Ius publicum – ius privatum w systematyce prawa XVI w.

Abstrakt

Badania historyczne nad sposobami klasyfikowania instytucji prawnych, ich grupowania w ramach szerszych układów czy też wyodrębniania spośród innych zespołów norm, mają dużą wartość poznawczą. Znaczenie stosowania takiej czy innej systematyzacji materiału prawnego, ujmując rzecz w szerszej perspektywie historycznej, wykracza bowiem z reguły poza kwestie czysto techniczne i porządkujące. Badania nad dziejami systematyki prawa mogą dostarczyć wielu istotnych danych o układach politycznych, strukturach społecznych, mechanizmach działania prawa, a także o poziomie kultury prawnej społeczeństwa na danym etapie jego rozwoju. Pozwalają też poznawać zmienność celów, jakie przyświecały prawnikom dokonującym odpowiednich operacji klasyfikujących zawartość danego systemu prawnego. Bardzo istotne dla badacza przeszłości jest szukanie odpowiedzi na pytanie, czy chodziło w danym przypadku o uporządkowanie materii prawnej dla potrzeb dydaktycznych, np. przy układaniu podręczników i kompendiów prawa obowiązującego, służących nauczaniu czy też dla potrzeb praktyki sądowej, w toku działalności legislacyjnej, choć – jak wiadomo – w minionych wiekach nie przeprowadzano wyraźnego rozróżnienia między systematyką ustawową i doktrynalną, a działalność jurysprudencji służyć mogła zarazem edukacji prawniczej, jak i judykaturze, stanowiąc dla tej ostatniej źródło rozstrzygnięć w toku wymiaru sprawiedliwości. Innym ważnym problemem badawczym z tej dziedziny jest wydobywanie kryteriów, które w przeszłości leżały u podstaw dokonywania określonych operacji klasyfikacyjnych, oraz ich historycznych przeobrażeń. Owa zmienność kryteriów wpływała bowiem na zmianę samej istoty stosowanego podziału materiału prawnego i jego miejsca w poszczególnych grupach systematyzacyjnych. choć terminologia mogła pozostać nie zmieniona. Z tym wiąże się także zagadnienie dopuszczalności stosowania przez historyków prawa współczesnych kryteriów systematyzacyjnych i terminów w odniesieniu do urządzeń prawnych przeszłości, co wywołuje do dziś wiele kontrowersji w literaturze.