Ključne besede
Zagłada
przekład intersemiotyczny
transkryptum
anamorfoza
rysunek tuszem
matka
córka
Kako citirati
Povzetek
W artykule przebadano operacyjność pojęcia przekładu intersemiotycznego w poezji pozagładowej Erny Rosenstein. Wzięto pod uwagę zarówno semiotyczny rodowód pojęcia, jak i jego podatność na uzupełnienia, modyfikacje i redefinicje. Ostatecznie w oparciu o teorię macierzy Brachy L. Ettinger zaproponowano zastąpienie przekładu intersemiotycznego kategorią transkryptum. Okazało się ono konceptem jak gdyby zaprojektowanym „oddolnie” przez sztukę i poezję ocalałej z Zagłady Rosenstein, dobrze oddającym ich wspólne związki, interferencje, wpływy. Do analizy wykorzystano wiersze i rysunki tuszem zawarte w książce poetyckiej Wszystkie ścieżki z 1978 roku oraz inne rysunki opublikowane w monografii Doroty Jareckiej i Barbary Piwowarskiej Erna Rosenstein. Mogę powtarzać tylko nieświadome / I can repeat only unconsciously (2014). Analiza ujawniła, że źródłem wielu dzieł artystki jest zapamiętany obraz śmierci rodziców zamordowanych przez szmalcownika w 1942 roku. Okazało się także, że artystka szuka sposobności, aby jednocześnie go ukryć i pokazać, w związku z czym na poziomie filozoficznym sięga po rozwiązania przypominające wspomniany koncept Ettinger, a na poziomie formalnym tworzy anamorfozy.
Literatura
van Alphen Ernst (2019), Krytyka jako interwencja. Sztuka, pamięć, afekt, red. Katarzyna Bojarska, przeł. Katarzyna Bojarska i in., Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
Araszkiewicz Agata (2001), Czarny ląd czarnego kontynentu. Relacja matka – córka w ujęciu Luce Irigaray, w: Ciało, płeć, literatura. Prace ofiarowane Profesorowi Germanowi Ritzowi w pięćdziesiątą rocznicę urodzin, red. Magdalena Hornung, Marcin Jędrzejczak, Tadeusz Korsak, Państwowe Wydawnictwo Wiedza Powszechna, Warszawa, s. 671–705.
Balcerzan Edward (1982), Poezja jako semiotyka sztuki, w: tenże, Kręgi wtajemniczenia, Wydawnictwo Literackie, Kraków, s. 135–156.
Baltrušaitis Jurgis (2009), Anamorfozy albo Thaumaturgus opticus, przeł. Tomasz Stróżyński, słowo/obraz terytoria, Gdańsk.
Bojarska Katarzyna (2012), Robb-Narbutt – spotkanie z resztkami. Krystiana Robb-Narbutt, w: Rysunki, przedmioty, pracownia, red. Dorota Jarecka, Wanda Siedlecka, Fundacja im. Krystiany Robb-Narbutt, Warszawa, s. 145–159.
Borges Jorge Luis (2019), Ogród o rozwidlających się ścieżkach, w: Fikcje, przeł. Andrzej Sobol-Jurczykowski, Stanisław Zembrzuski, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa, s. 91–105.
Drabik Lidia i in., oprac. (2009), Słownik języka polskiego, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Dziadek Adam (2004), Obrazy i wiersze. Z zagadnień interferencji sztuk w polskiej poezji współczesnej, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.
Ettinger Bracha L. (2016), Transkryptum: tropienie śladów pamięci z/w/z myślą o Innym, przeł. Anna Chromik, Anna Kisiel, „Narracje o Zagładzie”, nr 2, s. 103–114.
Hirsch Marianne (2010), Żałoba i postpamięć, przeł. Katarzyna Bojarska, w: Teoria wiedzy o przeszłości na tle współczesne humanistyki. Antologia, red. Ewa Domańska, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań, s. 247–280.
Goody Jack (2012), Człowiek, pismo, śmierć. Rozmowy z Pierrem-Emmanuelem Dauzat, przeł. Agnieszka Karpowicz, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
Grzemska Aleksandra (2020), Matki i córki. Relacje rodzinne i artystyczne w autobiografiach kobiet po 1989 roku, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń.
Jakobson Roman (1989), O językoznawczych aspektach przekładu, w: tenże, W poszukiwaniu istoty języka, t. 1. Wybór pism, wybór, red. nauk., wstęp Maria Reneta Mayenowa, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa, s. 372–381.
Jarecka Dorota, Piwowarska Barbara (2014), Erna Rosenstein. Mogę powtarzać tylko nieświadome / I can repeat only unconsciously, Fundacja Galerii Foksal, Warszawa.
Juchniewicz Andrzej (2019), „Ziemia otworzy usta”. O wyobraźni forensycznej Erny Rosenstein, „Narracje o Zagładzie”, nr 5, s. 149–175.
Kaźmierczak Marta (2017), Od przekładu intersemiotycznego do intersemiotycznych aspektów tłumaczenia, „Przekładaniec”, nr 34, s. 7–35.
Keff Bożena (2008), Utwór o Matce i Ojczyźnie, korporacja ha!art, Kraków.
Kerényi Karl (2004), Eleusis. Archetypowy obraz matki i córki, Wydawnictwo Homini, Kraków.
Krystiana Robb-Narbutt, rozmawia Ewa Stawecka, https://tinyurl.com/3h5ae2av [dostęp: 13.09.2020].
Michaels Anna (2000), Płomyki pamięci, przeł. Bogumiła Malarecka, Dom Wydawniczy Rebis, Poznań.
Mitchell William, John Thomas (2009), Zwrot piktorialny, „Kultura popularna”, nr 1(23), s. 4–19.
Nader Luiza (2018), Afekt Strzemińskiego. „Teoria widzenia”, rysunki wojenne, „Pamięci przyjaciół – Żydów”, Instytut Badań Literackich PAN, Warszawa.
Owidiusz (2002), Przemiany (Metamorfozy), przeł. Bruno Kiciński, Wydawnictwo Zielona Sowa, Kraków.
Rich Adrienne (2000), Zrodzone z kobiety. Macierzyństwo jako doświadczenie i instytucja, przeł. Joanna Mizielińska, Wydawnictwo Sic!, Warszawa.
Rosenstein Erna (1978), Wszystkie ścieżki, Wydawnictwo Literackie, Kraków.
„Rozmowa Łukasza Guzka z Erną Rosenstein” (1992), w: Erna Rosenstein, red. Józef Chrobak, Stowarzyszenie Artystyczne Grupa Krakowska, Kraków.
Stankowska Agata (2007), Poezji nie pisze się bezkarnie. Z teorii i historii tropu poetyckiego, Wydawnictwo UAM, Poznań.
Stankowska Agata (2019), Ikona i trauma. Pytania o „obraz prawdziwy” w liryce i sztuce polskiej drugiej połowy XX wieku, Universitas, Kraków.
Szuścik Urszula (2019), Bazgrota w twórczości dziecka, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.
Taranienko Zbigniew, oprac. (2002), Erna Rosenstein. Rzeczy, ślady, papiery z szafy, Galeria 86, Łódź.
Tomczok Marta (2019), Czy Polacy i Żydzi nienawidzą się nawzajem? Literatura jako mediacja, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
Zelizer Barbie (1998), Remembering to forget. Holocaust memory through the camera’s eye, The University of Chicago Press, Chicago and London.
Licenca
Utwory opublikowane w czasopiśmie „Porównania”, na platformie Pressto należącej do Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu są udostępniane na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa - Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe (CC BY-ND 4.0)
Tym samym wszyscy zainteresowani są uprawnieni do korzystania z utworów opublikowanych pod następującymi warunkami:
-
uznania autorstwa — czyli obowiązek podania wraz z rozpowszechnianym utworem informacji o autorstwie, tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, doi) oraz samej licencji
-
bez utworów zależnych — remiksując, przetwarzając lub tworząc na podstawie utworu, nie wolno rozpowszechniać zmodyfikowanych treści.
-
brak dodatkowych ograniczeń — nie można korzystać ze środków prawnych lub technologicznych, które ograniczają innych w korzystaniu z utworu na warunkach określonych w licencji.
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).
Autor zachowuje prawa majątkowe, ale udziela zgody Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu na wykorzystanie dzieła. Autorzy tekstów zakwalifikowanych do publikacji proszeni są o wypełnienie podpisanie i przesłanie umowa (PL) agreement (EN)
Agreement for granting a royalty-free license to works with a commitment to grant a CC sub-license