Słowa kluczowe
Kraków
Bernardyni
Uniwersytet Krakowski w XV wieku
kodeksy średniowieczne
rękopisy średniowieczne
badania proweniencyjne
Jak cytować
Liczba wyświetleń: 446
Liczba pobrań: 275
Abstrakt
Artykuł ma na celu pokazanie na przykładzie jednego kodeksu średniowiecznego wartości i znaczenia badań proweniencyjnych księgozbiorów historycznych. Przedmiotem charakterystyki jest średniowieczny kodeks ze zbiorów Biblioteki Uniwersyteckiej w Poznaniu − XV-wieczny odpis Catholiconu Giovanniego Balbi da Genova, popularnego w średniowieczu podręcznika gramatyki łacińskiej. Rękopis ukończony w 1457 roku, skromnie iluminowany, jest jedynym w zbiorach Biblioteki przykładem rękopiśmiennej księgi łańcuchowej (liber catenatus). Kodeks ten jest unikatowy i cenny ze względu nie tyle na treść, ile na osobę pierwszego właściciela (być może także kopisty księgi) – Hieronima Szwarca, magistra atrium Uniwersytetu Jagiellońskiego i późniejszego zakonnika w klasztorze franciszkanów obserwantów (bernardynów) w Krakowie na Stradomiu. Jak wynika z analizy zapisków proweniencyjnych odnotowanych na przedniej części wyklejki oprawy Catholiconu oraz ze źródeł historiograficznych, uniwersyteckich i zakonnych, Hieronim był synem znanego mieszczanina krakowskiego Jerzego Szwarca, który na przełomie 1453 i 1454 roku gościł w swojej kamienicy przy rynku sławnego włoskiego kaznodzieję pokutnego i reformatora zakonu franciszkanów Jana Kapistrana oraz towarzyszących mu braci. Powyższe badania źródłowe dowiodły, że prezentowany kodeks był własnością (może nawet dziełem rąk) absolwenta Uniwersytetu Jagiellońskiego, a zarazem reprezentanta kapistrańczyków, tj. licznego grona krakowskich studentów, którzy pod wpływem kazań Jana Kapistrana wstąpili do zakonu franciszkanów obserwantów i pierwszego na ziemiach polskich klasztoru bernardynów, założonego w Krakowie w 1453 roku. Druga zapiska własnościowa na oprawie księgi przynosi z kolei informację, iż w 1466 roku kodeks magistra Hieronima został przekazany (przez właściciela?) do biblioteki krakowskiego klasztoru. Należy więc do najstarszego księgozbioru bernardyńskiego w Polsce.Bibliografia
Acta consularia Posnaniensia (Akta radzieckie poznańskie). 3, 1502–1506, wyd. K. Kaczmarczyk, Wydawnictwa Źródłowe Komisji Historycznej PTPN, t. 9, Poznań 1948.
Album armorum nobilium Regni Poloniae XV–XVIII saec. Herby nobilitacji i indygenatów XV–XVIII w., wstęp, oprac. i edycja B. Trelińska, Lublin 2001.
Ecclesia et civitas. Kościół i życie religijne w mieście średniowiecznym, red. H. Manikowska, H. Zaremska, Warszawa 2002.
Jana Długosza kanonika krakowskiego Dziejów polskich ksiąg dwanaście, wyd. A. Przeździecki, przeł. K. Mecherzyński, t. 5, ks. XII, Kraków 1870.
Jana Długosza Roczniki czyli Kroniki sławnego Królestwa Polskiego, Księga dwunasta 1445–1461, red. J. Wyrozumski, Warszawa 2009.
Kantak K., Bernardyni polscy, t. 1, Lwów 1933, s. 13; K. Kantak, J. Szablowski, J. Żarnecki, Kościół i klasztor bernardynów w Krakowie, Kraków 1938.
Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 4: Miasto Kraków, cz. 10, red. M. Myśliński, Warszawa 2005.
Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 4: Miasto Kraków, cz. 2, red. A. Bochnak, J. Samek, Warszawa 1971.
Kodeks dyplomatyczny miasta Krakowa, red. F. Piekosiński, t. 1: 1257–1506, Kraków 1879.
Korespondencja żupnika krakowskiego Mikołaja Serafina z lat 1437–1459, wyd. W. Bukowski, T. Płóciennik, A. Skolimowska, Kraków 2006.
Księga promocji Wydziału Sztuk Uniwersytetu Krakowskiego z XV wieku, wyd. A. Gąsiorowski, przy współpracy T. Jurka, I. Skierskiej, W. Swobody, Kraków 2000.
Maciszewska M., Klasztor bernardyński w społeczeństwie polskim 1453–1530, Warszawa 2001.
Memoriale Ordinis Fratrum Minorum a fr. Joanne de Komorowo compilatum, wyd. X. Liske, A. Lorkiewicz, MPH V, Lwów 1888.
Metryka Uniwersytetu Krakowskiego z lat 1400–1508, wyd. A. Gąsiorowski, T. Jurek, I. Skierska, przy współpracy R. Grzesika, t. 1, Kraków 2004.
Najstarsza księga promocji Wydziału Sztuk Uniwersytetu Krakowskiego z lat 1402–1541, wyd. A. Gąsiorowski, T. Jurek, I. Skierska, Warszawa 2011.
Pirożyński J., Johannes Gutenberg i początki ery druku, Warszawa 2002.
Polska Jana Długosza, red. H. Samsonowicz, Warszawa 1984.
Potkowski E., Produkcja książki rękopiśmiennej w Polsce w XV stuleciu, w: Z badań nad polskimi księgozbiorami historycznymi, red. B. Bieńkowska, Warszawa 1980.
Potkowski E., Produkcja książki rękopiśmiennej w Polsce w XV stuleciu, w: Książka rękopiśmienna w kulturze Polski średniowiecznej, Warszawa 1984.
Przybyszewski B., Krakowskie duchowieństwo parafialne przy końcu średniowiecza, „Folia Historica Cracoviensia” 1994, t. 2.
Słownik staropolskich nazw osobowych, red. W. Taszycki, t. 2, Wrocław 1968–1970.
Szulc A., Homo religiosus późnego średniowiecza. Bernardyński model religijności masowej, Poznań 2007.
Świerk A., Moguncki „Catholicon” (GW, 3182) jako problem badawczy, „Biuletyn Biblioteki Jagiellońskiej” 1994, t. 44.
Wiśniewski J., Katalog prałatów i kanoników sandomierskich od 1186–1926, Radom 1926.
Wójcik R., „Opusculum de arte memorativa” Jana Szklarka. Bernardyński traktat mnemotechniczny z 1504 roku. Poznań 2006.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2014 Alicja Szulc
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Utwory opublikowane w czasopiśmie Biblioteka, na platformie Pressto należącej do Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu od 2015 roku są udostępniane na
licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe.
Tym samym wszyscy zainteresowani są uprawnieni do korzystania z utworów opublikowanych po 2015 roku pod następującymi warunkami:
- uznania autorstwa czyli obowiązek podania wraz z rozpowszechnianym utworem informacji o autorstwie, tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, doi) oraz samej licencji
- na tych samych warunkach — remiksując utwór, przetwarzając go lub tworząc na jego podstawie, należy swoje dzieło rozpowszechniać na tej samej licencji, co oryginał.
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).
Autor zachowuje prawa majątkowe, ale udziela zgody Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu na wykorzystanie dzieła. Autorzy tekstów zakwalifikowanych do publikacji proszeni są o wypełnienie podpisanie i przesłanie umowy.
Jeżeli autor artykułu nie jest przekonany, że może wykorzystywać cudze utwory (np. ilustracje, fotografie, tabele) w ramach cytatu we własnej tekście musi dostarczyć do redakcji czasopisma zgodę od uprawnionych podmiotów.
Prawa są zastrzeżone do wszystkich tekstów opublikowanych przed rokiem 2015.