Słowa kluczowe
Andreas Müller Greiffenhagius
Machinae coelestis pars posterior
proweniencja
zbiory biblioteczne
kolekcje prywatne
Szczecin
respublica litteraria
korespondencja
nauka nowożytna
Jak cytować
Liczba wyświetleń: 364
Liczba pobrań: 263
Abstrakt
W zbiorach Książnicy Pomorskiej zachowały się zabytkowe edycje prac gdańskiego astronoma Jana Heweliusza (1611–1687). Jedno z dzieł – Machina coelestis – składa się z dwóch tomów, które ukazały się w latach 1673 i 1679. Właśnie druga część tego dzieła została bliżej omówiona w artykule. Już XVIII-wieczni bibliografowie uznawali ją za białego kruka. Współcześnie uchodzi za jeszcze większy zabytek, a to za sprawą tragicznego pożaru, który wybuchł we wrześniu 1679 roku i zniszczył dom Heweliusza, jego obserwatorium z instrumentami, pracownię oraz drukarnię z niemal całym nakładem przechowywanego tam dzieła. Wartość egzemplarza Książnicy Pomorskiej podnosi dodatkowo fakt, że należał on w przeszłości do biblioteki znanego XVII-wiecznego orientalisty – Andreasa Müllera Greiffenhagiusa (1630–1694), który zmarł w Szczecinie i pozostawił tam swój księgozbiór. Autorce artykułu udało się ponadto dotrzeć do zachowanej korespondencji Müllera i Heweliusza, w której jest mowa o tej właśnie książce – historię ciekawego egzemplarza uzupełnia więc głos z epoki.
Bibliografia
Źródła archiwalne
Biblioteka Uniwersytecka Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, sygn. Rkp. 3276: D.F. Ebert, Catalogus Systematicus Librorum Bibliothecae aedis Cathedralis Marianae et Regii Gymnasii et academici Sedinensis […], Paleo-Stetini [1780].
Biblioteka Uniwersytecka w Toruniu, sygn. Rps 1148: Inwentarz i akta Biblioteki Publicznej w Szczecinie: Mariańskiej i Gimnazjum Akademickiego, oprac. J.C.C. Oelrichs, Szczecin 1768.
L’Observatoire de Paris, Bibliothèque, Correspondance de Johannes Hevelius, sygn. C1/1–16.
Staatsbibliothek zu Berlin, Handschriftenabtheilung, Nachlass Oelrichs, sygn. 298 (Kasten 45): Ch. Pyl, Annalen der Ratsschule zu Stettin.
University of Glasgow, Bayer Collection, MS Hunter 299 (U.6.17).
Źródła publikowane
Bayer T.G.S., Museum Sinicum […], t. 1, Petropoli: ex typographia Academiae Imperatoriae, 1730.
Bernoulli J., Reisen durch Brandenburg, Pommern, Preussen, Curland, Russland und Pohlen in den Jahren 1777 und 1779, t. 1: Reise nach Danzig und Beschreibung der Merkwürdigkeiten dieser Stadt, Leipzig: Caspar Fritsch, 1779.
Correspondence and Papers of Edmond Halley, red. E.F. MacPike, Oxford: University Press, 1932.
Doullens G. de, Tabulae Ambianenses seu Theoriae Planetarum [...], Parisiis: apud viduam et Dionysium Thierry, 1658, Książnica Pomorska w Szczecinie (dalej: KP) sygn. XVII.10499.I
Heweliusz J., Cometographia […], Gedani: Auctoris Typis, & Sumptibus, 1668. KP sygn. XVII.3404.II.adl
Heweliusz J., Epistolae IV […], Gedani: Typis Andreae Julii Molleri, 1654. KP sygn. XVII.3406.II.adl
Heweliusz J., Machinae Coelestis pars prior […], Gedani: Auctoris Typis, & Sumptibus, 1673. KP sygn. XVII.3408/1.I
Heweliusz, J., Machinae Coelestis pars posterior […], Gedani: In aedibus Auctoris, ejusg[ue] Typis, & Sumptibus, 1679. KP sygn. XVII.3408/2.I
Heweliusz J., Mercurius in Sole visus […], Gedani: Auctoris Typis et Sumptibus, 1662. KP sygn. XVII.3405.II.adl
Heweliusz J., Selenographia sive Lunae Descriptio [...], Gedani: Typis Hünefeldianis, 1647, KP sygn. XVII.3407.II
Korespondencja Adama Adamandego Kochańskiego SJ (1657–1699), oprac. B. Lisiak SJ przy współpracy L. Grzebienia SJ, Kraków „Ignatianum”: Wydawnictwo WAM, 2005.
Lubieniecki S., Theatrum cometicum […], Amstelodami: typis Danielis Baccamude, 1668.
Olhoff J. E., Excerpta ex litteris illustrium, et clarissimorum virorum, ad nobilissimum […] dn. Johannem Hevelium Cons. Gedanensem perscriptis […], Gedani: Janssonius a Waesbergae, 1683.
Opracowania
Abramowicz D., Heweliusz trafi na aukcję, „Dziennik Bałtycki”, 27 listopada 2008, https://tinyurl.com/cxvhtb9k [dostęp: 10.07.2020].
Bieńkowski T., Dobrzycki J., Staropolski świat nauki, Warszawa: Wydaw. Retro-Art 1998.
Borysowska A., Kultura książki w dawnym Szczecinie. Studia z pogranicza bibliologii i literaturoznawstwa, Szczecin: Książnica Pomorska 2018.
Borysowska A., Powojenne losy szczecińskich księgozbiorów historycznych na przykładzie biblioteki Andreasa Müllera Greiffenhagiusa (1630–1694), w: Księgozbiory rozproszone. Losy księgozbiorów historycznych po II wojnie światowej, red. A. Siuciak, Malbork: Muzeum Zamkowe 2015, s. 95–108.
Borysowska A., Gierke M., Andreas Müller Greiffenhagius (1630–1694) – konterfekt uczonego orientalisty, „Rocznik Chojeński” 2018, s. 93–132.
Brocke B. vom, Jena Friedrich von, „Neue Deutsche Biographie” 1974, t. 10, s. 398–399, https://tinyurl.com/73uddm3k [dostęp: 10.07.2020].
Czerniakowska M., Jan Heweliusz – miłośnik ksiąg, Gdańsk–Pruszcz Gdański: Wydawnictwo Jasne 2012.
Ebert D.F., Historiam Bibliothecae Templi Collegiati B. Mariae enarrans [...] patronos, fautores, collegas, amicos […] invitat […], Stetini: typis H.G. Effenbart [1783].
Grell Ch., Jan Heweliusz i jego czasy, przeł. I. Kraszewski, Warszawa–Gdańsk: Instytut Historii Nauki PAN, PAN Biblioteka Gdańska, ASPRA-JR 2016.
Grzybkowska T., Andrzeja Stecha portrety Heweliusza, „Biuletyn Historii Sztuki” 1974, nr 3, s. 237–252.
Heweliusz Jan. Machinae coelestis pars prior; Gedani (Gdańsk) 1673 i Cometographia. Gdańsk 1668, w: Perły z Lamusa, https://tinyurl.com/5pv5edbk [dostęp: 10.07.2020].
Imańska I., Księgozbiór Jana Heweliusza w świetle katalogu aukcyjnego w 1688 r., „Roczniki Biblioteczne” 2011, s. 69–90.
Imańska I., Per medium auctionis. Aukcje książek w Rzeczypospolitej (XVII–XVIII w.), Toruń, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika 2013.
Jasiński M., Korespondencja Jana Heweliusza. Dzieje rękopisów i stan badań, w: De nuptiis philologiae et libri manuscripti czyli co nowego mówią rękopisy. Zbiór studiów, red. A.P. Lew, P. Pludra-Żuk, Warszawa: Wydział Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego 2016, s. 213–226.
Johannes Hevelius and His Gdańsk, red. M. Turek, Gdańsk: Gdańskie Towarzystwo Naukowe 2013.
Keyes S., The Correspondence of Hevelius at the Paris Observatory, w: Johannes Hevelius and His World. Astronomer, Cartographer, Philosopher and Correspondent, red. R. L. Kremer, J. Włodarczyk, Warsaw: Instytut Historii Nauki PAN 2013, s. 185–200.
Kircher A., Primitiae gnomonicae catoptricae hoc est horologiographiae novae specularis […], Avenione: Piot 1635.
Kircher A., China monumentis qua sacris qua profanis […] illustrata, Amstelodami: apud Joannem Janssonium 1667.
Müller Greiffenhagius A., Excerpta manuscripti cujusdam Turcici, quod de cognitione Dei et hominis ipsius a quodam Azizo Nesephaeo, Tataro, scriptum est […], Coloniae Brandenburgicae: ex officina Georgii Schulzii 1665.
Müller Greiffenhagius A., Hebdomas Observationum de rebus Sinicis [...], Coloniae Brandenburgicae: ex officina Georgii Schulzii 1674.
Müller Greiffenhagius A., Inventum Branderburgicum sive Andreae Mulleri Greiffenhagii, Praepositi Berlinensis, Propositio super Clave sua Sinica, [s.l.: s.n.] 1674.
Müller Greiffenhagius A., Monumenti Sinici […] lectio seu phrasis, versio seu metaphrasis, translatio seu paraphrasis […] indicavit […], Berolini: officina Rungiana 1672.
Müller Greiffenhagius A., Speciminum Sinicorum […], [s.l: s.n.] 1685.
Pawlak W., De eruditione comparanda in humanioribus. Studia z dziejów erudycji hu-Studia z dziejów erudycji hu-manistycznej w XVII wieku, Lublin: Wydawnictwo KUL, 2012.
Pomian K., Przeszłość jako przedmiot wiedzy, Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego 2010.
Rybka E., Astronomia ogólna, Warszawa: PWN 1983.
Rybka E., Heweliusz Jan, w: Polski słownik biograficzny, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich 1960–1961, t. 9, s. 492–494.
Sirko M., Zarys historii kartografii, Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej 1999.
Talbierska J., Grafika XVII w. w Polsce. Funkcje, ośrodki, artyści, dzieła, Warszawa: „Neriton” 2011.
Targosz K., Jan Heweliusz uczony-artysta, Wrocław: Ossolineum 1986.
Targosz K., Heveliana 2011–2016, „Studia Historiae Scientiarum” 2017, s. 407–444. DOI: https://doi.org/10.4467/2543702XSHS.17.017.7718.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2020 Agnieszka Borysowska
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Utwory opublikowane w czasopiśmie Biblioteka, na platformie Pressto należącej do Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu od 2015 roku są udostępniane na
licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe.
Tym samym wszyscy zainteresowani są uprawnieni do korzystania z utworów opublikowanych po 2015 roku pod następującymi warunkami:
- uznania autorstwa czyli obowiązek podania wraz z rozpowszechnianym utworem informacji o autorstwie, tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, doi) oraz samej licencji
- na tych samych warunkach — remiksując utwór, przetwarzając go lub tworząc na jego podstawie, należy swoje dzieło rozpowszechniać na tej samej licencji, co oryginał.
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).
Autor zachowuje prawa majątkowe, ale udziela zgody Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu na wykorzystanie dzieła. Autorzy tekstów zakwalifikowanych do publikacji proszeni są o wypełnienie podpisanie i przesłanie umowy.
Jeżeli autor artykułu nie jest przekonany, że może wykorzystywać cudze utwory (np. ilustracje, fotografie, tabele) w ramach cytatu we własnej tekście musi dostarczyć do redakcji czasopisma zgodę od uprawnionych podmiotów.
Prawa są zastrzeżone do wszystkich tekstów opublikowanych przed rokiem 2015.