Rozpacz i pragnienie cudu - Miłosz wobec Zdziechowskiego

Abstract

Artykuł omawia relację między Miłoszem a Marianem Zdziechowskim (historykiem literatury, idei, myślicielem chrześcijańskim) na podstawie eseju Religijność Zdziechowskiego (1943) oraz wiersza Zdziechowski (tom To, 2000). Kluczowym problemem obu tekstów jest asymilacja filozofii pesymizmu w obręb chrześcijaństwa. Podejmując odwieczne pytanie teodycei, jak możliwe jest zło w świecie stworzonym przez dobrego Boga, Miłosz przedstawia odpowiedź Zdziechowskiego (podążającego za Secrétanem i Sołowjowem): świat jest skażony złem, jest bezładem i bezrozumem i jako taki nie mógł wyjść z ręki Boga. Rzeczywistości zła negującej istnienie Stwórcy i prowadzącej do rozpaczy przeciwstawiony jednak zostaje głos doświadczenia wewnętrznego rozpoznający istnienie Boga jako miłości. Ta sprzeczność logiczna, wymagająca przekroczenia przez rozum jego własnych ograniczeń, prowadzi myśliciela do odkrycia Boga jako niemożliwego, a istniejącego, jako cudu, który należy afirmować. Kreśląc portret profesora, Miłosz rozpoznaje w nim w jakiejś mierze własne rysy: wynikający z wrażliwości na cierpienie realizm doświadczenia, heroizm wiary i myślenia religijnego oraz „głód Boga”, duchową tęsknotę za innym wymiarem, poruszającą nie tylko intelekt, ale i wyobraźnię.