Słowa kluczowe
literatura popularna
emblematyka
Polska wczesnonowożytna
Jak cytować
Abstrakt
W 1532 roku drukarnia Hieronima Wietora w Krakowie wytłoczyła Fortunę… Stanisława z Bochnie (Gąsiorka, Kleryki). Tom współtworzyły słowa i obrazy – teksty i drzeworyty. Autorka analizuje role, które przeznaczono im w budowie dzieła (i drukowanej książki), oraz zastanawia się nad sposobami ich wykorzystania do stworzenia sortilegium. W tekście zwrócono także uwagę na tradycję symboliczną i dziedzictwo średniowiecznej alegorezy, które wyzyskane zostały w książce do wróżb. Analizując ikonografię drzeworytów Fortuny… i strukturę drukowanego tomu, podjęto także próbę usytuowania Fortuny… wobec nowożytnej emblematyki i emblematycznej mentalności, które przejawiły się w pracy Stanisława z Bochnie.
Bibliografia
Żródła
Stanisław z Bochnie, Fortuna albo Szczęście, [Kraków] Łazarz Andrysowic [1561-1577]. Egzemplarz Bayerische Staatsbibliothek w Monachium, sygn. Res. 2 Phys.m.7
Stanisław z Bochnie Gąsiorek, Fortuna abo Szczęście, wyd. Justyna Kiliańczyk-Zięba, Kraków 2015.
Opracowania
Abramowska J., Alegoria i alegoreza w dawnej kulturze literackiej, w: Problemy odbioru i odbiorcy. Studia, red. T. Bujnicki, J. Sławiński, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich 1977, s. 123–148.
Alciato A., Emblematum libellus. Książeczka emblematów, przekład i komentarze pod kierunkiem M. Mejora A. Dawidziuk, B. Dziadkiewicz, E. Kustroń-Zaniewska, wstęp i oprac. R. Krzywy, Warszawa: Wydział Polonistyki UW 2002.
Arystofanes, Ptaki, w. 716–724, w: idem, Wybór komedii, przeł. S. Srebrny, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1955.
Arystoteles, Zoologia, w: idem, Dzieła wszystkie, t. 3, przekłady, wstępy i komentarze P. Siwek, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN 2003, s. 323–614.
Aviarium staropolskie, oprac. J. Ratajczyk, Wrocław: Oficyna Wydawnicza Atut 2014.
Axer J., Tradycja klasyczna w polskojęzycznej poezji renesansowej a mechanizmy odbioru tej poezji, „Pamiętnik Literacki” 1984, z. 2, s. 207–216.
Bastin-Hammou M., Teaching Greek with Aristophanes in the French Renaissance, w: Receptions of Hellenism in Early Modern Europe: 15th–17th Centuries, red. N. Constantinidou, H. Lamers, Leiden: Brill 2020, s. 72–93.
Bolte J., Anhang, w: Georg Wikrams Werke, t. 4, wyd. J. Bolte, Tübingen: Litterarischer Verein in Stuttgart 1903, s. 276–347.
Bolte J., Zur Geschichte der Punktier- und Losbücher, „Jahrbuch für historische Volkskunde” 1925, t. 1, s. 185–214.
Bowen B., Two Literary Genres: the Emblem and the Joke, „Journal of Medieval and Renaissance Studies” 1985, t. 15, z. 1, s. 29–35.
Buchwald-Pelcowa P., Emblematyczne koneksje sygnetu Mateusza Siebeneichera, „Biuletyn Biblioteki Jagiellońskiej” 1981, t. 31, s. 109–112.
Buchwald-Pelcowa P., Emblematy w drukach polskich i Polski dotyczących XVI–XVIII wieku. Bibliografia, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich 1981.
Charmantier I., Emblematics and Ornithology in the Sixteenth and Seventeenth Centuries, „Emblematica” 2010, t. 18, s. 79–109.
Chatelain J.M., Pinon L., Genres et fonctions de l’illustration au XVIe siècle, w: H.J. Martin, La Naissance du Livre Moderne (XIVe–XVIIe siècles), współpraca J.M. Chatelain, I. Diu, A. le Dividich, L. Pinon, Paris: ELECT RE 2001, s. 236–269.
Chevalier J., Gheebrant A., Dictionnaire des symboles: mythes, ròves, coutumes, gestes, formes, figures, couleurs, nombres, Paris: Bouquins 1982.
Chojecka E., O tematach i formach antykizujących w grafice polskiej XVI wieku, „Biuletyn Historii Sztuki” 1970, t. 32, nr 1, s. 19–37.
Chojecka E., Polska grafika renesansowa. Stan i postulaty badań, w: Renesans. Sztuka i ideologia, red. T.S. Jaroszewski, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1976, s. 543–573.
Chojecka E., Znaczenie kulturowe grafiki polskiej XVI wieku, w: Dawna książka i kultura. Materiały międzynarodowej sesji naukowej z okazji pięćsetlecia sztuki drukarskiej w Polsce, red. S. Grzeszczuk, A. Kawecka-Gryczowa, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich 1975, s. 86–114.
Daly P.M., Emblems as Transmitters of Klowledge and Traditions, w: idem, The Emblem in Early Modern Europe. Contributions to the Theory of the Emblem, Farnham: Routledge 2014, s. 55–86.
Dłuska M., Studia z historii i teorii wersyfikacji polskiej, t. 1, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1978.
Falimirz S., O ziołach i o mocy ich, Kraków: Florian Ungler 1534.
Farhsworth J., Robert Ferley’s Kalendarium… A Study in Emblematic Strategies, „Emblematica” 1993, t. 7, nr 1, s. 79–96.
Fizjologi i Aviarium. Średniowieczne traktaty o symbolice zwierząt, przeł. i oprac. S. Kobielus, Kraków: Tyniec Wydawnictwo Benedyktynów 2005.
Fleming J.V., Natura ridens; Natura lachrymosa, w: Man and Nature in the Middle Ages, red. S.J. Ridyard, R.G. Benson, Sewanee: Press of the University of the South 1995, s. 1–35.
Fortune-telling by the Casting of Dice. A Middle English Poem and its Background, red. W.L. Braekman, Brussels: OMIREL, UFSAL 1981.
Fortune: „All is but Fortune”, red. L. Thomson, Washington: University of Washington Press 2000.
Genette G., Paratexts. Thresholds of interpretation, przeł. J.E. Lewin, Cambridge: Cambridge University Press 1997.
Hasselt M.C. van, Les livres de sorts en Italie de 1482 à 1551. L’imaginaire astrologique, les systèmes de causalité et la marge de liberté accordée à l’individu..., praca doktorska z 1997 roku, Université de la Sorbonne nouvelle (Paris III ) 1997, maszynopis w Herzog August Bibliothek, Wolfenbüttel, sygn. 48.4o. 521:12.
Higgs Strickland D., Animal Iconography, w: The Routledge Companion to Medieval Iconography, red. C. Hourihane, New York: Routledge 2017, s. 504–517.
Horapollon, Hieroglify, przeł. i komentarzem opatrzył J. Kroczak, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego 2003
Jażdżewska K., Fizjolog – wczesnochrześcijańska symbolika przyrody, w: Fizjolog, przeł. i oprac. K. Jażdżewska, Warszawa: Prószyński i S-ka 2003, s. 9–19.
Kapełuś H., Stanisław z Bochnie, kleryka królewski, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk 1964 (Studia Staropolskie, t. 13).
Karr Schmidt S., Convents, Condottieri, and Compulsive Gamblers. Hands-On Secrets of Lorenzo Spirito’s „Libro”, w: Quid est secretum? Visual Representation of Secrets in Early Modern Europe, 1500–1700, red. R. Dekoninck, A. Guiderdoni, W. Melion, Leiden: Brill 2020, s. 683–707.
Karr Schmidt S., Interactive and Sculptural Printmaking in the Renaissance, Leiden: Brill 2017.
Kelly J., Predictive Play. Wheels of Fortune in the Early Modern Lottery Book, w: Playthings in Early Modernity. Party Games, Word Games, Mind Games, red. A. Levy, Kalamazoo: Medieval Institute Publications 2017, s. 145–166.
Keen E., Shifting Horizons. The Medieval Compilation of Knowledge as Mirror of a Changing World, w: Encyclopaedism from Antiauity to Renaissance, red. J. König, G. Woolf, Cambridge: Cambridge University Press 2013, s. 277–300.
Kiliańczyk-Zięba J., In Search of Lost Fortuna. Reconstructing the Publishing History of the Polish Book of Fortune-Telling, w: Lost Books. Reconstructing the Print World of Pre-Industrial Europe, red. F. Bruni, A. Pettegree, Leiden: Brill 2016, s. 120–143.
Kiliańczyk-Zięba J., Wydawnicze skamieliny. Późne edycje bestsellerów jako źródło informacji o kształcie wizualnym pierwszego wydania tekstu, „Terminus” 2019, t. 21, z. 4, s. 401–436.
Klaudiusz Elian, O właściwościach zwierząt, III , 9 (wybór), w: Klaudiusz Elian, O właściwościach zwierząt (wybór), przeł. i oprac. A.M. Komornicka, Warszawa: Prószyński i S-ka 2005.
Kobielus S., Bestiarium chrześcijańskie. Zwierzęta w symbolice i interpretacji. Starożytność i średniowiecze, Warszawa: Pax 2002.
Lee Palmer A., Lorenzo „Spirito” Gualtieri’s „Libro delle Sorti” in Renaissance Perugia, „Sixteenth Century Journal” 2016, t. 47, nr 3, s. 557–578.
Lewański J., Polskie piśmiennictwo renesansowe wobec Europy – nowe narzędzia i nowe cele, w: Renesans. Sztuka i ideologia, red. T.S. Jaroszewski, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1976, s. 133–146.
Massing J.M., A New Work by François Du Moulin and the Problem of Proto-Emblematic Traditions, „Emblematica” 1987, t. 3, s. 249–271.
Meyer-Landrut E., Fortuna. Die Göttin des Glücks im Wandel der Zeiten, München–Berlin: Deutscher Kunstverlag 1997.
Mynott J., Birds in the Ancient world. Winged Words, Oxford: Oxford University Press 2018.
Ocieczek R., O różnych aspektach badań literackiej ramy wydawniczej w książkach dawnych, w: O literackiej ramie wydawniczej w książkach dawnych, red. R. Ocieczek, Katowice: Uniwersytet Śląski 1990, s. 7–20.
Peil D., On the Question of a ‘Phisiologus’ Tradition in Emblematic Art and Writing, w: Animals in the Middle Ages. A Book of Essays, red. N.C. Flores, New York: Garland Publishing 1996, s. 103–130.
Pelc J., Słowo i obraz. Na pograniczu literatury i sztuk plastycznych, Kraków: Universitas 2002.
Piech Z., Monety, pieczęcie i herby w systemie symboli władzy Jagiellonów, Warszawa: DiG 2003.
Rosenstock A., Das Losbuch des Lorenzo Spirito von 1482. Eine Spurensuche, Weissenkorn: Anton H. Konrad Verlag 2010.
Rowland B., Birds with Human Souls. A guide to bird symbolism, Knoxville: University of Tennessee Press 1978.
Russel D.S., Perceiving, seeing and meaning. Emblems and some approaches to reading early modern culture, w: Aspects of Renaissance and Baroque Symbol Theory, 1500–1700, red. P. Daly, J. Manning, New York: Ams Pr Inc 1999, s. 78–84.
Sarnowska-Temeriusz E., Świat mitów i świat znaczeń. Maciej Kazimierz Sarbiewski i problemy wiedzy o starożytności, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich 1969.
Saunders A., The Evolution of a Sixteenth-Century Emblem Book: The „Decades de la description des animaulx” and „Second livre de la description des animaux, contenant le blason des oyseaux”, „Bibliothèque d’Humanisme et Renaissance” 1976, t. 38, s. 437–457.
Saunders A., French Emblematic Studies, „French Studies” 2008, t. 62, z. 4, s. 455–463.
Saunders A., Is it a Proverb or is it an Emblem? French Manuscript Predecessors of the Emblem Book, „Bibliothèque d’Humanisme et Renaissance” 1993, t. 55, s. 83–111.
Schironi F., The Reception of Ancient Drama in Renaissance Italy, w: A Handbook to the Reception of Greek Drama, red. B. van Zyl Smit, Chichester: Wiley-Blackwell 2016, s. 131–153.
Skeat T.C., An early mediaeval ‘Book of Fate’: the Sortes XII Patriarcharum, „Mediaeval and Renaissance Studies” 1954, t. 3, s. 41–54.
Sokolski J., Słownik barokowej symboliki natury, tom wstępny: Barokowa księga natury, Wrocław: Uniwersytet Wrocławski 2000.
Sokolski J., Wstęp, w: Horapollon, Hieroglify, przeł. i komentarzem opatrzył J. Kroczak, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego 2003, s. 5–29.
Śnieżyńska-Stolot E., Horoskop Kazimierza Jagiellończyka – nowe źródło do treści ideowych wawelskiego nagrobka króla, „Biuletyn Biblioteki Jagiellońskiej” 2010, t. 40, s. 5–30.
Śnieżyńska-Stolot E., Zwierzęta na nagrobku Władysława Jagiełły, czyli jeszcze raz o ikonografii astrologicznej w średniowieczu, w: Artifex Doctus. Studia ofiarowane profesorowi Jerzemu Gadomskiemu w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, t. 1, red. W. B ałus, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego 2007, s. 107–117.
Urbini S., Il Libro delle Sorti di Lorenzo Spirito Gualtieri, Modena: Franco Cosimo Panini 2006.
Wahrsagetexte des Spätmittelalters aus Handschriften und Inkunabeln, red. G. Eis, Berlin: Erich Schmidt 1956, s. 7–26.
Wallis M., Napisy w obrazach, w: Studia semiotyczne, t. 2, wydał i wstępem opatrzył J. Pelc, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich 1971, s. 39–64.
Welper E., Das Zeit kürzende Lust- und Spiel-Haus, s.l., [ca 1690], egzemplarz Herzog August Bibliothek, Wolfenbüttel, sygn. Hn 170.
Woronczak J., Elementy średniowieczne w wersyfikacji polskiej XVI wieku i ich przemiany, w: Z polskich studiów slawistycznych. Prace historyczno-literackie na VI Międzynarodowy Kongres Slawistów w Moskwie, t. 2, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1958, s. 243–269.
Zagożdżon-Łyszczarz J., Encyklopedyczna wykładnia symboliki orła w twórczości Mikołaja Reja i Marcina Bielskiego, „Bibliotekarz Podlaski” 2018, t. 41, z. 4, s. 113–145.
Licencja
Utwory opublikowane w czasopiśmie Biblioteka, na platformie Pressto należącej do Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu od 2015 roku są udostępniane na
licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe.
Tym samym wszyscy zainteresowani są uprawnieni do korzystania z utworów opublikowanych po 2015 roku pod następującymi warunkami:
- uznania autorstwa czyli obowiązek podania wraz z rozpowszechnianym utworem informacji o autorstwie, tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, doi) oraz samej licencji
- na tych samych warunkach — remiksując utwór, przetwarzając go lub tworząc na jego podstawie, należy swoje dzieło rozpowszechniać na tej samej licencji, co oryginał.
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).
Autor zachowuje prawa majątkowe, ale udziela zgody Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu na wykorzystanie dzieła. Autorzy tekstów zakwalifikowanych do publikacji proszeni są o wypełnienie podpisanie i przesłanie umowy.
Jeżeli autor artykułu nie jest przekonany, że może wykorzystywać cudze utwory (np. ilustracje, fotografie, tabele) w ramach cytatu we własnej tekście musi dostarczyć do redakcji czasopisma zgodę od uprawnionych podmiotów.
Prawa są zastrzeżone do wszystkich tekstów opublikowanych przed rokiem 2015.