Słowa kluczowe
Joannes a Lasco
Maciej z Przasnysza
Introligatorstwo renesansowe
Italianizm
Oprawa książkowa
Superekslibris
Jak cytować
Abstrakt
Punktem wyjścia artykułu jest analiza nowo odkrytej oprawy z księgozbioru Jana Łaskiego (1499–1560). Nacisk położono na charakterystyczne składniki italianizującej dekoracji okładzin. Dzieło zostało osadzone na tle renesansowego introligatorstwa włoskiego, w tym głównie dorobku introligatorów skupionych w środowisku weneckim. Osobną uwagę poświęcono superekslibrisowi w formie naśladującej charakterystyczny typ włoskiej tarczy herbowej testa di cavallo. W dalszej części poruszono kwestię miejsca wykonania oprawy oraz jej autora. Z dokonanej analizy porównawczej z italianizującymi oprawami krakowskimi z lat 20. XVI wieku wynika, że jest to dzieło Macieja z Przasnysza, określanego w literaturze jako Mistrz Główek Anielskich. Zaawansowane formy renesansowe dzieł tego introligatora, w tym oprawy z poznańskich zbiorów, przesądzić muszą o uznaniu go za czołowego europejskiego twórcę, błyskawicznie przyswajającego nawet najświeższe tendencje w introligatorstwie Italii.Bibliografia
Ameisenowa Z., Dwa nieznane polskie znaki książkowe z XVI wieku, Kraków 1947.
Berkovits I., Corvinen Bilderhandschriften aus der Bibliothek des Königs Matthias Corvinus Budapest 1963.
Bologna G., Legature, Milano 1998.
Canova G.M., La miniatura in Veneto, w: La miniatura in Italia, II, Dal tardogotico al manierismo, red. A. Putaturo, D. Murano, A. Perriccioli Saggese, Napoli 2009.
Carena C., Notizie inedite su Erasmo de Rotterdam in un incunabulo di lirici latini e un suo nuovo rittrato, „La Bibliofilia” CX, 2008, nr III.
Catalogue de reliures du XVe au XIX siecle, en vente a la Librarie Gumuchian & Cie, Paris 1931.
Chmiel A., Introligatorzy cudzoziemcy i zamiejscowi w Krakowie w latach 1574–1646, „Exlibris” 1929, t. 7.
Chmiel A., Z dawnych opraw introligatorskich, „Exlibris” R. I, 1917, z. 1.
Culot P., Bibliotheca Wittockiana, Brussels 1996.
De Marinis T., Raccolta degli antichi libri veneziani figurati, Verona 1941.
Devauchelle R., La reliure en France de ses origines a nos jours, t. 1: Des origines a la fin du XVIIe siecle, Paris 1959.
Domański J., Początki humanizmu, w: Dzieje filozofii średniowiecznej w Polsce, t. 9, Wrocław 1982.
Drukarze dawnej Polski od XV do XVIII wieku, t. 1: Małopolska, cz. 1: Wiek XV–XVI, red. A. Kawecka-Gryczowa, Wrocław 1983.
Engammare M., Nowy Testamet Erazma z adnotacjami Jana Łaskiego, w: Jan Łaski 1499–1560 w pięćsetlecie urodzin, red., wstęp W. Kriegseisen, P. Salwa, Warszawa 2001.
Ex Bibliotheca Regia Berolinensi. Schöne und seltene Bücher aus der Abteilung Historische Drucke, Wiesbaden 2000.
Follprecht K., Włosi w elicie politycznej Krakowa do połowy XVII w. Topografia siedzib, w: Elita władzy miasta Krakowa i jej związki z miastami Europy w średniowieczu i epoce nowożytnej (do połowy XVII wieku), red. Z. Noga, Kraków 2011.
Foot M.M, The Henry Davis Gift. A Collection of Bookbindings, t. 3: A Catalogue of South-European Bindings, New Castle 2010.
Fürstenberg H., De Marinis T., Die italienischen Renaissance-Einbände der Bibliothek Fürstenberg, Hamburg 1966.
G. di Crollalanza, Enciclopedia araldico-cavalleresca. Prontuario nobiliare, Bologna 1964.
Gruczyński S.J., Ekslibris Jana Szykowskiego, „Roczniki Biblioteczne” R. XI, 1967.
Grycz J., Z dziejów i techniki książki, Wrocław 1951.
Guelfi Camajani, Dizionario araldico, Bologna 1940.
Hammel C. de, Manoscritti Miniati, Milano 1987.
Hajdukiewicz L., Księgozbiór i zainteresowania bibliofilskie Piotra Tomickiego na tle jego działalności kulturalnej, Wrocław 1961.
Heim B.B., Heraldry in the catholic church. Its origin, customs and laws, Gerrards Cross 1981.
Heymowski A., Reliures armoriées polonaises de l’époque des Jagiellon et des Vasa dans les collections suédoises, w: VIIIe Congres International des Bibliophiles, Varsovie, 23–29 juillet 1973, Varsovie 1985.
Hobson A., A group of Venetian fifteenth century bindings, „Einband Forschung” 1999, z. 4.
Hobson A., Humanists and Bookbinders, Cambridge 1989, s. 158.
Hobson A., Quaquarelli L., Legature bolognesi del Rinascimento, Bologna 1998.
Hobson A., Renaissance Book Collecting. Jean Grolier and Diego Hurtado de Mendoza, Cambridge 1999.
Hobson G.D., Bindings in Cambridge Libraries, Cambridge 1929.
Hobson G.D., Maioli, Canevari and others, London 1926.
Jan Łaski 1499–1560 w pięćsetlecie urodzin, red., wstęp W. Kriegseisen, P. Salwa, Warszawa 2001.
Jarzębowski L., Biblioteka Mikołaja Kopernika, Toruń 1971.
Jürgens H.P., Jan Łaski 1499–1560. Europejczyk doby reformacji, Warszawa 2006.
Jürgens H.P., Johannes a Lasco. Ein Leben in Büchern und Briefen. Eine Ausstellung der Johannes a Lasco Bibliothek, Wuppertal 1999.
Karpp-Jacottet P., Einbände venezianischer Buchbinder des 16. Jahrhunderts in den Sondersammlungen der Universitätsbibliothek Leipzig, „Einband Forschung” 2007, z. 20.
Kiełbicka A., Wojas Z., Księgi przyjęć do prawa miejskiego w Krakowie 1507–1572, Kraków 1993.
Kowalska H., Działalność reformatorska Jana Łaskiego w Polsce 1556–1560, Warszawa 1999.
Kowalska H., Łaski Jan, w: Polski słownik biograficzny, t. 18, Wrocław 1973.
Kozakiewiczowie H. i S., Renesans w Polsce, Warszawa 1976.
Krasnowolski B., Moda włoska i norymberska wśród elity krakowskiej XV–XVI wieku, w: Elita władzy miasta Krakowa i jej związki z miastami Europy w średniowieczu i epoce nowożytnej (do połowy XVII wieku), red. Z. Noga, Kraków 2011.
Krynicka M., Bucheinbände, w: Polen im Zeitalter der Jagiellonen 1386–1572, Wien 1986.
Krynicka M., Oprawy książkowe z herbami ostatnich Jagiellonów w zbiorach Muzeum Narodowego w Krakowie, „Rozprawy i Sprawozdania Muzeum Narodowego w Krakowie” 1980, t. XII.
Lewicka-Kamińska A., Ekslibris Anonima herbu Prus I, „Biuletyn Biblioteki Jagiellońskiej” R. XX, 1970, nr 1/2.
Lewicka-Kamińska A., Renesansowy księgozbiór Mikołaja Czepla w Bibliotece Jagiellońskiej, Wrocław 1956.
Lewicka-Kamińska A., Rzut oka na rozwój oprawy książkowej w Krakowie, „Roczniki Biblioteczne” R. XVI, 1972.
Macchi F., Macchi L., Atlante della legatura italiana. Il Rinascimento (XV–XVI secolo), Milano 2007.
Macchi F., Macchi L., Dizionario illustrato della legatura, Milano 2002.
Małkiewicz A., Die Einstellung der letzten polnischen Jagiellonen zur Kunst, w: Die Jagiellonen. Kunst und Kultur einer europäischen Dynastie an der Wende zur Neuzeit, red. D. Popp, R. Suckale, Nürnberg 2002.
Mazal O., Das Erbe der Antike im Schmuck des europäischen Einbandes, „Bibliothek und Wissenschaft” 1996, t. 29.
Mazal O., Einbandkunde, Wiesbaden 1997.
Mazal O., Europäische Einbandkunst aus Mittelalter und Neuzeit, Graz 1970.
Mazal O., Königliche Bücherliebe. Die Bibliothek des Matthias Corvinus, Graz 1990.
Mazzucco G., Legature rinascimentali di edizioni di Aldo Manuzio, w: Aldo Manuzio e l’ambiente veneziano 1494–1515, red. S. Marcon, M. Zorzi, Venezia 1994.
Miodońska B., Małopolskie malarstwo książkowe 1320–1540, Warszawa 1993.
Nixon H.M., Quelques reliures d’un intéret particulier pour les Polonais dans les bibliotheques anglaises, w: VIIIe Congres International des Bibliophiles, Varsovie, 23–29 juillet 1973, Varsovie 1985.
Nuska B., Polski wpływ na formowanie się czeskiej renesansowej oprawy książkowej, „Ze Skarbca Kultury” 1964, z. 16.
Oswald G., Lexikon der Heraldik, Leipzig 1984.
Petrucci F. Nardelli, La legatura italiana, Roma 1989.
Piekarski K., Książka w Polsce w XV i XVI wieku, w: Kultura staropolska, Kraków 1932.
Piekarski K., Włoska oprawa dla Andrzeja Czarnkowskiego, „Silva Rerum” 1925, nr 5.
Potkowski E., Książka rękopiśmienna w kulturze Polski średniowiecznej, Warszawa 1984.
Ptaśnik J., Kultura włoska wieków średnich w Polsce, Warszawa 1959.
Quirini-Popławska D., Działalność Włochów w Polsce w 1. połowie XVI wieku na dworze królewskim, w dyplomacji i hierarchii kościelnej, Wrocław 1973.
Salmi M., La miniatura italiana, Milano 1956.
Samek J., Rzemiosło artystyczne w Polsce, Warszawa 1971.
Santi-Mazzini G., Araldica. Storia, linguaggio, simboli e significati dei blasoni e delle armi, Milano 2003.
Schunke I., Die Einbände der Kirchenbibliothek in Emden, „Archiv für Buchbinderei” XXXVI, 1936.
Schunke I., Krakauer Frührenaissanceeinbände, „Gutenberg Jahrbuch” 1973.
Schunke I., Vom Stil der Corvineneinbände, „Gutenberg Jahrbuch” 1944/49.
Storm van Leeuwen J., The Golden Age of Bookbindings in Cracow 1400–1600, Exhibition Biblioteka Jagiellońska, 18–25 September 2011, Kraków 2011.
Szczucki L., Humanizm włoski i kultura polska, „Kultura i Społeczeństwo” R. XLI, 1997, nr 1.
Szelińska W., Biblioteki profesorów Uniwersytetu Krakowskiego w XV i początkach XVI wieku, Wrocław 1966
Sztuka w Krakowie w latach 1350–1550. Wystawa urządzona w sześćsetletnią rocznicę założenia Uniwersytetu Jagiellońskiego, Muzeum Narodowe w Krakowie, 1964, Kraków 1964.
The British Museum. Bookbindings from the Library of Jean Grolier. A loan exhibition 23 september–31 october 1965, London 1965.
Tygielski W., Włosi w Polsce XVI–XVII wieku, Warszawa 2005.
Wagner A., Die goldene Zeit des polnischen Supralibros, materiały kolokwium bibliologicznego Der Weg des Buches, Bratysława, 28–30 września 2009 (w druku).
Wagner A., Oprawy ksiąg Andrzeja Opalińskiego, w: Księgozbiór wielkopolskiego magnata. Andrzej Opaliński (1540–1593), red. A. Wagner, Poznań 2011.
Zlat M., Sztuka polska. Renesans i manieryzm, Warszawa 2010.
Zwinogrodzka E., Introduction, w: Poolse Boekbindkunst 1400–1800. Uit de Jagiellonski Bibliotheek, Krakow, Samenstelling E. Zwinogrodzka, P. Hordinski, J. Storm van Leeuwen, Koninklijke Bibliotheek, Den Haag 1990.
Utwory opublikowane w czasopiśmie Biblioteka, na platformie Pressto należącej do Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu od 2015 roku są udostępniane na
licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe.
Tym samym wszyscy zainteresowani są uprawnieni do korzystania z utworów opublikowanych po 2015 roku pod następującymi warunkami:
- uznania autorstwa czyli obowiązek podania wraz z rozpowszechnianym utworem informacji o autorstwie, tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, doi) oraz samej licencji
- na tych samych warunkach — remiksując utwór, przetwarzając go lub tworząc na jego podstawie, należy swoje dzieło rozpowszechniać na tej samej licencji, co oryginał.
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).
Autor zachowuje prawa majątkowe, ale udziela zgody Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu na wykorzystanie dzieła. Autorzy tekstów zakwalifikowanych do publikacji proszeni są o wypełnienie podpisanie i przesłanie umowy.
Jeżeli autor artykułu nie jest przekonany, że może wykorzystywać cudze utwory (np. ilustracje, fotografie, tabele) w ramach cytatu we własnej tekście musi dostarczyć do redakcji czasopisma zgodę od uprawnionych podmiotów.
Prawa są zastrzeżone do wszystkich tekstów opublikowanych przed rokiem 2015.