Słowa kluczowe
Mikołaj I
system mikołajewowski
wojna krymska
Aleksander II
reforma chłopska
reforma sądowa
reforma samorządowa
reforma uniwersytecka
reforma miejska
Jak cytować
Abstrakt
Wojna krymska (1853-1856) i śmierć imperatora Mikołaja I w 1855 roku wymusiły szereg reform zarządu państwem oraz reformę sądownictwa. Znakomita większość z nich przypadła na pierwszą dekadę panowania Aleksandra II. Spowodowały one modernizację Cesarstwa Rosyjskiego oraz fundamentalne zmiany społeczne w kraju, będące wynikiem przyznania włościanom wolności osobistej oraz wprowadzenia samorządu lokalnego (ziemstwa) i miejskiego. Reformy dotyczyły również szkolnictwa wyższego, które w ich wyniku uzyskało autonomię. Nieudany zamach na życie Aleksandra II z dnia 4 kwietnia 1866 roku spowodował wyhamowanie tempa zmian i wzrost roli sił konserwatywnych w jego otoczeniu.
Bibliografia
I. Źródła
Tiutczewa A., Dniewnik, [w:] eadem, Wospominanija, Pri dworie dwuch imperatorow. Dniewnik. Moskwa 2016
[Mandt M.], Doktor Mandt, Nocz’s 17-go na 18-je fewrala 1855 g.[oda], [w:] Impierator Nikołaj Pierwyj, red. M.D. Filin, Moskwa 2002
Nikitienko A.W., Dniewnik, t. I, Moskwa 2005
Aksakowa W., Dniewnik 1854-1855, [w:] eadem, Dniewniki. Pisma, Sankt-Peterburg 2013
Wałujew P.A., Duma russkowo w połowie 1855 goda, [w:] „Russkaja starina”, Sankt-Peterburg, wrzesień 1893
Siemionow-Tjan-Szanskij P.P., Memuary. Epocha oswobożdienija krestian, [w:] Tragedia reformatora: Aleksander II w wospominanijach sowriemiennikow, red. B.D. Galperina, D.I. Raskin, Sankt-Peterburg 2006
Obzor carstwowanija gasudara impieratora Aleksanra II i jewo reform 1855-1871, S.[ankt]-Peterburg 1871
Tatiszczew S.S., Impierator Aleksandr II, Jewo żiźń i carstwowanije, t. I, S.[ankt]-Peterburg 1911
– 1861, Pierepiska Impieratora Aleksandra II s Wielikim Kniaziem Konstantinom Nikołajewiczom, Dniewnik Wielikowo Kniazia Konstantina Nikołajewicza, Moskwa 1994
Sołowiew J.A., Zapiski senatora o krestianskom diele, [w:] „Russkaja Starina”, t. XXX, 1881
Krestianskaja reforma 1861 goda w Rossiji, red. W.A. Tomsinow, Moskwa 2017
Gołowin A.W., Materiały dla ziznieopisanii carewicza i wielikowo kniazia Konstantina Nikołajewicza, Sankt-Peterburg 2000
Wiertełowskij A., Reformy imperatora Aleksandra II, Istoriczeskij oczerk, Charków 1880
Podgotowka sudiebnoj reformy 1864 goda, Pierwyje zakonoprojekty, Sbornik dokumentow, k 150 – letiju Sudiebnych ustawow 20 nojabria 1864 goda, red. D.I. Łukowskaja, N.W. Dunajewa, Sankt-Peterburg 2014
Reformy Aleksandra II, red. O.I. Czistiakow, T.E. Nowickaja, Moskwa 1998
Cziczerin B.N., Moskowskij uniwersitet, [w:] idem, Wospominanija, t. 2, Moskwa 2010
II. Opracowania
Trubeckoj A. , Krymskaja wojna, Nieizwiestnaja mirowaja wojna, Sankt-Peterburg 2014
Czennyk S.W., Krymskaja wojna, Krymskaja kampanija 1854-1856 gg. Wostocznoj wojny 1853-1856 gg. Wojenno-istoriczeskij oczerk, Sewastopol 2016
Tarle E., Wojna krymska, t. II, Warszawa 1953
Bacznadze M., Guruki W., Istorija Gruzji XIX-XX ww., Tbilisi 2015
Rużyckaja I., Imperator Wsierossijskij Nikołaj I Pawłowicz 25 ijunia 1796-18 fiewrala 1855, Moskwa 2015
Wyskoczkow Ł.W., Nikołaj I i jewo epocha, Oczerki istorii Rossiji wtoroj czetwierti XIX wieka, Moskwa 2018
Grebielskij P., Mirwis A., Dom Romanowych, Biograficzeskije swedżenija o czlenach carstwowawszego doma, ich predkach i rodstwiennikach, Sankt-Peterburg 1992
Christoforow I., Impierator Wsierossijskij Aleksandr II Nikołajewicz 17 apriela 1818 – 1 marta 1881, Moskwa 2015
Anisimow Je, Impieratorskaja Rossija, Moskwa-Sankt-Peterburg-Niżnyj Nowgorod-Woroneż-Rostow na Donu-Jekaterinburg-Samara-Nowosibirsk-Kijow-Charkow-Mińsk 2016
Bielecki A., Administracja wojskowa w Rosji połowy XIX w. Reforma armii w dobie rządów Aleksandra II – zarys problemu, [w:] Problemy prawa polskiego i obcego w ujęciu historycznym, praktycznym i teoretycznym, cz. 8, pod red. Bieleckiego A., Szafrańskiego D., Gąsiora T., Warszawa 2017
Tołmaczew E.P., Wojennaja polityka i reformy Aleksandra II, Moskwa 2007
Liven D., Empire, The Russian Empire and Its Rivals from the sixteenth century to the present; tłumaczenie na język rosyjski: A. Kozlika i A. Płatonowej: Rossijskaja impieria i jejo wragi s XVI weka do naszych dniej, Moskwa 2007
Lincoln W.B., Mikołaj I, Warszawa 1988
Sziłow D.N., Gosudarstwiennyje diejatieli Rossijskoj impierii, Gławy wysszich i centralnych uczerieżdienij 1802-1917, Biobibłograficzeskij sprawocznik, S.[ankt]-Peterburg 2001
Walicki A., W kręgu konserwatywnej utopii. Struktury i przemiany rosyjskiego słowianofilstwa, Warszawa 2002
Cimbajew N.I., Słowianofilstw. Iz istorii russkoj obszczestwienno-politiczeskij myśli XIX wieka, Moskwa 1986
Olejnikow D., Iwan Sergiejewicz Aksakow:>>Fałsz i poszłost’ obszczestwiennoj atmosfery dawjat nas<<, [w:] Rossijskij liberalizm: idei i liudzi, red. A. Kara-Murza, Moskwa 2004
Baszkiewicz J., Władza, Wrocław 1999, s. 114
Osterhammel J., Historia XIX wieku, Przeobrażenie świata, Poznań 2013
Christoforow I.A., Wielkije reformy: Istoki, kontekst, rezultaty, [w:] Reformy w Rossiji s drewniejszich wriemion do konca XX wieka, t. 3, Wtoraja połowina XIX – naczało XX w., red. W.W. Szełochajew, Moskwa 2016
Zacharowa Ł.G., Samodzierżawie i reformy w Rossji 1861– 1864, (K woprosu o wybore puti rozwitija), [w:] eadem, Aleksandr II i otmiena kriepostnowo prawa w Rossiji, Moskwa 2011
Czerkasow P.P. , Aleksandr II i Napoleon III. Niesostajawszijsia sojuz (1856 – 1870), Moskwa 2015
Pokrowskij M.N., Dipłomatija i wojny carskoj Rossiji w XIX stoletii, cz. I, Krymskaja wojna i zawojewanie Kawkaza, Moskwa 2016
Shaw J., Kural E. Shaw, Historia Imperium Osmańskiego i Republiki Tureckiej, t. II, Warszawa 2012
Tatiszczew S., Dyplomacja rosyjska w kwestii polskiej (1853– 1863), Warszawa 1901
Emmons T., The Russion Landed Gentry and the Peasant Emancipation of 1861, Cambridge 1968
Szpoper D., Pomiędzy caratem a snem o Rzeczypospolitej. Myśl polityczna i działalność konserwatystów polskich w guberniach zachodnich Cesarstwa Rosyjskiego w latach 1855– 1862, Gdańsk 2003
Komzołowa A.A., Politika samodzierżawia w Siewiero-Zapadnom kraje w epochu Wielikich reform, Moskwa 2005
Zawiałowa L., Orłow K., Wielikij kniaź Konstantin Nikołajewicz i wielikije kniazia Konstantinowiczi, Istorija semji, Sankt-Peterburg 2009
Sziłow D.N., Kuźmin Ju.A., Czleny Gosudarstwiennowo sowieta Rossijskoj impierii 1801-1906. Biobibłograficzeskij sprawocznik, S.[ankt]-Peterburg 2007
Bazylow L., Dzieje Rosji 1801-1917, Warszawa 1977
Smykalin A.S., Istorija sudiebnoj sistemy Rossiji, Moskwa 2010
Łukowskaja D.I., Dunajewa N.W., Na puti k Sudiebnym ustawam 20 najabria 1864 goda: Dokumentalnyje świditielstwa razrabotki gosudarstwiennymi organami Rossijskoj impierii reformy sudoustrojstwa i sudoproizwodstwa w 1857-1862 gg., [w:] Podgotowka sudiebnoj reformy 1864 goda, Pierwyje zakonoprojekty, Sbornik dokumentow, k 150 – letiju Sudiebnych ustawow 20 nojabria 1864 goda, red. D.I. Łukowskaja, N.W. Dunajewa, Sankt-Peterburg 2014
Dżanszijew G.A., Epocha Wielkich reform, t. II, Moskwa 2008
Isajew I.A., Istorija gosudarstwa i prawa Rossiji, Moskwa 2013
Gogel S.K., Prawitielstwujuszczij senat w XIX stoletii. Kompetencija. Diełoproizwodstwo. Ugołownyj process. Ochranienie praw licznosti, S.[ankt]-Peterburg 1911
Grawe N.W., Istorija Prawitielstwujuszczewo senata za dwiesti let. 1711-1911 gg., t. IV, S.[ankt]-Peterburg 1911
Tarkowski M., Adwokatura wieleńska 1918-1939. Studium historyczno-prawne, Gdańsk 2014
Morozowa E.N., Formirowanie koncepcji ziemskoj reformy: ot N.A. Milutina do P.A. Wałujewa (1856-1864 gg.), [w:] Ziemskoje samouprawlenije w Rossiji: K 150-letiju zemskoj reformy, red. E.P. Wielichow, Ju.A. Pietrow, Moskwa 2015
Morozowa E.N., U istokow ziemskoj reformy, Saratow 2000
Niżnik N.S., Salnikow W.P., Muszket I.I., Ministry wnutriennych dieł Rossijskowo gosudarstwa (1802-2002). Biobibłograficzeskij sprawocznik, Sankt-Peterburg 2002
Szpoper D., Szlachta polska wobec kwestii samorządów ziemskich w guberniach zachodnich Imperium Rosyjskiego, [w:] „Gdańskie Studia Prawnicze. Wybrane problemy funkcjonowania samorządu terytorialnego Rzeczypospolitej Polskiej po reformie”, t. VIII, red. Bojanowski E., Gdańsk 2002
Żukowa Ł.A., Administratiwnyj kontrol i ziemskoje samouprawlenije w Rossiji 1864-1918, [w:] Ziemskoje samouprawlenije w Rossii 1864-1918, kn. 1, 1864-1904, red. Korelin A.P., Korolewa N.G., Pisarkowa A.F., Moskwa 2005
Pisarkowa A.F., Gorodskije reformy w Rossiji i Moskowskaja duma, Moskwa 2010
Rożdzestwienskij S.W., Istoriczeskij obzor diejatielnostii Ministerstwa narodnowo proswieszczenija 1802-1902 gg., S.[ankt]-Peterburg 1902
Stafiorowa E.Ł., A.W. Gołowin i liberalnyje reformy w proswieszczenii (pierwaja połowina 1860 g.), Moskwa 2007
Christoforow I.A., >>Aristokraticzeskaja<< oppozicija Wielikim reformam. Koniec 1850-sieriedina 1870-ch gg. Moskwa 2002
Licencja
