Formy dawnego państwa polskiego. Uwagi dyskusyjne

Abstrakt

Nauka marksistowska wprowadziła na grunt historiografii pojęcia typu, i formy państwa. Pojęcia te pochodziły od „klasyków” — Marksa i Lenina¹. Kryterium ustalania typu państwa miały być panujące w danym państwie stosunki produkcji. One stanowiły bazę, która decydowała o kształcie ustroju społeczno-gospodarczego państwa a w konsekwencji określała jego ustrój polityczny, jako część tzw. nadbudowy ideologiczno-prawnej. W dziejach ludzkości występowały i występują następujące typy państw: 1) niewolnicze, 2) feudalne, 3) burżuazyjne, 4) socjalistyczne. Każdy z typów państwa odpowiadał formacji społeczno-ekonomicznej, to jest okresowi w dziejach ludzkości charakteryzującemu się swoistym układem stosunków gospodarczo-społecznych (poziomem rozwoju sił wytwórczych oraz stosunków produkcji). Marksistowsko-leninowska typologia państw kryła w sobie założenie, że każdy nowy typ państwa stanowi postęp w stosunku do poprzedniego. Zmiana typu państwa była koniecznym następstwem działania praw historycznych, w szczególności prawa zgodności nadbudowy z bazą. Teoria typów państw została recypowana do historiografii polskiej w latach pięćdziesiątych. Stanowiła podstawowy instrument badawczy, którym posługiwano się w szczególności w opracowaniach syntetycznych. Chodziło nie tylko o cele ściśle naukowe (poznawcze), lecz także o cele ideologiczno-polityczne. Teoria ta „dowodziła” wyższości socjalistycznego ustroju nad wszelkimi innymi. W świetle jej założeń socjalizm był koniecznością historyczną — następstwem dziejowego rozwoju.