Słowa kluczowe
psałterz Ambrosiusza Lobwassera
polskie przekłady Katechizmu Heidelberskiego i ich recepcja
Jak cytować
Liczba wyświetleń: 334
Liczba pobrań: 206
Abstrakt
Artykuł jest próbą określenia okoliczności powstania i ewentualnych źródeł katechizmu zamieszczonego w składzie Psalmów Dawidowych (Gdańsk 1616) – Katechizmu Heidelberskiego, zwanego również Katechizmem Palatynatu, wydanego w 1563 roku. Redaktorzy polscy w trakcie pracy translatorskiej korzystali z linii tzw. psałterzy heidelberskich (Heidelberg 1567, 1573, 1575; Neustadt 1584; Herborn 1595, 1598, 1609; Amberg 1604; Düsseldorf 1612), które zawierały niemieckojęzyczną wersję Psałterza genewskiego autorstwa tłumacza i wykładowcy prawa na Uniwersytecie w Królewcu Ambrosiusza Lobwassera (Lipsk 1573) oraz połączony ze skróconą Ordynacją kościelną dla Palatynatu i wyborem modlitw Katechizm Heidelberski. Inicjatywa przekładu katechizmu należała do przedstawicieli Jednoty Braci Czeskich, którzy nie wiedzieli o już istniejącym i używanym w praktyce szkolnej polskim tłumaczeniu (Wilno 1605). Świadczy to o tym, że przedstawiciele różnych odłamów reformacyjnych w Rzeczypospolitej nie zawsze byli dobrze obeznani ze wzajemnym dorobkiem wydawniczym. Polecany przez ustawodawstwo synodalne Katechizm Heidelberski staje się z czasem podstawą nauczania w Rzeczypospolitej zarówno w jednotach reformowanych, jak i u braci czeskich.Bibliografia
Akta synodów prowincjonalnych Jednoty Litewskiej 1626–1637, wstęp, oprac. M. Liedke, P. Guzowski, Warszawa 2011.
Akta synodów różnowierczych w Polsce, oprac. M. Sipayłło, t. 4: Wielkopolska 1569–1632, Warszawa 1997.
Becker J., Gemeindeordnung und Kirchenzucht. Johannes a Lascos Kirchenordnung für London (1555) und die reformierte Konfessionsbildung, Leiden–Boston 2007.
Bekenntnisschriften und Kirchenordnungen der nach Gottes Wort reformierten Kirche, red. E.F.K. Müller, Zürich 1987.
Bierma L.D., „Vester Grundt” and the origins of the Heidelberg Catechism, w: Later Calvinism. International Perspectives, red. W.F. Graham, Kirksville 1994.
Bierma L.D., Olevianus and the Authorship of the Heidelberg Catechism: Another Look, „Sixteenth Century Journal” 1982, t. 13, nr 4.
Der Genfer Psalter – eine Entdeckungsreise, red. P.E. Bernoulli, F. Furler, wyd. 2 zmien., Zürich 2005.
Die Evangelischen Kirchenordnungen des XVI. Jahrhunderts, red. E. Sehling, t. 14: Kurpfalz, Tübingen 1969.
Die Evangelischen Kirchenordnungen des XVI. Jahrhunderts, t. 11: Bayern, cz. 1, Tübingen 1961.
Die Evangelischen Kirchenordnungen des XVI. Jahrhunderts, t. 7: Niedersachsen, z. 2, cz. 1, Tübingen 1963.
Dworzaczkowa J., Szkoła w Lesznie do 1656 roku. Nauczyciele i programy, Leszno 2003.
Dziennik M.G. Gertycha, X.1608–31.VIII.1616, w: Akta synodów różnowierczych w Polsce, oprac. M. Sipayłło, t. 4: Wielkopolska 1569–1632, Warszawa 1997.
Estreicher K., Bibliografia polska, t. 14, Kraków 1895.
Estreicher K., Bibliografia polska, t. 15, Kraków 1897.
Föllmi B.A., Calvin und das Psalmsingen. Die Vorgeschichte des Genfer Psalters, „Zwingliana” 2009, t. 36.
Grunewald E., Lobwasser am Niederrhein. Die Düsseldorfer Ausgabe der „Psalmen Davids” von 1612 und ihre Quellen, w: Der Genfer Psalter und seine Rezeption in Deutschland, der Schweiz und den Niederlanden 16.–18. Jahrhundert, red. E. Grunewald, H.P. Jürgens, J.R. Luth, Tübingen 2004.
Hesselink I.J., The Dramatic Story of the Heidelberg Catechism, w: Later Calvinism. International Perspectives, red. W.F. Graham, Kirksville 1994.
John Calvin: a biography, red. T.H.L. Parker, London 1975.
Klooster F.H., The Priority of Ursinus in the Composition of the Heidelberg Catechism, w: Controversy and Conciliation. The Reformation and the Palatinate 1559–1583, red. D. Visser, Allison Park 1986.
Korzo M., Jeszcze raz w sprawie nieznanego tłumaczenia Jana Kalwina w Polsce, „Odrodzenie i Reformacja w Polsce” 2012, t. 56.
Leszczyński R., Rybiński, Maciej, w: Encyklopedia katolicka, t. 17, Lublin 2012, kol. 645.
Lobwasser A., Der Psalter deß Königlichen Propheten Davids, red., komentarz E. Grunewald, H.P. Jürgens, współpraca D. Gutknecht, L. Kessner, t. 1–2, Hildesheim–Zürich–New York 2004.
Pelc J., Teksty Jana Kochanowskiego w kancjonałach staropolskich XVI i XVII wieku, „Odrodzenie i Reformacja w Polsce” 1963, t. 8.
Petkūnas D., Holy Communion Rites in the Polish and Lithuanian Reformed Agendas of the 16th and Early 17th Centuries, Klaipėda 2007.
Ph. Wackernagel, Das deutsche Kirchenlied von der ältesten Zeit bis zu Anfang des XVII. Jahrhunderts, t. 4, Leipzig 1874.
Scheitler I., Der Genfer Psalter im protestantischen Deutschland des 17. und 18.Jahrhunderts, w: Der Genfer Psalter und seine Rezeption in Deutschland, der Schweiz und den Niederlanden 16.–18. Jahrhundert, red. E. Grunewald, H.P. Jürgens, J.R. Luth, Tübingen 2004.
Sipayłło M., Prażmowski (Prasmovius) Andrzej, w: Polski słownik biograficzny, t. 28, Kraków 1985.
Sobieszczański F.M., Maciej Rybiński, w: S. Orgelbrand, Encyklopedia powszechna, t. 22, Warszawa 1866.
Tworek S., Programy nauczania i prawa gimnazjum kalwińskiego w Kiejdanach z lat 1629 i 1685, „Odrodzenie i Reformacja w Polsce” 1970, t. 15.
Visser D., Zacharias Ursinus (1534–1583). Melanchthons Geist im Heidelberger Katechismus, w: Melanchthon in seinen Schülern, red. H. Scheible, Wiesbaden 1997.
Walter H., Der Heidelberger Katechismus im konfessionspolitischen Kräftespiel seiner Frühzeit. Historisch-bibliographische Einführung der ersten vollständigen deutschen Fassung, der sogenannten 3. Auflage von 1563 und der dazugehörigen lateinischen Fassung, Zürich 1983.
Weismann Ch., Die Katechismen des Johannes Brenz. 1. Die Entstehungs-, Text- und Wirkungsgeschichte, Berlin–New York 1990.
Wengerscii A., Libri quattuor Slavoniae reformatae, przedmowa I. Tazbir, Warszawa 1973.
Zdanowicz R., Psałterz Rybińskiego (wraz z wykazem polskich kancjonałów i psałterzyz XVI w.), „Muzyka. Kwartalnik poświęcony historii i teorii muzyki oraz krytyce naukowej i artystycznej” 1957, nr 3 (6).
Licencja
Prawa autorskie (c) 2013 Margarita A Korzo
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Utwory opublikowane w czasopiśmie Biblioteka, na platformie Pressto należącej do Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu od 2015 roku są udostępniane na
licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe.
Tym samym wszyscy zainteresowani są uprawnieni do korzystania z utworów opublikowanych po 2015 roku pod następującymi warunkami:
- uznania autorstwa czyli obowiązek podania wraz z rozpowszechnianym utworem informacji o autorstwie, tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, doi) oraz samej licencji
- na tych samych warunkach — remiksując utwór, przetwarzając go lub tworząc na jego podstawie, należy swoje dzieło rozpowszechniać na tej samej licencji, co oryginał.
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).
Autor zachowuje prawa majątkowe, ale udziela zgody Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu na wykorzystanie dzieła. Autorzy tekstów zakwalifikowanych do publikacji proszeni są o wypełnienie podpisanie i przesłanie umowy.
Jeżeli autor artykułu nie jest przekonany, że może wykorzystywać cudze utwory (np. ilustracje, fotografie, tabele) w ramach cytatu we własnej tekście musi dostarczyć do redakcji czasopisma zgodę od uprawnionych podmiotów.
Prawa są zastrzeżone do wszystkich tekstów opublikowanych przed rokiem 2015.