Nr 27 (2022)
Ważnym początkiem zainteresowania kwestią będącą przedmiotem prezentowanego numeru, a zarazem – jak sądzimy – mogącą budzić kolejne kręgi podjęcia tej problematyki, jest refleksja nad tym, co znane i nieznane w rozmyślaniu nad piosenkami w kontekście poetyki. Owe dwa wyrazy, oznaczające to, co nienowe, oraz to, co niezbadane, mimo dosyć nieskomplikowanej semantyki tworzą intrygującą, jak nam się wydaje, sieć relacji, splotów i powiązań, które warto tu zaakcentować i podkreślić.
Perspektywę otwiera sam nagłówek, tytuł – poetyki i performanse songów. Równocześnie zakorzeniony już w dyskursie naukowym i otwierający nowe horyzonty, nawiązujący do tradycji, a mimo to – brzmiący nowocześnie i modelujący wypowiedź. Ukazuje tym samym, jak sądzimy, aksjologiczny wektor ekspresyjnej metafory, która – mamy nadzieję – może koncepcyjnie porządkować w niedalekiej, a być może i dalszej przyszłości zaplecze filologiczno-kulturoznawczego składnika, ale i dobrze znaną nieodzowność jego modyfikacji. Aktualność charakteryzuje zatem otwarta dążność do zainicjowania dysputy, do sprawdzania niedawnych koncepcji i propozycji, lecz także nasycenie energią eksperiencji, pomagającej wcześniejsze impulsy umieścić w rozległej, wielorakiej, wieloaspektowej i wielotorowej konfiguracji.
Kolejna sprawa to kwestia bezsprzecznej ewolucji metod używanych w badaniach literaturoznawczych, językoznawczych, muzykologicznych, medioznawczych, etnologicznych, filozoficznych, wreszcie – kulturoznawczych. Powoduje ona, iż sprawność wzajemnego pejzażu zainteresowań jest urodzajna, równocześnie będąc nierzadko bardziej gęstą uwagą, przypominaniem znanych już dawno przekazów słowno-muzycznych. Bywa, że również – gestem pogłębiania obszarów, wydawać by się mogło, znanych, intuicyjnych, powtarzalnych i gotowych.
Finalną płaszczyzną refleksji stają się aktywności nowatorskie, których źródeł należy upatrywać we wszelkiego rodzaju udogodnieniach technicznych, tak oczywistych w interesującej nas dziedzinie kultury, ze stojącym na czele rozwojem internetowej sieci. Przedmioty te ułatwiają czynności odtwarzania muzyki, pozwalają na pomoc w interpretacyjnych procedurach na tekstach kultury, jakimi są songi, z istoty swej multimodalne i wieloaspektowe.
Zamieszczone w tym numerze artykuły prowadzą naszą uwagę w trzech kierunkach: autotematyzmu, aspektów fonicznych i fonetycznych śpiewu oraz transmedialności. Patryk Mamczur skupia się na polskiej muzyce bigbeatowej z lat 60. i początku lat 70. XX wieku. Analizując teksty wybranych utworów z tego okresu, wskazuje na występujący w nich autotematyzm – prezentuje różne sposoby, w jakich wykonawcy bigbeatowi wypowiadali się w piosenkach o swoich słuchaczach, o samych sobie i o muzyce młodzieżowej jako zjawisku. Wykorzystuje przy tym zarówno utwory popularnych zespołów, jak i mniej znanych, lokalnych grup. Rozważania umieszczone są w szerszym kontekście społecznym i politycznym, a źródła muzyczne uzupełniono cytatami z ówczesnej prasy oraz wypowiedziami polityków i organizatorów życia kulturalnego. Autor wykazuje, że autotematyzm obecny w tekstach piosenek bigbeatowych świadczy o sporej samoświadomości polskich artystów w omawianym okresie.
Tematem artykułu Krzysztofa Gajdy jest twórczość Pablopavo, artysty piosenki, dla którego jednym z ważnych środków wyrazu jest autotematyzm. Termin ten, od dziesięcioleci rozpoznawany w badaniach literaturoznawczych, rzadko (lub prawie wcale) był dotąd rozpatrywany jako ważny element tekstów piosenek. W artykule znajdziemy liczne przykłady, które pokazują, jak warszawski songwriter wykorzystuje na różne sposoby autotematyzm, tworząc atrakcyjne konstrukcje paraliterackie. Dzięki takim zabiegom udaje się przekraczać ograniczenia gatunkowe piosenki, kierując przekaz w stronę literackości. Autotematyzm staje się chwytem, który pomaga budować porozumienie z odbiorcą ponad poziomem rozrywkowym. Dystans wobec formy, ironia, komizm służą ocaleniu autentyzmu przekazu, stawiając w centrum zainteresowania sam proces komunikacji, oparty przede wszystkim na języku.
W artykule Pawła Tańskiego podjęto próbę interpretacji aspektów performatywnych śpiewu i tekstów piosenek Nicka Cave’a oraz autorstwa gitarzysty Rowlanda Stuarta Howarda (1959–2009), a także Micka Harveya, Vincenta Eugene’a Craddocka (znanego jako Gene Vincent) i Billa Davisa (właśc. William Douchette), z albumu śpiewającego pianisty z grupą The Birthday Party The Birthday Party (1980). Studium, wpisując się w nurt rock song lyrics studies, jest recepcyjnym śladem oraz refleksją nad początkami drogi twórczej wybitnego autora tekstów piosenek oraz kompozytora muzyki rockowej i wokalisty, obdarzonego interesującym głosem. Teza prezentowanej pracy jest następująca: pochodzący z Australii wokalista od pierwszych nagrań z zespołem The Boys Next Door (płyta Door, Door z roku 1979) pisze utwory o miłości, bólu i samotności, a przede wszystkim każdy kolejny krążek autora Into My Arms to zapis doświadczenia tęsknoty, nie inaczej jest zatem i w przypadku omawianego tutaj albumu, który wyraża żal i smutek – uczucia autora/piosenkarza, „ja” opowiadającego/śpiewającego, persony tekstowo-muzycznej, czy inaczej mówiąc – piosenkowego podmiotu performatywnego. Śpiew Nicka Cave’a można określić jako metaforę habitusu punkowych miniatur piosenkowych, będących tekstowymi i głosowymi ekspresjami buntu, w których dominuje ironia, konstytutywną zasadą poetyki tych utworów zaś jest groteska.
Głównym celem artykułu Moniki Konert-Panek jest zbadanie sposobu funkcjonowania wybranych angielskich cech fonetycznych oraz inspiracji z nimi związanych w polskim punk rocku oraz usytuowanie wyników analizy w szerszym kontekście stylistycznym oraz socjolingwistycznym. Zgodnie z przyjętą tezą sposób wymowy w śpiewie może łączyć się z przekazaniem określonych – potencjalnie ewoluujących – znaczeń społecznych bądź stylistycznych, a w przypadku anglojęzycznego polskiego punk rocka znaczenia te zależne są od nurtów omawianego gatunku. Wymowa większości wykonawców charakteryzuje się wyraźnym wpływem języka polskiego i niewystylizowanym brzmieniem, a cechy cockneya kojarzone z klasycznym punkiem pojawiają się rzadko.
W artykule Jakuba Koska podjęto próbę ukazania solowej działalności artystycznej Tilla Lindemanna jako przedsięwzięcia o charakterze multi- i transmedialnym. Songi niemieckiego wokalisty i autora tekstów funkcjonujące w ideologicznych i podmiotowych dyskursach to narracje, które nierzadko rozwijane są twórczo na przestrzeni rozmaitych platform medialnych, między innymi w ikonografii okładkowej, wideoklipach czy nawet w krótkometrażowych filmach. Premierom albumów i utworów towarzyszą często kreatywne akcje promocyjne. Songi rozpatrywano zatem w artykule jako narracje o charakterze transmedialnym (M.-L. Ryan), podlegające kulturowej logice konwergencji medialnej (H. Jenkins) i cyrkulujące w przestrzeniach różnych scen muzycznych (K. Kahn-Harris).
Artykuł Aleksandry Reimann-Czajkowskiej wpisuje się w problematykę intermedialności, szczególnie zaś koncentruje się na muzyczno-literackich relacjach w tekstach poetyckich, które łączy „muzyka w okolicznościach lirycznych” (I. Puchalska). Szkic jest próbą wsłuchania się w intertekstualny dialog, jaki nawiązuje się między wierszami, w których najważniejszym doświadczeniem podmiotu jest słuchanie muzyki (Wariacji dla Goldberga J.S. Bacha w wierszu Barańczaka i chorału gregoriańskiego w wierszu Zagajewskiego). W interpretowanych utworach logos i melos to sfery nierozłączne, wzajemnie się przenikające, które organizują fikcyjną przestrzeń tekstów, będąc zarazem punktem wyjścia do rozważań o charakterze egzystencjalnym. Słuchanie przynosi tym razem nowy rodzaj zmysłowego odbioru (i porządkowania) rzeczywistości, w której także doświadczenie przeciwieństw może prowadzić do utęsknionej Harmonii.
Artykuł Marka Hendrykowskiego zawiera próbę funkcjonalnej rekonstrukcji poglądów zawartych w pracach Marshalla McLuhana, dokonanej pod kątem zarówno teoriopoznawczym, jak i metodologicznym. Autor stawia hipotezę, w myśl której u podstaw jego koncepcji – uznawanej często za przejaw „konserwatyzmu” prezentowanych poglądów – w istocie daje o sobie znać indywidualna postać sceptycyzmu poznawczego i metodologicznego. Postawa sceptyczna autora Galaktyki Gutenberga i Zrozumieć media sprawia, iż jego rozważania mimo upływu kilkudziesięciu lat nie uległy dezaktualizacji i nadal wzbudzają zainteresowanie współczesnych badaczy mediów.
Konsekwencją tych dyskursów jest humanistyczne laboratorium w postaci prezentowanego tomu „Forum Poetyki” – Poetyki i performanse songów. Celem artykułów składających się na ten numer było oświetlenie trzech terytoriów kultury przekazów słowno-muzycznych. Na naszkicowanym tutaj tle problemowym widoczne są wybory funkcjonowania człowieka w nowoczesnej kulturze audialnej. To indywidualne wysiłki konstruowania prywatnej, własnej audiosfery w upowszechnianiu się praktyk słuchania pośredniego, coraz intensywniejszego – za sprawą technologii.
