Narodziny dzieci Michała Kazimierza Radziwiłła „Rybeńki” w świetle jego diariusza z lat 1722–1761
DOI:
https://doi.org/10.14746/bhw.2023.48-49.4Słowa kluczowe:
diary, children, family, birth, Michał Kazimierz Radziwiłł “Rybeńko”, 18th centuryAbstrakt
Michał Kazimierz Radziwiłł, known as “Rybeńko” (1702–1762), was married twice. In 1725, he wed Franciszka Urszula née Wiśniowiecka (1705–1753), and following her death, he entered into a second marriage in 1754 with Anna Ludwika née Mycielska (1729–1771). Both unions produced numerous children, whose exact times of birth were meticulously recorded by their father in his diary, kept between 1722 and 1761. The arrival of a child was accompanied by a spectrum of emotions, ranging from joy to fear. Yet each such event was, in its own way, unique and meaningful–not only because it ensured the continuation of the family line, but also because a larger number of children enabled the family to fulfil all the roles assigned to it. This article focuses on the key moments in the marital life of Michał Kazimierz Radziwiłł “Rybeńko”, namely the births of his children. The selected source excerpts allow us to explore the emotional responses of the author to these events, as well as the practices and customs that accompanied them.
Pobrania
Bibliografia
Archiwum Główne Akt Dawnych, Archiwum Radziwiłłów, dział VI, sygn. II-80a.
Centralne Państwowe Historyczne Archiwum Ukrainy we Lwowie, zespół 836, opis 1, sygn. 1042, Stanisław z Lubomirskich Treter, List pierwszy zawierający historię życia i edukacyi roku pierwszego, to jest od d. 19 listopada r. 1776 zacząwszy, od urodzenia i okoliczności niektórych toż urodzenie poprzedzających, aż do d. 19 listopada 1777 roku, Mikołajów 12 V 1786.
Bartnicka K., Dziecko w świetle pamiętników i powieści polskiego Oświecenia, „Rozprawy z Dziejów Oświaty” 1992, 35, s. 37–86.
Bołdyrew A., Matka i dziecko w rodzinie polskiej. Ewolucja modelu życia rodzinnego w latach 1795–1918, Warszawa 2008.
Brzeziński T., Historia medycyny, Warszawa 2000.
Burkacka I., Monoparentalność, wielorodzina i rodzina zrekonstruowana. Współczesne nazwy modeli życia rodzinnego, „Artes Humanae” 2017, 2, s. 61–94. DOI: https://doi.org/10.17951/arte.2017.2.61
Czamańska I., Wiśniowieccy. Monografia rodu, Poznań 2007.
Delimata-Proch M., Ciąża, poród oraz połóg w świetle polskich ksiąg cudów i łask: (od średniowiecza do XVIII w.), „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” 2015, 63/3, s. 433–449.
Dymnicka-Wołoszyńska H., Radziwiłł Michał Kazimierz zw. Rybeńko (1702–1762), w: Polski słownik biograficzny [dalej: PSB], t. 30, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź 1987, s. 299–306.
Gieysztorowa I., Rodzina staropolska w świetle badań demograficznych. Zarys problematyki, w: Społeczeństwo staropolskie, t. 2, Warszawa 1979, s. 159–175.
Guzowski P., Pielas J., Rodzina szlachecka, w: Rodzina i jej gospodarstwo na ziemiach polskich w geografii europejskich struktur rodzinnych do połowy XX wieku, red. P. Guzowski i C. Kuklo, Białystok 2019, s. 129–171.
Janicka J., Ciąża w opiniach mieszkańców Rzeczpospolitej Obojga Narodów w XVIII wieku, „Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka” 2020, 1, s. 73–92. DOI: https://doi.org/10.19195/SKHS.2020.1.73.92
Jankowski R., Śmierć matki i bliskich Michała Kazimierza Radziwiłła „Rybeńki” (1702–1762) w świetle jego Diariusza, „Miscellanea Historico-Archivistica” 2015, 22, s. 203–218.
Jarczykowa M., Przy pogrzebach rzeczy i rymy. Funeralia Radziwiłłowskie z XVII wieku, Katowice 2012.
Judkowiak B., Franciszka Urszula Radziwiłłowa – w poszukiwaniu własnego głosu. Propozycje interpretacyjne, dokumentacyjne i edytorskie, Poznań 2013.
Kabacińska K., Zabawy i zabawki dziecięce w osiemnastowiecznej Polsce, Poznań 2007.
Karkucińska W., Radziwiłłowa z Sanguszków Anna Katarzyna, [w:] PSB, t. 30, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź 1987, s. 384–387.
Kocela W., O niebezpieczeństwach podczas ciąży, porodu i połogu w polskich poradnikach medycznych z drugiej połowy XVIII wieku, „Ogrody Nauk i Sztuk” 2015, 5/5, s. 141–145. DOI: https://doi.org/10.15503/onis2015.141.145
Kowalczyk M.E., Pamięć o tragicznie zmarłej księżniczce Teresie Czartoryskiej (1765–1780), w: Cywilizacja prowincji Rzeczypospolitej szlacheckiej. Cykl. II, Nie wszystek umrę Pamięć o zmarłych w kulturze staropolskiej, red. A. Jankowski, A. Klonder, Bydgoszcz 2015, s. 232–243.
Kowalczyk M.E., „Synu mój najmilszy…”. Życie i edukacja Stanisława Mikołaja z Lubomirskich Tretera w latach 1776–1789, opisane przez ojca w trzynastu listach, „Biuletyn Historii Wychowania” 2011, 27, s. 59–70. DOI: https://doi.org/10.14746/bhw.2011.27.5
Kowalczyk M.E., „Żona śliczna, poczciwa i wszelkich cnót pełna”, czyli historia życia Anny Ludwiki z Mycielskich u boku dwóch Radziwiłłów (Leona, a po jego śmierci Michała Kazimierza „Rybeńko”), w: Radziwiłłowie w służbie Marsa, red. M. Nagielski, K. Żojdź, Warszawa 2017, s. 321–331.
Królikowski B., Wśród Sarmatów. Radziwiłłowie i pamiętnikarze, Lublin 2000.
Kuklo C., Demografia Rzeczypospolitej przedrozbiorowej, Warszawa 2009.
Legowicz J., Stan małżeński, czyli prawidła szczęśliwego między małżonkami pożycia y porządnego, a chrześcijańskiego wychowania dziatek, Wilno 1787, oprac. B. Rok, w: Z podstaw poradoznawstwa, z. 2, red. B. Wojtasik, Wrocław 1998, s. 75–131.
Liedke M., Rodzina magnacka w Wielkim Księstwie Litewskim w XVI–XVIII wieku. Studium demograficzno-społeczne, Białystok 2016.
Liedke M., Rodzina szlachecka, w: Rodzina i jej gospodarstwo na ziemiach polskich w geografii europejskich struktur rodzinnych do połowy XX wieku, red. P. Guzowski, C. Kuklo, Białystok 2019, s. 173–218.
Manyś B., O problemach zdrowotnych magnackich dzieci w XVIII w. na przykładzie potomstwa Michała Kazimierza Radziwiłła zw. „Rybeńko” i Anny z Mycielskich Radziwiłłowej, „Medycyna Nowożytna” 2018, t. 24, z. 2, s. 85–102. DOI: https://doi.org/10.4467/12311960MN.18.026.10492
Manyś B., Grobelna-Mazurek P., Uczucia, emocje i postawy życiowe Anny z Mycielskich Radziwiłłowej w świetle jej listów. Przyczynek do badań nad kobietami z kręgów magnackich Wielkiego Księstwa Litewskiego, „Zapiski Historyczne” 2019, 84, z. 3, s. 57–79.
Matuszewicz M., Diariusz życia mego, t. 2, oprac. B. Królikowski, koment. Z. Zielińska, Warszawa 1986.
Michalski J., Radziwiłł Karol Stanisław zw. Panie Kochanku, w: PSB, t. 30, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź 1987, s. 248–262.
Mycielski M., Radziwiłł Udalryk Krzysztof, w: PSB, t. 30, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź 1987, s. 373–375.
Penkała-Jastrzębska A., Pregnancy, childbirth and postpartum in wealthy noble families in the first half of the 18th century in the Polish-Lithuanian Commonwealth, „Res Gestae. Czasopismo historyczne” 2021, 13, s. 22–41. DOI: https://doi.org/10.24917/24504475.13.2
Popiołek B., Kobiecy świat w czasach Augusta II. Studia nad mentalnością kobiet z kręgów szlacheckich, Kraków 2018.
Półzegarze, w: Słownik języka polskiego, red. W. Doroszewski, www.sjp.pwn.pl/doroszewski/p%C3%B3%C5%82zegarze [dostęp: 13.10.2023].
Rachuba A., Radziwiłł Karol Stanisław, w: PSB, t. 30, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź 1987, s. 240–248.
Radziwiłł M.K., Podróże litewskiego magnata do Gdańska, Człuchowa, a nawet dalej... Fragment „Diariusza” Michała Kazimierza Radziwiłła „Rybeńki” z lat 1721, 1737 i 1752, wyd. J. Dygdała, Warszawa 2013.
Rok B., Człowiek wobec śmierci w kulturze staropolskiej, Wrocław 1991.
Sajkowski A., Od „Sierotki” do „Rybeńki”. W kręgu radziwiłłowskiego mecenatu, Poznań 1965.
Sajkowski A., Staropolska miłość. Z dawnych listów i pamiętników, Poznań 1981.
Słaby A., Macierzyństwo, Studium z historii mentalności szlachty Rzeczypospolitej czasów saskich, Kraków 2023.
Tazbir J., Okrucieństwo w nowożytnej Europie, Warszawa 1993.
Waszyński E., Historia położnictwa i ginekologii w Polsce, Wrocław 2000.
Wierzbicka-Michalska K., Radziwiłłowa Franciszka Urszula, w: PSB, t. 30, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź 1987, s. 388–390.
Wróbel Ł., „Pierwsze początki i wychowanie”. Osiemnastowieczni szlacheccy pamiętnikarze o własnym dzieciństwie, „Litteraria Copernicana” 2017, 3/23, s. 23–34. DOI: https://doi.org/10.12775/LC.2017.048
Wyrobisz A., Staropolskie wzorce rodziny i kobiety – żony i matki, „Przegląd Historyczny” 1992, 83/3, s. 405–421.
Zaborowska B., Pomoc przy porodach w Rzeczypospolitej w epoce nowożytnej w świetle zielników i poradników medycznych, w: Wśród córek Eskulapa. Szkice z dziejów medycyny i higieny w Rzeczypospolitej XVI–XVIII wieku, cz. 1, red. A. Karpiński, Warszawa 2009, s. 279–312.
Zbiór potrzebniejszych wiadomości, porządkiem alfabetu ułożonych, t. 2, wyd. M. Gröll, Warszawa–Lwów 1781.
Zielińska T., Więź rodowa domu radziwiłłowskiego w świetle diariusza Michała Kazimierza Radziwiłła „Rybeńki”, „Miscellanea Historico-Archivistica” 1989, 3, Radziwiłłowie XVI–XVIII wieku: w kręgu polityki i kultury, s. 175–190.
Zielińska Z., Matuszewicz Marcin, w: PSB, t. 20, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk 1975, s. 222–224.
Ziomek P., Rola kobiety w okresie prenatalnym i pierwszych dniach życia dziecka w świetle XVIII--wiecznego poradnika Józefa Legowicza, „Biuletyn Historii Wychowania” 2016, 35, s. 89–100. DOI: https://doi.org/10.14746/BHW.2016.35.6
Zuba K., Michał Kazimierz Radziwiłł (1702–1762) – portret psychofizyczny, „Medycyna Nowożytna” 2002, 9, z. 1/2, s. 53–84.
Żerek-Kleszcz H., Śmierć dziecka w kulturze staropolskiej, w: Od narodzin do wieku dojrzałego. Dzieci i młodzież w Polsce, cz. 1, Od średniowiecza do wieku XVIII, Warszawa 2002, s. 285–300.
Żeromska-Ciesielska M., Narodziny i chrzciny. Próba charakterystyki fragmentu obyczajowości czasów saskich, w: Wesela, chrzciny i pogrzeby w XVI–XVIII wieku, red. H. Suchojad, Warszawa 2001, s. 68–70.
Żołądź-Strzelczyk D., Dziecko w dawnej Polsce, Poznań 2006.
Żołądź-Strzelczyk D., „Niemowność” – czyli początek życia człowieka. Opieka nad niemowlęciem i małym dzieckiem w Polsce w czasach nowożytnych, „Studia Gdańskie” 2011, 28, s. 325–348.
Żołądź-Strzelczyk D., Wokół ciąży, porodu i połogu w okresie staropolskim, „Nowiny Lekarskie” 2010, 2, s. 98–107.
Żołądź-Strzelczyk D., Kabacińska-Łuczak K., Codzienność dziecięca opisana słowem i obrazem. Życie dziecka na ziemiach polskich od XVI do XVIII wieku, Warszawa 2012.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Jowita Janicka
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Zgodne z normami prawa polskiego.
