Abstrakt
The aim of this study is to present the cultural model of disability and its consequences for contemporary special education. It began by presenting three models of disability – medical, social and cultural. Next, the four main assumptions constituting the theoretical framework of the cultural model of disability were characterized: (1) cultures differ in their views on the human body; (2) people perceive reality through the prism of their culture and experiences acquired in it; (3) disability may have different meanings depending on what kind of discourse onstitutes its meaning; (4) the current epistemological perspective in the approach to the problem of disability should be reversed. The second part of the paper discusses the most important implications of the cultural model of disability for the theory and practice of special education.
Bibliografia
Berger, P.L., Luckmann, T. (2018). Społeczne tworzenie rzeczywistości (tłum. J. Niżnik). Wydawnictwo Naukowe PWN.
Borowska-Beszta, B. (2012). Niepełnosprawność w kontekstach kulturowych i teoretycznych. Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
Capp, M.J. (2017). The effectiveness of universal design for learning: a meta-analysis of literature between 2013 and 2016. International Journal of Inclusive Education, 21(8), 791–807. DOI: https://doi.org/10.1080/13603116.2017.1325074
Crow, L. (1996). Including all of our lives: renewing the social model of disability. W: J. Morris (red.),
Encounters with strangers: feminism and disability (s. 206–226). Women’s Press.
Devlieger, P. (1995). Why disabled? The cultural understanding of physical disability in an African society. W: B. Ingstad, S. Reynolds-Whyte (red.), Disability and culture (s. 94–106). University of California Press. DOI: https://doi.org/10.1525/9780520342194-007
Devlieger, P. (2005). Generating a cultural model of disability. https://www.researchgate.net/publication/237762101_Generating_a_cultural_model_of_disability
Domagała-Zyśk, E. (2015). Projektowanie uniwersalne w edukacji uczniów z wadą słuchu. W: M. Nowak., E. Stoch, B. Borowska (red.), Z problematyki teatrologii i pedagogiki. Księga jubileuszowa dedykowana Profesor Marii Barbarze Styk (s. 553–568). Wydawnictwo KUL.
Dziurla, R. (2018). Kierunek dopasowania kulturowego z perspektywy przedstawicieli sprawnej większości i niepełnosprawnej mniejszości. Societas/Communitas, 26(2), 85–108.
Ferguson, P.M., Nusbaum, E. (2012). Disability studies: what is it and what difference does it make. Research & Practice for Person with Severe Disabilities, 37(2), 70–80. DOI: https://doi.org/10.1177/154079691203700202
Głąb, Z. (2020). Badania nad społeczną historią niepełnosprawności w Polsce – kierunki, metody, wyzwania. Historyka. Studia Metodologiczne, 50, 321–349. DOI: https://doi.org/10.24425/hsm.2020.134808
Harrison, T.C., Kahn, D.L. (2004). Disability rites: the cultural shift following impairment. Family & Community Health, 27(1), 86–93. DOI: https://doi.org/10.1097/00003727-200401000-00009
Jakubowska, H. (2009). Socjologia ciała. Wydawnictwo Naukowe UAM.
Kamecka-Antczak, C., Szafrański, M., Wos, K. (2020). Wyzwania dla badań włączających osoby z niepełnosprawnością intelektualną. Doświadczenia własne. W: G. Całek, J. Niedbalski, D. Żuchowska Skiba (red.), Jak badać zjawisko niepełnosprawności. Szanse i zagrożenia założeń teoretycznych i metodologicznych studiów nad niepełnosprawnością (s. 130–143). Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego. DOI: https://doi.org/10.18778/8142-757-9.09
Karaś, M. (2012). Niepełnosprawność, od spojrzenia medycznego do społecznego i Disability Studies. Przegląd Prawny, Ekonomiczny i Społeczny, 4, 20–33.
Konwencja ONZ o prawach osób niepełnosprawnych. (2013). https://bip.brpo.gov.pl/pl/content/konwencja-onz-o-prawach-osob-niepelnosprawnych
Laclau, E. (2002). Dyskurs. W: R. Goodin, P. Pettit (red.), Przewodnik po współczesnej filozofii politycznej (tłum. C. Cieśliński, M. Poręba, s. 555–561). Książka i Wiedza.
Laclau, E. (2004). Emancypacje (tłum. L. Koczanowicz i in.). Wydawnictwo Naukowe Dolnośląskiej Szkoły Wyższej Edukacji TWP we Wrocławiu.
Laclau E., Mouffe, Ch. (2007). Hegemonia i socjalistyczna strategia. Przyczynek do projektu radykalnej
polityki demokratycznej (tłum. S. Królak). Wydawnictwo Naukowe Dolnośląskiej Szkoły Wyższej Edukacji TWP we Wrocławiu.
Matsumoto, D., Juang, L. (2007). Psychologia międzykulturowa (tłum. A. Nowak). Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Melosik, Z. (2010). Ciało jako przedmiot studiów kulturowych. W: A. Gromkowska-Melosik, Z. Melosik (red.), Kultura popularna. Konteksty teoretyczne i społeczno-kulturowe (s. 153–166). Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
Melosik, Z. (2017). Dyskursy medykalizacji i farmakolizacji: rekonstrukcje tożsamości człowieka. Przegląd Badań Edukacyjnych, 2(25), 123–136. DOI: https://doi.org/10.12775/PBE.2017.023
Morris, J. (1991). Pride against prejudice: transforming attitudes to disability. Womens’s Press.
Oliver, M. (1995). Understanding disability: from theory to practice. Palgrave Macmillan. Parchomiuk, M. (2014). „Nic o nas bez nas”. Udział osób z niepełnosprawnością intelektualną w badaniach. Człowiek – Niepełnosprawność – Społeczeństwo, 25(3), 35–54. DOI: https://doi.org/10.5604/17345537.1133171
Podgórska-Jachnik, D. (2013). Głusi. Emancypacje. Wydawnictwo Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Łodzi.
Retief, M., Letšosa, R. (2018). Models of disability: a brief overview. HTS Teologiese Studies / Theological Studies, 74(1), 1–8. DOI: https://doi.org/10.4102/hts.v74i1.4738
Sandoval Gomez, A., McKee, A. (2020). When special education and disability studies intertwine: addressing educational inequalities through processes and programming. Frontiers in Education, 5, 1–5. DOI: https://doi.org/10.3389/feduc.2020.587045
Shakespeare, T. (1994). Cultural representation of disabled people: dustbins for disavowal. Disability & Society, 9(3), 283–299. DOI: https://doi.org/10.1080/09687599466780341
Shuttleworth, R., Kasnitz, D. (2006). Cultural context of disability. W: G. Albrecht (red.), Encyclopedia of disability (s. 330–337). SAGE Publications.
Smart, J.F., Smart, D.W. (2007). Models of disability: implications for the counseling profession. W: A.E. Dell Orto, P.W. Power (red.), The psychological and social impact of illness and disability (s. 75–100). Springer.
Snyder, S.L., Mitchell, D.T. (2005). Cultural location of disability. The University of Chicago Press.
Stojkow, M. (2020). Czy niepełnosprawność zawsze znaczy to samo? – analiza wpływu kultury na rozumienie niepełnosprawności. W: G. Całek, J. Niedbalski, D. Żuchowska-Skiba (red.), Jak badać zjawisko niepełnosprawności. Szanse i zagrożenia założeń teoretycznych i metodologicznych studiów nad niepełnosprawnością (s. 83–94). Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego. DOI: https://doi.org/10.18778/8142-757-9.06
Tomaszewski, P., Bargiel-Matusiewicz, K., Pisula, E. (2015). Między patologią a kulturą: społeczne uwarunkowania niepełnosprawności – wprowadzenie. W: P. Tomaszewski, K. Bargiel-Matusiewicz, E. Pisula, (red.), Kulturowe i społeczne aspekty zdrowia i niepełnosprawności (s. 9–17). Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego. DOI: https://doi.org/10.31338/uw.9788323516200.pp.9-20
Twardowski, A. (2018). Społeczny model niepełnosprawności – analiza krytyczna. Studia Edukacyjne, (48), 97–114. DOI: https://doi.org/10.14746/se.2018.48.7
Twardowski, A. (2019). Formy organizacyjne pracy uczniów w procesie edukacji inkluzyjnej. Rocznik Pedagogiczny, 42.
Twardowski, A. (2020). Nauczanie za pośrednictwem rówieśników w procesie edukacji inkluzyjnej. W: Z. Janiszewska-Nieścioruk (red.), Problematyczność inkluzji społecznej i edukacyjnej osób z niepełnosprawnościami i o szczególnych potrzebach (s. 271–290). Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego.
Twardowski, A. (2022). Cultural model of disability – origins, assumptions, advantages. Kultura i Edukacja, 136(2), 48–61. DOI: https://doi.org/10.15804/kie.2022.02.03
Twardowski, A. (2023). Kulturowy model niepełnosprawności wyzwaniem dla pedagogiki specjalnej. Studia Edukacyjne, (68), 19–31. DOI: https://doi.org/10.14746/se.2023.68.2
UPIAS. (1976). Fundamental Principles of Disability. https://disability-studies.leeds.ac.uk/wpcontent/uploads/sites/40/library/UPIAS-fundamental-principles.pdf
Waldschmidt, A. (2017). Disability goes cultural. The cultural model of disability as an analytical tool. W: A. Waldschmidt, H. Berressem, M. Ingwersen (red.), Culture – theory – disability. Encounters between Disability Studies and Cultural Studies (s. 19–27). Transcript Verlag. DOI: https://doi.org/10.14361/9783839425336-003
Waldschmidt, A. (2018). Disability – Culture – Society: Strengths and weakness of a cultural model of dis/ability. European Journal of Disability Research, 12, s. 67–80. DOI: https://doi.org/10.1016/j.alter.2018.04.003
Wiliński, M. (2010). Modele niepełnosprawności: indywidualny – funkcjonalny – społeczny. W: A.I. Brzezińska, R. Kaczan, K. Smoczyńska (red.), Diagnoza potrzeb i modele pomocy dla osób z ograniczeniami sprawności (s. 60–95). Wydawnictwo Naukowe Scholar.
World Health Organization. (2024). Health Topics. Disability. https://www.who.int/health-topics/disability#tab=tab_1
Zdrodowska, M. (2016). Między aktywizmem a akademią. Studia nad niepełnosprawnością. Teksty Drugie, (5), 384–403. DOI: https://doi.org/10.18318/td.2016.5.25
Żółkowska, T. (2014). Dlaczego emancypacja osób niepełnosprawnych powinna być „pustym znaczącym”? Interdyscyplinarne Konteksty Pedagogiki Specjalnej, (5), 9–16. DOI: https://doi.org/10.14746/ikps.2014.5.01
Licencja
Prawa autorskie (c) 2024 Andrzej Twardowski
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.