. połowy XVI w.
Jan Żdżarowski
diariusz
zapiski marginalne
almanach
kalendarz
moralność duchowieństwa w Polsce XVI w.
Jak cytować
Liczba wyświetleń: 691
Liczba pobrań: 445
Abstrakt
Artykuł poświęcony jest analizie szyfrowanych zapisek w diariuszu należącym do poznańskiego kanonika, Jana Żdżarowskiego (zm. 1551). Jego metody kryptograficzne zaprezentowano na szerszym tle. Pierwsza część tekstu to omówienie podstawowych metod kryptograficznych używanych w Polsce w pierwszej połowie XVI wieku. Początkowo stosowano zapisy alfabetem innym niż łaciński (posługiwano się cyrylicą lub alfabetami greckim i hebrajskim), następnie utrwaliły się dwa rodzaje szyfrów podstawieniowych: monoalfabetycznego i prostego szyfru homofonicznego wzbogaconego o nomenklatory. Wstępne zestawienie znanych przykładów użycia kryptografii w Polsce wskazuje, że najpierw używano jej przede wszystkim w kancelarii królewskiej, aby utajnić poufną korespondencję dyplomatyczną. Stosowane tam metody bardzo szybko wykorzystano do celów prywatnych – osobistych zapisek diariuszowych. W drugiej części artykułu opisane zostały przykłady szyfrowania zapisek w diariuszach spisywanych na kartach drukowanych wielorocznych kalendarzy (almanachów i efemeryd). Zidentyfikowane zostały cztery takie diariusze. Trzy z nich należały do duchownych: Macieja Drzewickiego (1467–1535), Jana Żdżarowskiego (zm. 1551) i Piotra Myszkowskiego (ca 1505–1591), czwarty, anonimowy, zawiera dwa szyfrogramy z 1534 roku. Drzewicki i Myszkowski utajniali informacje w swych diariuszach, zapisując informacje w języku łacińskim za pomocą cyrylicy i alfabetu greckiego. Anonim z 1534 roku oraz Jan Żdżarowski stosowali proste szyfry podstawieniowe monoalfabetyczne. W poufnej korespondencji dyplomatycznej, jak i w diariuszach kryptografia pełniła taką samą funkcję. Służyła utajnianiu informacji. Szyfry Żdżarowskiego (ich odczyt zaprezentowano w tekście artykułu) kryły informacje o zabójstwie ks. Jana Łukomskiego (w które Żdżarowski był wplątany) oraz o narodzinach jego syna Macieja. Drzewicki szyfrował np. swe pożyczki pieniężne dla kanclerza Jana Łaskiego, a ks. Myszkowski utajniał m.in. wzmianki o nasilających się objawach trapiącej go rzeżączki. Na przykładzie zapisek diariuszowych Żdżarowskiego wykazano, że diariusze nie były materiałem ściśle osobistym, wgląd w nie miewały osoby postronne. Analizowane szyfrowane wpisy ukrywały wstydliwe fakty. Były to jednak fakty na tyle istotne i użyteczne dla ich właścicieli, że postanawiali je upamiętnić, ale za pomocą szyfrogramów. Do artykułu dołączono Aneks zawierający wstępny wykaz metod kryptograficznych stosowanych w Polsce do połowy XVI wieku.
Bibliografia
Źródła rękopiśmienne i stare druki
Acta Officialia, sygn. 26, Archiwum Kurii Metropolitalnej, Kraków.
Biblioteka Jagiellońska, Rkp. 6557 III, Biblioteka Jagiellońska, Kraków.
Acta Episcopalia, sygn. AE VII, Archiwum Archidiecezjalne, Poznań.
Akta miasta Poznania, sygn. I.4; Księgi grodzkie poznańskie, sygn. Poznań Gr. 10, 18, 75, 89; Księgi sądu ziemskiego w Gnieźnie, sygn. Z.15., Archiwum Państwowe, Poznań.
J. Stöffler, Ephemeridum […] a capite anni redemptoris Christi MDXXXII in alios XX. proxime subsequentes, Tybinga: H. Mohart, 1531, in 4o , BUP, sygn. SD 6660 II, Biblioteka Uniwersytecka w Poznaniu, Poznań.
J. Cauffman, Ephemeris anno Christi. 1534. Stoeflerini, Kraków: [F. Ungler, 1532], sygn. Qq 561, Universitetsbiblioteket Carolina Rediviva, Uppsala.
Źródła wydane
Acta capitulorum nec non iudiciorum ecclesiasticorum selecta, t. 2: Acta iudiciorum ecclesiasticorum dioecesum Gneznensis et Poznaniensis (1403–1530), wyd. B. Ulanowski, Kraków: Nakładem Akademii Umiejętności 1902.
Acta Tomiciana: epistolae, legationes, responsa, actiones, res gestae Serenissimi Principis Sigismundi eius nominis Primi Regis Poloniae, Magni Ducis Lithuaniae, t. 1–9, Posnaniae: Merzbach, Popliński, sumptibus Bibliothecae Kornicnensis 1852–1876; t. 10–13, wyd. Z. Celichowski, Posnaniae: typis societatis „Dziennik Poznański”, sumptibus Bibliothecae Kornicnensis 1909–1915; t. 14, wyd. W. Pociecha, Poznań: nakładem Biblioteki Kórnickiej 1952; t. 15, wyd. W. Pociecha, Wrocław–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich 1957; t. 16, cz. 2, wyd. W. Pociecha, Wrocław–Kraków–Poznań: Zakład Narodowy im. Ossolińskich 1961.
Akta kapituł z wieku XVI wybrane, wyd. B. Ulanowski, t. 1, cz. 1: Akta kapituł poznańskiej i włocławskiej (1519–1578), Kraków: Nakładem Akademii Umiejętności 1908.
Akta radzieckie poznańskie, t. 2: 1471–1501, wyd. K. Kaczmarczyk, Poznań: Nakładem Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk 1931.
Annales S. Orichovii Okszii. Secundum codicem Gymn. R. Thoruniensis, wyd. T. Działyński, Poznań: J.K. Żupański, czcionkami L. Merzbacha 1854.
Corpus Epistolarum Ioannis Dantisci, P. 2: Amicorum Sermones Mutui, t. 2: Ioannes Dantiscus’ correspondence with Cornelis de Schepper, wyd. M. De Wit i A. Skolimowska, przy współpracy K. Jasińskiej-Zdun i K. Gołąbek, Warszawa–Kraków: Wydział Artes Liberales, Polska Akademia Umiejętności 2015.
CORPUS of Ioannes Dantiscus’ Texts and Correspondence, wyd. A. Skolimowska (director of the project), M. Turska, przy współpracy K. Jasińskiej-Zdun, dantiscus. al.uw.edu.pl, 1 lipca 2010, http://dantiscus.ibi.uw.edu.pl/?menu=call&f=search [dostęp: 22.05.2021].
Diariusze z XVI wieku w druku BJ Cim. 8421. Jan Musceniusz, Jan Krzysztoporski, Stanisław Krzysztoporski, wyd. J. Partyka, M. Malicki, Poznań: Biblioteka Uniwersytecka 2009.
Elementa ad Fontium Editiones, t. 37: Documenta ex Archivo Regiomontano ad Poloniam spectantia, VII Pars, HBA, B 2, 1543–47, wyd. C. Lanckorońska, Rzym: Institutum Historicum Polonicum 1976; t. 38: Documenta ex Archivo Regiomontano ad Poloniam spectantia, VIII Pars, HBA, B 2, 1548–49, wyd. C. Lanckorońska, Rzym: Institutum Historicum Polonicum 1976; t. 39: Documenta ex Archivo Regiomontano ad Poloniam spectantia, IX Pars, HBA, B 2, 1548–49, wyd. C. Lanckorońska, Rzym: Institutum Historicum Polonicum 1976.
Historica Res Gestas Poloniae illustrantia ab anno 1507 usque ad annum 1795, t. 1: Andrzeja na Więcborku Zebrzydowskiego Biskupa włocławskiego i krakowskiego korespondencyja z lat 1546–1553 z przydaniem Synodów r. 1547 i 1551, jako też innych dokumentów współczesnych, wyd. W. Wisłocki, Kraków: w drukarni L. Anczyca i Spółki 1878.
Jan Sobieski, Listy do Marysieńki, t. 1, oprac. L. Kukulski, Warszawa: Spółdzielnia Wydawnicza „Czytelnik” 1973.
Jana Żdżarowskiego, kanonika poznańskiego diariusz z lat 1532–1551, wyd. R. Wójcik, W. Wydra, Poznań: Biblioteka Uniwersytecka 2009.
Metryka Uniwersytetu Krakowskiego z lat 1400–1508. Biblioteka Jagiellońska rkp. 258, t. 1: Tekst, wyd. A. Gąsiorowski, T. Jurek, I. Skierska, przy współpracy R. Grzesika, Kraków: Towarzystwo Naukowe Societas Vistulana 2004.
Najstarsza księga promocji Wydziału Sztuk Uniwersytetu Krakowskiego z lat 1402–1541, wyd. A. Gąsiorowski, T. Jurek, I. Skierska, Warszawa: Instytut Historii PAN 2011.
Stephanus Brodericus, Epistulae, wyd. P. Kasza, Budapest: Argumentum Publishing House 2012.
Wypisy źródłowe do dziejów Wawelu. Z archiwaliów kapitulnych i kurialnych krakowskich 1501–1515, wyd. i oprac. B. Przybyszewski, Kraków: Nakładem Ministerstwa Nauki i Sztuki 1965 (Źródła do Dziejów Wawelu, t. 4).
Wypisy źródłowe do dziejów Wawelu. Z archiwaliów kapitulnych i kurialnych krakowskich 1516–1525, wyd. i oprac. B. Przybyszewski, Kraków: Nakładem Ministerstwa Nauki i Sztuki 1970 (Źródła do Dziejów Wawelu, t. 5).
Z dworu Stanisława Hozjusza. Listy Stanisława Reszki do Marcina Kromera 1568–1582, wyd. J.A. Kalinowska, Olsztyn: Ośrodek Badań Naukowych, Towarzystwo Naukowe im. Wojciecha Kętrzyńskiego 1992.
Opracowania
Barycz H., Polacy na studiach w Rzymie w epoce Odrodzenia (1440–1600), Kraków: Polska Akademia Umiejętności 1938.
Barycz H., Dwa studenckie diariusze padewsko-bolońskie z czasów Jana Kochanowskiego, w: idem, Z zaścianka na Parnas. Drogi kulturalnego rozwoju Jana Kochanowskiego i jego rodu, Kraków: Wydawnictwo Literackie 1981, s. 357–375.
Bischoff B., Übersicht über die nichtdiplomatischen Geheimschriften des Mittelalters, „Mitteilungen des Instituts für Österreichische Geschichtsforschung” 1954, t. 62, s. 1–27.
Bodniak S., Kongres szczeciński na tle bałtyckiej polityki polskiej, Kraków: Skład główny w księgarni Gebethnera i Wolffa 1929.
Broda B., O tajemnym znoszeniu się podczas wojny przez listy – parę słów o pierwszej polskiej rozprawie o kryptologii i szyfrowaniu w nowożytnej Rzeczypospolitej, w: Kryptohistorie. Ukryte i utajone narracje w historii, red. R. Borysławski, A. Bemben, J. Jajszczok, J. Gajda, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego 2014, s. 91–104.
Catalogue of Incunabula in the National Library of Poland, t. 1, oprac. M. Spandowski, S. Szyller, M. Brynda, Warszawa: Biblioteka Narodowa 2020.
Chazbijewicz S., Szachno-Romanowicz Stanisław (1900–1973), w: Polski słownik biograficzny, t. 46/3, Warszawa–Kraków: Instytut Historii PAN 2009–2010, s. 359–360.
Dembiński P., Wyskoć, w: Słownik historyczno-geograficzny województwa poznańskiego w średniowieczu, cz. 6, z. 1 (Wschowa – Zajezierny Młyn), oprac. M. Bartoszak, P. Dembiński, T. Jurek, A. Kozak, red. T. Jurek, Poznań: Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk 2021, s. 115–124.
Dianni J., Stanisław Pudłowski profesor Akademii Krakowskiej w XVII w. i jego studia matematyczne, „Studia i materiały z dziejów nauki polskiej”. Seria C. „Historia nauk matematycznych, fizyko-chemicznych i geologiczno-geograficznych” 1967, z. 12, s. 3–43.
Dworzaczek W., Hetman Jan Tarnowski. Z dziejów możnowładztwa małopolskiego, Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX 1985.
Garbacik J., Kallimach jako dyplomata i polityk, Kraków: Polska Akademia Umiejętności 1948.
Gąsiorowski A., Starostowie wielkopolskich miast królewskich w dobie jagiellońskiej, Warszawa–Poznań: Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1981.
Gieysztor A., Zarys dziejów pisma łacińskiego, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN 2009.
Gloger Z., Pisma rozproszone, t. 1: 1863–1876, red. J. Ławski, J. Leończuk, Białystok: Książnica Podlaska im. Łukasza Górnickiego 2014.
Górski K., 1466–1492: lata konfliktów dyplomatycznych, w: Historia dyplomacji polskiej, t. 1: Połowa X w.–1572, red. M. Biskup, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1980, s. 479–530.
Hajdukiewicz L., Kowalska H., Myszkowski Piotr h. Jastrzębiec (ok. 1510–1591), w: Polski słownik biograficzny, t. 12, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk 1977, s. 382–390.
Hartleb K., Jan Zambocki, dworzanin i sekretarz JKM, „Rozprawy Historyczne Towarzystwa Naukowego Warszawskiego” 1937, t. 20, z. 1, s. 1–153.
Instrukcja wydawnicza dla źródeł historycznych. Od XVI do połowy XIX wieku, red. K. Lepszy, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich 1953.
Jabczyński J., Rys historyczny miasta Dolska i jego okolic, połączony z ważniejszymi szczegółami historycznemi byłéj dyecezyi a teraz archidiecezyi poznańskiej, Poznań: Czcionkami i w Komisie Ludwika Merzbacha 1857.
Jaroszyński W., Najstarsze szyfry polskie, „Wiedza i Życie” 1954, t. 11, s. 776–778.
Jasiński M., Szyfr Stanisława Lubienieckiego, „Odrodzenie i Reformacja w Polsce” 2019, t. 63, s. 249–256.
Jóźwiak S., Na tropie średniowiecznych szpiegów. Wywiad i kontrwywiad w polsko-litewsko-krzyżackich stosunkach politycznych w XIV i pierwszej połowie XV wieku, Inowrocław: Zakład Poligraficzno-Wydawniczy Pozkal, Polskie Towarzystwo Historyczne 2005.
Kahn D., Łamacze kodów. Historia kryptologii, przeł. B. Kołodziejczyk, Warszawa: Wydawnictwo Naukowo-Techniczne 2004.
Kaniewski J., Szyfry w korespondencji XVII- i XVIII-wiecznej Rzeczypospolitej, „Studia i Materiały do Historii Wojskowości” 1994, t. 36, s. 51–58.
Karttunen L., Chiffres diplomatiques des nonces de Pologne vers la fin du XVIe siècle extraits des Archives des Princes Chigi, a Rome, Helsinki 1911 (Annales Academiae Scientarum Fennicae, Ser. B, T. II, nr 5).
Katalog druków XV i XVI wieku w zbiorach Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie, t. 1, cz. 2: A, oprac. T. Komender, Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego 1994.
Katalog inkunabułów Biblioteki Naukowej PAU i PAN w Krakowie, oprac. T. Dąbrowa, E. Knapek, J. Wójtowicz, Kraków: Polska Akademia Umiejętności 2015.
Katalog rękopisów Biblioteki Narodowej. Seria III. Zbiory Biblioteki Ordynacji Zamojskiej, t. 7: Teki Górskiego (sygn. BOZ 2053), cz. 1: Teki I–XV, oprac. P. Sapała, Warszawa: Biblioteka Narodowa 2020.
Kawecka-Gryczowa A., Biblioteka ostatniego Jagiellona. Pomnik kultury renesansowej, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich 1988.
Knapek E., Przybysze z Litwy i Rusi w konsystorzu krakowskim w XV i XVI w., „Nasza Przeszłość” 2009, t. 111, s. 269–278.
Koeppen H., Die Anfänge der Verwendung von Chiffern im diplomatischen Schriftwechsel des Deutschen Ordens, „Ostdeutsche Beiträge aus dem Göttinger Arbeitskreis” 1958, t. 9: Preussenland und Deutscher Orden. Festschrift für Kurt Forstreuter zur Vollendung seines 60. Lebensjahres dargebracht von seinen Freunden, s. 173–191.
Korytkowski J., Prałaci i kanonicy katedry metropolitalnej gnieźnieńskiej od roku 1000 aż do dni naszych podłóg źródeł archiwalnych, t. 4, Gniezno: Nakładem i drukiem J.B. Langiego 1883.
Kot S., Andrzej Frycz Modrzewski. Studjum z dziejów kultury polskiej w. XVI, Kraków: Krakowska Spółka Wydawnicza, Druk W.L. Anczyca i Spółki 1923.
Láng B., Ciphers in Magic. Techniques of Revelation and Concealment, „Magic, Ritual and Witchcraft” 2015, t. 10, nr 2, s. 125–141.
Láng B., Real Life Cryptology. Ciphers and Secrets in Early Modern Hungary, Amsterdam: University Press 2018.
Láng B., Shame, Love, and Alcohol. Private Ciphers in Early Modern Hungary, „Cryptologia” 2015, t. 39, nr 3, s. 276–287.
Láng B., Unlocked Books. Manuscripts of learned magic in the medieval libraries of Central Europe, University Park: The Pennsylvania State University Press 2008.
Leighton A.C., A Papal Cipher and the Polish Election of 1573, „Jahrbücher für Geschichte Osteuropas. Neue Folge” 1969, t. 17, nr 1, s. 13–28.
Łepkowski J., Tajne listy króla polskiego Zygmunta Augusta do Stanisława Hozyusza posła Rzpltéj Polskiéj na dworze Rzymskim w r. 1549 i 1550 umówionemi znakami pisane, Wiedeń: Nakład Jana Sabińskiego 1850.
Łukaszewski J., O Janie Żdżarowskim i jego znaku notarialnym użytym w nietypowej funkcji ekslibrisu, „Roczniki Biblioteczne” 2019, t. 63, s. 29–42.
Maciejewska I., Szyfr w świecie miłosnego wyznania – uwarunkowania i funkcje (w dawnym liście i diariuszu), „Napis” 2011, t. 17, s. 83–96.
Małłek J., Polak W., Podróż dyplomatyczna Jana Ocieskiego do Konstantynopola w roku 1531 w świetle jego diariusza, w: Rozprawy z dziejów XVIII wieku. Z dziejów komunikacji socjalnej epoki nowożytnej, red. J. Wojtowicz, Toruń: Wydawnictwo UMK 1993, s. 53–62.
Meister A., Die Änfänge der modernen diplomatischen Geheimschrift. Beiträge zur Geschichte der italienischen Kryptographie des XV. Jahrhunderts, Paderborn: Ferdinand Schöningh 1902.
Meister A., Die Geheimschrift im Dienste der Päpstlichen Kurie von ihren Anfängen bis zum Ende des XVI. Jahrhunderts, Paderborn: Ferdinand Schöningh 1906.
Megyesi B., Blomqvist N., Petterson E., The DECODE Database. Collection of Historical Ciphers and Keys, w: Proceedings of the 2nd International Conference on Historical Cryptology, s. 69–78, https://tinyurl.com/2p8c8eh7 [dostęp: 15.05.2021].
Müller S., Warum mittelalterliche Geheimschriften keine Geheimschriften sind. Am Beispiel des „Trierer Teufelsspruchs” (Trier Stadtbibliothek Hs.564/806 8o), w: Schriftträger-Textträger. Zur materialen Präsenz des Geschriebenen in frühen Gesellschafften, red. A. Kehnel, D. Panagiotopoulos, Göttingen: De Gruyter 2015, s. 169–178.
Nagielski M., Szyfrowane depesze Samuela Stanisława Sokolińskiego ze Smoleńska, „Miscellanea Historico-Archivistica” 2000, t. 11, s. 287–304.
Nowik G., Zanim złamano „Enigmę”. Polski radiowywiad podczas wojny z bolszewicką Rosją 1918–1920, cz. 1, Warszawa: Oficyna Wydawnicza Rytm 2004.
Obrębski A., Dziennik z lat 1561–1583 dyplomaty i biskupa płockiego Piotra Dunin-Wolskiego, „Biuletyn Biblioteki Jagiellońskiej” 1992, t. 42, s. 99–127.
Pietkiewicz K., Cyrylickie kryptogramy w łacińskim tekście – sekret czy żart. Księga regestów spraw o granice dóbr wielkopolskich w XV–XVII wieku w zbiorach Biblioteki Kórnickiej, „Pamiętnik Biblioteki Kórnickiej” 2021, nr 38, s. 35–52.
Pociecha W., Królowa Bona (1494–1557). Czasy i ludzie odrodzenia, t. 2, Poznań: Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk 1949.
Pociecha W., Najdawniejsze polskie szyfry, w: Kalendarz Ilustrowanego Kuryera Codziennego na rok 1936, Kraków: Nakładem Wydawnictwa „Ilustr. Kuryera Codziennego” 1936, s. 233–234
Pociecha W., W sprawie wydawnictwa Aktów Tomicjanów, „Pamiętnik Biblioteki Kórnickiej” 1939–1946, t. 3, s. 9–41.
Ptaszyński M., Reformacja w Polsce a dziedzictwo Erazma z Rotterdamu, Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego 2018.
Radzimiński A., Dyspensy de diversis formis dla polskiego duchowieństwa. Z dziejów stosowania prawa kanonicznego i obyczajowości w późnym średniowieczu, „Roczniki Historyczne” 2015, t. 81, s. 107–128.
Radzimiński A., Kontakty duchownych ze stolicą apostolską. Obrazy z życia średniowiecznego kleru w dokumentach penitencjarii apostolskiej, Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK 2020.
Rec A., Ciphers and Secrecy Among the Alchemists. A Preliminary Report, „Societas Magica Newsletter” 2014, t. 31, s. 1–6.
Rybarski A., Sprawozdanie z działalności archiwów państwowych. Rok 1937, „Archeion. Czasopismo naukowe poświęcone sprawom archiwalnym” 1938–1939, nr 16, s. 155–216.
Rybus H., Dwa źródła do biografii Macieja Drzewickiego, „Roczniki Teologiczno-Kanoniczne” 1957, t. 3, z. 2, s. 327–368.
Rybus H., Prymas Maciej Drzewicki. Zarys biografii (1467–1535), „Studia Theologica Varsaviensia” 1964, nr 2 (1–2), s. 79–308.
S.L., [recenzja:] Tajne listy Zygmunta do Stanisława Hozyusza w r. 1549 i 1550, umówionemi znakami pisane, z oryginałów zachowanych w Bibliotece uniwersytetu Jagiellońskiego, odczytał J. Łepkowski, Wiedeń 1850, „Biblioteka Warszawska” 1850, t. 3 (39), s. 537–540.
Singh S., Księga szyfrów. Od starożytnego Egiptu do kryptografii kwantowej, przeł. P. Amsterdamski, Warszawa: Świat Książki 2003.
Słownik pseudonimów pisarzy polskich XV w.–1970 r., t. 2: J–Q, red. E. Jankowski, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich 1995.
Speranski M.N., Тайнопись в юго-славянских и русскких памятниках писмьа, w: Энциклопедия Славянской Филологии, cz. 4.3, Ленингпад: Издательство Академии Наук СССР 1929 = Tajnopis’ v ûgo-slavânskih i russkih pamâtnikah pis’ma, w: Ènciklopediâ slavânskoj filologii, vyp. 4.3, Leningrad: Izdatel’stvo Akademii Nauk SSSR 1929.
Szulc A., Kodeks magistra Hieronima Szwarca. Przyczynek do dziejów najstarszego księgozbioru bernardynów w Krakowie, „Biblioteka” 2014, nr 18 (27), s. 219–234.
Szymański J., Nauki pomocnicze historii. Od schyłku IV do końca XVIII w., Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1976.
Tomczak A., Kancelaria biskupów włocławskich w okresie księgi wpisów (XV–XVIII w.), Łódź: Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1964.
Tersch H., Schreibkalender und Schreibkultur. Zur Rezeptiongeschichte eines frühen Massenmediums, Graz–Feldkirch: Wolfgang Neugebauer Verlag 2008.
Tyszkiewicz J., Pismo sułtana Murada III do Zygmunta III z roku 1591 w sprawie Tatarów litewskich, „Studia Źródłoznawcze” 1987, t. 30, s. 75–97.
Urban W., [recenzja:] Claude Quétel, „Niemoc z Neapolu czyli historia syfilisu”, przełożyła Zofia Podgórska-Klawe, Wrocław 1991, Ossolineum, ss. 359, „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki” 1992, t. 37, z. 2, s. 257–259.
Wicki J., Die Chiffre in der Ordenskorrespondenz der Gesellschaft Jesu von Ignatius bis general Oliva (ca. 1554–1676). Anhand des Kodex Fondo Gesuitico 678/21 (ARSI), „Archivum Historicum Societatis Iesu” 1963, nr 32, s. 133–178.
Wisłocki W., Incunabula Typographica Bibliothecae Universitatis Jagiellonicae Cracoviensis inde ab inventa arte imprimendi usque ad A. 1500. Secundum Hainii Repertorium Bibliographicum una cum conspectu virorum, qui libros olim habuerant,
benefactorum Bibliothecae ligatorum Cracoviensium, Kraków: Typis et sumptibus Universitatis Jagellonicae 1900.
Wójcik R., Typologia zapisków o poznańskiej proweniencji w kalendarzach wielorocznych z XVI wieku. Rekonesans, w: Marginalia w książce dawnej i współczesnej, red. B. Mazurkowa, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego 2019, s. 35–64.
Wójcik R., Wokół dwóch diariuszów lekarza i burmistrza poznańskiego, Kaspra Goskiego (1549–1551 oraz 1556–1570), w: Memuarystyka w dawnej Polsce, red. P. Borek, D. Chemperek, A. Nowicka-Struska, Kraków 2016, s. 19–30.
Wójcik R., Zapiski z efemeryd i almanachów XV i XVI wieku. Plan wydawniczy serii „Diariusze staropolskie”, w: Kalendarze staropolskie, red. I.M. Dacka-Górzyńska, J. Partyka, Warszawa: DiG 2013, s. 53–60.
Wójcik R., Wydra W., Jana Żdżarowskiego, kanonika poznańskiego diariusz z lat 1532–1551, „Kronika Miasta Poznania” 2006, nr 4: Literackie przystanki, s. 43–61.
Wyczański A., Między kulturą a polityką. Sekretarze królewscy Zygmunta Starego (1506–1548), Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1990.
Żelewski R., Dyplomacja polska w latach 1506–1572, w: Historia dyplomacji polskiej, t. 1: Połowa X w.–1572, red. M. Biskup, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1980, s. 587–801.
Żołądź-Strzelczyk D., Dzieci nieślubne w dawnej Polsce, w: W dialogu z przeszłością. Księga poświęcona Profesorowi Janowi Hellwigowi, red. W. Jamrożek, D. Żołądź-Strzelczyk, Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM 2002, s. 129–146.
Literatura wykorzystana w tabelach
Stephanus Brodericus, Epistulae, wyd. P. Kasza, Budapest 2012.
Catalogue IncBNPol: Catalogue of Incunabula in the National Library of Poland, t. 1, oprac. M. Spandowski, S. Szyller, M. Brynda, Warszawa 2020.
Dworzaczek W., Hetman Jan Tarnowski. Z dziejów możnowładztwa małopolskiego, Warszawa 1985.
El. 38–39: Elementa Ad Fontium Editiones, t. 38–39, wyd. K. Lanckorońska, Rzym 1976.
IDL: korespondencja Jana Dantyszka, CORPUS of Ioannes Dantiscus’ Texts and Correspondence, wyd. A. Skolimowska (director of the project), M. Turska, przy współpracy K. Jasińskiej-Zdun, dantiscus.al.uw.edu.pl, 1 lipca 2010. Wszystkie przykłady szyfrogramów z korespondencji Dantyszka (IDL) dostępne są online, po zalogowaniu: http://dantiscus.ibi.uw.edu.pl/.
Ioannes Dantiscus’ correspondence with Cornelis de Schepper: Corpus Epistolarum Ioannis Dantisci, P. 2: Amicorum Sermones Mutui, t. 2: Ioannes Dantiscus’ correspondence with Cornelis de Schepper, wyd. M. De Wit i A. Skolimowska, przy współpracy K. Jasińskiej-Zdun i K. Gołąbek, Warszawa–Kraków 2015.
Kaczmarczyk: Akta radzieckie poznańskie, t. 2: 1471–1501, wyd. K. Kaczmarczyk, Poznań 1931.
Katalog ink. PAN PAU Kraków: Katalog inkunabułów Biblioteki Naukowej PAU i PAN w Krakowie, oprac. T. Dąbrowa, E. Knapek, J. Wójtowicz, Kraków 2015.
Láng B., Real Life Cryptology. Ciphers and Secrets in Early Modern Hungary, Amsterdam 2018.
Łepkowski J., Tajne listy króla polskiego Zygmunta Augusta do Stanisława Hozyusza posła Rzpltéj Polskiéj na dworze Rzymskim w r. 1549 i 1550 umówionemi znakami pisane, Wiedeń 1850.
TG: Teki Górskiego (sygn. BOZ 2053), cz. 1: Teki I–XV, oprac. P. Sapała, Warszawa 2020.
Pociecha W., Najdawniejsze polskie szyfry, w: Kalendarz Ilustrowanego Kuryera Codziennego na rok 1936, Kraków 1936, s. 233–234.
Rybus H., Dwa źródła do biografii Macieja Drzewickiego, „Roczniki Teologiczno-Kanoniczne” 1957, t. 3, z. 2, s. 327–368.
Wisłocki W., Incunabula Typographica Bibliothecae Universitatis Jagiellonicae Cracoviensis inde ab inventa arte imprimendi usque ad A. 1500. Secundum Hainii Repertorium Bibliographicum una cum conspectu virorum, qui libros olim habuerant, benefactorum Bibliothecae ligatorum Cracoviensium, Kraków 1900
Licencja
Prawa autorskie (c) 2021 Jakub Łukaszewski
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Utwory opublikowane w czasopiśmie Biblioteka, na platformie Pressto należącej do Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu od 2015 roku są udostępniane na
licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe.
Tym samym wszyscy zainteresowani są uprawnieni do korzystania z utworów opublikowanych po 2015 roku pod następującymi warunkami:
- uznania autorstwa czyli obowiązek podania wraz z rozpowszechnianym utworem informacji o autorstwie, tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, doi) oraz samej licencji
- na tych samych warunkach — remiksując utwór, przetwarzając go lub tworząc na jego podstawie, należy swoje dzieło rozpowszechniać na tej samej licencji, co oryginał.
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).
Autor zachowuje prawa majątkowe, ale udziela zgody Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu na wykorzystanie dzieła. Autorzy tekstów zakwalifikowanych do publikacji proszeni są o wypełnienie podpisanie i przesłanie umowy.
Jeżeli autor artykułu nie jest przekonany, że może wykorzystywać cudze utwory (np. ilustracje, fotografie, tabele) w ramach cytatu we własnej tekście musi dostarczyć do redakcji czasopisma zgodę od uprawnionych podmiotów.
Prawa są zastrzeżone do wszystkich tekstów opublikowanych przed rokiem 2015.