Wojny XX wieku i ich skutki dla ustrojów państwowych i prawa

Abstrakt

Wojna rosyjsko-japońska 1904-1905 rozpoczęła okres wojen XX w. W wyniku I wojny  światowej rozpadły się aż cztery imperia, przy czym w co najmniej trzech z nich wybuchły rewolucje (Rosja, Rzesza Niemiecka, Imperium Osmańskie, a tylko w pewnym stopniu rewolucja dotknęła imperium Habsburgów). W istocie I wojna światowa wcale nie skończyła się 11 listopada 1918 r., Rosja – tak „biała”, jak i „czerwona” – oraz Turcja wznowiły wojnę po 11 listopada 1918 r.; koniec wojny to marzec 1921 r.

Tak zwany system wersalski kończący I wojnę światową stanowił eksplozję rozwoju prawa międzynarodowego publicznego. Miało ono głównie na celu utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa, co się nigdy nie udało. Również teoretycznie wielkie znaczenie uzyskała  idea samostanowienia narodów. Na mapie Europy Środkowo-Wschodniej – między Niemcami a Rosją – pojawiły się państwa narodowe nie istniejące przed 1914 r. Koniec pierwszej wielkiej wojny musiał skutkować poszerzaniem obszarów demokracji. Po II wojnie światowej natomiast częściowo udało się zrealizować zasadę międzynarodowej odpowiedzialności za zbrodnie wojenne, przeciw ludzkości oraz ludobójstwo (genocidium). Nie dotyczyło to jednak ZSRR, który znalazł się wśród zwycięzców.

Pierwszą połowę XX stulecia nazwać można epoką rewolucji. To rewolucje zrodziły najbardziej zbrodnicze w historii ludzkości systemy totalitarne, ludobójcze. Więź krajów totalitarnych z cywilizowanym światem, m.in. w zakresie prawa została zerwana.  Po I wojnie nastąpił np. wielki  rozwój prawa pracy w kierunku korzystnym dla pracowników, ale w systemach totalitarnych powszechnie i na dużą skalę stosowano pracę niewolniczą.

Koniec obu wojen XX wieku skutkował zmianami ustrojowymi, a w konsekwencji także w zakresie prawa karnego oraz cywilnego. Powstanie nowych państw po I wojnie zaowocowało procesem kodyfikacji prawa. Proces ten miał także miejsce po II wojnie, gdy w ramach tzw. bloku radzieckiego państwa tworzyły kodeksy oparte na wzorcach radzieckich. W efekcie obu wojen powstały liczne problemy związane, m.in. z odszkodowaniami wojennymi, reparacjami, przesunięciem granic, uzasadnianiem przekształceń własnościowych, instytucjami prawa rodzinnego i małżeńskiego oraz inne.

Zimna wojna – konfrontacja systemu komunistycznego oraz liberalnego zachodniego - w istocie zaczęła się wraz z narodzinami systemu komunistycznego, już w 1917 r. Po II wojnie nabrała tylko nowej dynamiki. Zimna wojna  powędrowała wkrótce do Azji, do Ameryki Łacińskiej oraz do krajów Trzeciego Świata. Przegrana przez ZSRR zimna wojna przyniosła wolność licznym krajom i narodom zniewolonym. Niepodległość to oczywiście nowe systemy ustrojowe, a za tym poszło budowanie własnych systemów prawa cywilnego i karnego.