Treść głównego artykułu
Abstrakt
W 1532 roku drukarnia Hieronima Wietora w Krakowie wytłoczyła Fortunę… Stanisława z Bochnie (Gąsiorka, Kleryki). Tom współtworzyły słowa i obrazy – teksty i drzeworyty. Autorka analizuje role, które przeznaczono im w budowie dzieła (i drukowanej książki), oraz zastanawia się nad sposobami ich wykorzystania do stworzenia sortilegium. W tekście zwrócono także uwagę na tradycję symboliczną i dziedzictwo średniowiecznej alegorezy, które wyzyskane zostały w książce do wróżb. Analizując ikonografię drzeworytów Fortuny… i strukturę drukowanego tomu, podjęto także próbę usytuowania Fortuny… wobec nowożytnej emblematyki i emblematycznej mentalności, które przejawiły się w pracy Stanisława z Bochnie.
Słowa kluczowe
Szczegóły artykułu

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Utwory opublikowane w czasopiśmie Biblioteka, na platformie Pressto należącej do Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu od 2015 roku są udostępniane na
licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe.
Tym samym wszyscy zainteresowani są uprawnieni do korzystania z utworów opublikowanych po 2015 roku pod następującymi warunkami:
- uznania autorstwa czyli obowiązek podania wraz z rozpowszechnianym utworem informacji o autorstwie, tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, doi) oraz samej licencji
- na tych samych warunkach — remiksując utwór, przetwarzając go lub tworząc na jego podstawie, należy swoje dzieło rozpowszechniać na tej samej licencji, co oryginał.
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).
Autor zachowuje prawa majątkowe, ale udziela zgody Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu na wykorzystanie dzieła. Autorzy tekstów zakwalifikowanych do publikacji proszeni są o wypełnienie podpisanie i przesłanie umowy.
Jeżeli autor artykułu nie jest przekonany, że może wykorzystywać cudze utwory (np. ilustracje, fotografie, tabele) w ramach cytatu we własnej tekście musi dostarczyć do redakcji czasopisma zgodę od uprawnionych podmiotów.
Prawa są zastrzeżone do wszystkich tekstów opublikowanych przed rokiem 2015.
Bibliografia
- Żródła
- Stanisław z Bochnie, Fortuna albo Szczęście, [Kraków] Łazarz Andrysowic [1561-1577]. Egzemplarz Bayerische Staatsbibliothek w Monachium, sygn. Res. 2 Phys.m.7
- Stanisław z Bochnie Gąsiorek, Fortuna abo Szczęście, wyd. Justyna Kiliańczyk-Zięba, Kraków 2015.
- Opracowania
- Abramowska J., Alegoria i alegoreza w dawnej kulturze literackiej, w: Problemy odbioru i odbiorcy. Studia, red. T. Bujnicki, J. Sławiński, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich 1977, s. 123–148.
- Alciato A., Emblematum libellus. Książeczka emblematów, przekład i komentarze pod kierunkiem M. Mejora A. Dawidziuk, B. Dziadkiewicz, E. Kustroń-Zaniewska, wstęp i oprac. R. Krzywy, Warszawa: Wydział Polonistyki UW 2002.
- Arystofanes, Ptaki, w. 716–724, w: idem, Wybór komedii, przeł. S. Srebrny, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1955.
- Arystoteles, Zoologia, w: idem, Dzieła wszystkie, t. 3, przekłady, wstępy i komentarze P. Siwek, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN 2003, s. 323–614.
- Aviarium staropolskie, oprac. J. Ratajczyk, Wrocław: Oficyna Wydawnicza Atut 2014.
- Axer J., Tradycja klasyczna w polskojęzycznej poezji renesansowej a mechanizmy odbioru tej poezji, „Pamiętnik Literacki” 1984, z. 2, s. 207–216.
- Bastin-Hammou M., Teaching Greek with Aristophanes in the French Renaissance, w: Receptions of Hellenism in Early Modern Europe: 15th–17th Centuries, red. N. Constantinidou, H. Lamers, Leiden: Brill 2020, s. 72–93.
- Bolte J., Anhang, w: Georg Wikrams Werke, t. 4, wyd. J. Bolte, Tübingen: Litterarischer Verein in Stuttgart 1903, s. 276–347.
- Bolte J., Zur Geschichte der Punktier- und Losbücher, „Jahrbuch für historische Volkskunde” 1925, t. 1, s. 185–214.
- Bowen B., Two Literary Genres: the Emblem and the Joke, „Journal of Medieval and Renaissance Studies” 1985, t. 15, z. 1, s. 29–35.
- Buchwald-Pelcowa P., Emblematyczne koneksje sygnetu Mateusza Siebeneichera, „Biuletyn Biblioteki Jagiellońskiej” 1981, t. 31, s. 109–112.
- Buchwald-Pelcowa P., Emblematy w drukach polskich i Polski dotyczących XVI–XVIII wieku. Bibliografia, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich 1981.
- Charmantier I., Emblematics and Ornithology in the Sixteenth and Seventeenth Centuries, „Emblematica” 2010, t. 18, s. 79–109.
- Chatelain J.M., Pinon L., Genres et fonctions de l’illustration au XVIe siècle, w: H.J. Martin, La Naissance du Livre Moderne (XIVe–XVIIe siècles), współpraca J.M. Chatelain, I. Diu, A. le Dividich, L. Pinon, Paris: ELECT RE 2001, s. 236–269.
- Chevalier J., Gheebrant A., Dictionnaire des symboles: mythes, ròves, coutumes, gestes, formes, figures, couleurs, nombres, Paris: Bouquins 1982.
- Chojecka E., O tematach i formach antykizujących w grafice polskiej XVI wieku, „Biuletyn Historii Sztuki” 1970, t. 32, nr 1, s. 19–37.
- Chojecka E., Polska grafika renesansowa. Stan i postulaty badań, w: Renesans. Sztuka i ideologia, red. T.S. Jaroszewski, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1976, s. 543–573.
- Chojecka E., Znaczenie kulturowe grafiki polskiej XVI wieku, w: Dawna książka i kultura. Materiały międzynarodowej sesji naukowej z okazji pięćsetlecia sztuki drukarskiej w Polsce, red. S. Grzeszczuk, A. Kawecka-Gryczowa, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich 1975, s. 86–114.
- Daly P.M., Emblems as Transmitters of Klowledge and Traditions, w: idem, The Emblem in Early Modern Europe. Contributions to the Theory of the Emblem, Farnham: Routledge 2014, s. 55–86.
- Dłuska M., Studia z historii i teorii wersyfikacji polskiej, t. 1, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1978.
- Falimirz S., O ziołach i o mocy ich, Kraków: Florian Ungler 1534.
- Farhsworth J., Robert Ferley’s Kalendarium… A Study in Emblematic Strategies, „Emblematica” 1993, t. 7, nr 1, s. 79–96.
- Fizjologi i Aviarium. Średniowieczne traktaty o symbolice zwierząt, przeł. i oprac. S. Kobielus, Kraków: Tyniec Wydawnictwo Benedyktynów 2005.
- Fleming J.V., Natura ridens; Natura lachrymosa, w: Man and Nature in the Middle Ages, red. S.J. Ridyard, R.G. Benson, Sewanee: Press of the University of the South 1995, s. 1–35.
- Fortune-telling by the Casting of Dice. A Middle English Poem and its Background, red. W.L. Braekman, Brussels: OMIREL, UFSAL 1981.
- Fortune: „All is but Fortune”, red. L. Thomson, Washington: University of Washington Press 2000.
- Genette G., Paratexts. Thresholds of interpretation, przeł. J.E. Lewin, Cambridge: Cambridge University Press 1997.
- Hasselt M.C. van, Les livres de sorts en Italie de 1482 à 1551. L’imaginaire astrologique, les systèmes de causalité et la marge de liberté accordée à l’individu..., praca doktorska z 1997 roku, Université de la Sorbonne nouvelle (Paris III ) 1997, maszynopis w Herzog August Bibliothek, Wolfenbüttel, sygn. 48.4o. 521:12.
- Higgs Strickland D., Animal Iconography, w: The Routledge Companion to Medieval Iconography, red. C. Hourihane, New York: Routledge 2017, s. 504–517.
- Horapollon, Hieroglify, przeł. i komentarzem opatrzył J. Kroczak, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego 2003
- Jażdżewska K., Fizjolog – wczesnochrześcijańska symbolika przyrody, w: Fizjolog, przeł. i oprac. K. Jażdżewska, Warszawa: Prószyński i S-ka 2003, s. 9–19.
- Kapełuś H., Stanisław z Bochnie, kleryka królewski, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk 1964 (Studia Staropolskie, t. 13).
- Karr Schmidt S., Convents, Condottieri, and Compulsive Gamblers. Hands-On Secrets of Lorenzo Spirito’s „Libro”, w: Quid est secretum? Visual Representation of Secrets in Early Modern Europe, 1500–1700, red. R. Dekoninck, A. Guiderdoni, W. Melion, Leiden: Brill 2020, s. 683–707.
- Karr Schmidt S., Interactive and Sculptural Printmaking in the Renaissance, Leiden: Brill 2017.
- Kelly J., Predictive Play. Wheels of Fortune in the Early Modern Lottery Book, w: Playthings in Early Modernity. Party Games, Word Games, Mind Games, red. A. Levy, Kalamazoo: Medieval Institute Publications 2017, s. 145–166.
- Keen E., Shifting Horizons. The Medieval Compilation of Knowledge as Mirror of a Changing World, w: Encyclopaedism from Antiauity to Renaissance, red. J. König, G. Woolf, Cambridge: Cambridge University Press 2013, s. 277–300.
- Kiliańczyk-Zięba J., In Search of Lost Fortuna. Reconstructing the Publishing History of the Polish Book of Fortune-Telling, w: Lost Books. Reconstructing the Print World of Pre-Industrial Europe, red. F. Bruni, A. Pettegree, Leiden: Brill 2016, s. 120–143.
- Kiliańczyk-Zięba J., Wydawnicze skamieliny. Późne edycje bestsellerów jako źródło informacji o kształcie wizualnym pierwszego wydania tekstu, „Terminus” 2019, t. 21, z. 4, s. 401–436.
- Klaudiusz Elian, O właściwościach zwierząt, III , 9 (wybór), w: Klaudiusz Elian, O właściwościach zwierząt (wybór), przeł. i oprac. A.M. Komornicka, Warszawa: Prószyński i S-ka 2005.
- Kobielus S., Bestiarium chrześcijańskie. Zwierzęta w symbolice i interpretacji. Starożytność i średniowiecze, Warszawa: Pax 2002.
- Lee Palmer A., Lorenzo „Spirito” Gualtieri’s „Libro delle Sorti” in Renaissance Perugia, „Sixteenth Century Journal” 2016, t. 47, nr 3, s. 557–578.
- Lewański J., Polskie piśmiennictwo renesansowe wobec Europy – nowe narzędzia i nowe cele, w: Renesans. Sztuka i ideologia, red. T.S. Jaroszewski, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1976, s. 133–146.
- Massing J.M., A New Work by François Du Moulin and the Problem of Proto-Emblematic Traditions, „Emblematica” 1987, t. 3, s. 249–271.
- Meyer-Landrut E., Fortuna. Die Göttin des Glücks im Wandel der Zeiten, München–Berlin: Deutscher Kunstverlag 1997.
- Mynott J., Birds in the Ancient world. Winged Words, Oxford: Oxford University Press 2018.
- Ocieczek R., O różnych aspektach badań literackiej ramy wydawniczej w książkach dawnych, w: O literackiej ramie wydawniczej w książkach dawnych, red. R. Ocieczek, Katowice: Uniwersytet Śląski 1990, s. 7–20.
- Peil D., On the Question of a ‘Phisiologus’ Tradition in Emblematic Art and Writing, w: Animals in the Middle Ages. A Book of Essays, red. N.C. Flores, New York: Garland Publishing 1996, s. 103–130.
- Pelc J., Słowo i obraz. Na pograniczu literatury i sztuk plastycznych, Kraków: Universitas 2002.
- Piech Z., Monety, pieczęcie i herby w systemie symboli władzy Jagiellonów, Warszawa: DiG 2003.
- Rosenstock A., Das Losbuch des Lorenzo Spirito von 1482. Eine Spurensuche, Weissenkorn: Anton H. Konrad Verlag 2010.
- Rowland B., Birds with Human Souls. A guide to bird symbolism, Knoxville: University of Tennessee Press 1978.
- Russel D.S., Perceiving, seeing and meaning. Emblems and some approaches to reading early modern culture, w: Aspects of Renaissance and Baroque Symbol Theory, 1500–1700, red. P. Daly, J. Manning, New York: Ams Pr Inc 1999, s. 78–84.
- Sarnowska-Temeriusz E., Świat mitów i świat znaczeń. Maciej Kazimierz Sarbiewski i problemy wiedzy o starożytności, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich 1969.
- Saunders A., The Evolution of a Sixteenth-Century Emblem Book: The „Decades de la description des animaulx” and „Second livre de la description des animaux, contenant le blason des oyseaux”, „Bibliothèque d’Humanisme et Renaissance” 1976, t. 38, s. 437–457.
- Saunders A., French Emblematic Studies, „French Studies” 2008, t. 62, z. 4, s. 455–463.
- Saunders A., Is it a Proverb or is it an Emblem? French Manuscript Predecessors of the Emblem Book, „Bibliothèque d’Humanisme et Renaissance” 1993, t. 55, s. 83–111.
- Schironi F., The Reception of Ancient Drama in Renaissance Italy, w: A Handbook to the Reception of Greek Drama, red. B. van Zyl Smit, Chichester: Wiley-Blackwell 2016, s. 131–153.
- Skeat T.C., An early mediaeval ‘Book of Fate’: the Sortes XII Patriarcharum, „Mediaeval and Renaissance Studies” 1954, t. 3, s. 41–54.
- Sokolski J., Słownik barokowej symboliki natury, tom wstępny: Barokowa księga natury, Wrocław: Uniwersytet Wrocławski 2000.
- Sokolski J., Wstęp, w: Horapollon, Hieroglify, przeł. i komentarzem opatrzył J. Kroczak, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego 2003, s. 5–29.
- Śnieżyńska-Stolot E., Horoskop Kazimierza Jagiellończyka – nowe źródło do treści ideowych wawelskiego nagrobka króla, „Biuletyn Biblioteki Jagiellońskiej” 2010, t. 40, s. 5–30.
- Śnieżyńska-Stolot E., Zwierzęta na nagrobku Władysława Jagiełły, czyli jeszcze raz o ikonografii astrologicznej w średniowieczu, w: Artifex Doctus. Studia ofiarowane profesorowi Jerzemu Gadomskiemu w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, t. 1, red. W. B ałus, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego 2007, s. 107–117.
- Urbini S., Il Libro delle Sorti di Lorenzo Spirito Gualtieri, Modena: Franco Cosimo Panini 2006.
- Wahrsagetexte des Spätmittelalters aus Handschriften und Inkunabeln, red. G. Eis, Berlin: Erich Schmidt 1956, s. 7–26.
- Wallis M., Napisy w obrazach, w: Studia semiotyczne, t. 2, wydał i wstępem opatrzył J. Pelc, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich 1971, s. 39–64.
- Welper E., Das Zeit kürzende Lust- und Spiel-Haus, s.l., [ca 1690], egzemplarz Herzog August Bibliothek, Wolfenbüttel, sygn. Hn 170.
- Woronczak J., Elementy średniowieczne w wersyfikacji polskiej XVI wieku i ich przemiany, w: Z polskich studiów slawistycznych. Prace historyczno-literackie na VI Międzynarodowy Kongres Slawistów w Moskwie, t. 2, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1958, s. 243–269.
- Zagożdżon-Łyszczarz J., Encyklopedyczna wykładnia symboliki orła w twórczości Mikołaja Reja i Marcina Bielskiego, „Bibliotekarz Podlaski” 2018, t. 41, z. 4, s. 113–145.