Słowa kluczowe
konflikt
NSZ
zbrodnia
Ukraińcy
Jak cytować
Liczba wyświetleń: 1115
Liczba pobrań: 2032
Abstrakt
Artykuł dotyczy historii pacyfikacji Wierzchowin – zbrodni dokonanej na 194 ukraińskich mieszkańcach wsi położonej w powiecie krasnystawskim województwa lubelskiego, w gminie Siennica Różana. Zbrodnia ta, dokonana 6 czerwca 1945 r., wciąż budzi kontrowersje wśród badaczy, stanowiąc podstawę do wysnuwania rozmaitych hipotez dotyczących między innymi rzeczywistych sprawców zdarzenia i liczby ofiar. Autor stara się zanalizować przebieg zdarzenia, zidentyfikować osoby odpowiedzialne za jego dokonanie i określić jego wpływ na współczesną historiografię z zakresu problematyki konfliktu ukraińsko – polskiego z lat 1943–1947.
Bibliografia
Źródła:
Archiwum Państwowe w Lublinie:
APL, NSZ,12, Raport (Oleś B 2 XVI) dowódcy oddziału AS/PAS plut. „Sokoła”, marzec 1945 r., k.3
Archiwum Państwowe Federacji Rosyjskiej
GARF, f. 9401, op.2, d. 96, 1. 332 – 1. 334, „Czerwiec 1945. Raport N. Seliwanowskiego dla Ł. Berii o wymordowaniu bezbronnej ludności ukraińskiej przez oddział AK S. Sekuły”, w: „Teczka Specjalna J. W. Stalina. Raporty NKWD z Polski 1944 – 1946”, red. T. Cariewskaja, A. Chmielarz, A. Paczkowski, E. Rosowska, S. Rudnicki, Warszawa 1998, s. 296 – 297.
Oddziałowe Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Krakowie
IPN Kr 140/975, Fotokopia ze zdjęcia przedstawiającego oddział wojskowy pod dowództwem kpt. Mieczysława Pazderskiego, ps. „Szary”, podczas wjazdu do wsi Wierzchowiny 06.06. 1945 r.
Publikacje i druki zwarte:
Bechta M., Muszyński W., „Przeciwko Pax Sovietica. Narodowe Zjednoczenie Wojskowe i struktury polityczne ruchu narodowego wobec systemu komunistycznego 1944 – 1956”, Warszawa 2017.
Bereza T., „Wokół Piskorowic. Przyczynek do dziejów konfliktu polsko – ukraińskiego na Zasaniu w latach 1939 – 1945”, Rzeszów 2013.
Chojnowski A., „Ukraina”, Warszawa 1997.
„Dzieje Lubelszczyzny 1944 – 1956. Aspekty społeczne, gospodarcze, oświatowe i kulturalne”, red. T. Osiński, M. Mazur, Lublin 2017.
Motyka G., „Na białych Polaków obława. Wojska NKWD w walce z polskim podziemiem 1944 – 1953”, Kraków 2014.
Motyka G., „Wołyń '43. Ludobójcza czystka – fakty, analogie, polityka historyczna”, Kraków 2016.
Motyka G., Wnuk R., „Pany i rezuny. Współpraca AK – WiN i UPA 1945 – 1947”, Warszawa 1997.
Ostapiuk M., „Komendant „Bury”. Biografia kpt. Romualda Adama Rajsa „Burego” 1913 – 1949, Białystok – Olsztyn – Warszawa 2019.
Piotrowski M., „Narodowe Siły Zbrojne na Lubelszczyźnie 1945 – 1947”, Lublin 2009.
Snyder T., „Skrwawione ziemie. Europa między Hitlerem i Stalinem”, Warszawa 2011.
Socha Ł., „Te pokolenia żałobami czarne... Skazani na śmierć i ich sędziowie 1944 – 1954”, Warszawa 1986.
Socha Ł. (Turlejska M.), „Te pokolenia żałobami czarne....Skazani na śmierć i ich sędziowie 1944 – 1954”, Londyn 1989.
Surdej M., „Okręg Rzeszowski Narodowej Organizacji Wojskowej – Narodowego Zjednoczenia Wojskowego w latach 1944 – 1947”, Rzeszów – Warszawa 2018.
Turlejska M., „Te pokolenia żałobami czarne...Skazani na śmierć i ich sędziowie”, Warszawa 1990.
Wiatrowycz W., „Druga wojna polsko – ukraińska 1942 – 1947”, Warszawa 2013.
Zajączkowski M., „Pod znakiem króla Daniela. OUN- B i UPA na Lubelszczyźnie 1944 – 1950”, Lublin – Warszawa 2016.
Zajączkowski M., „Ukraińskie podziemie na Lubelszczyźnie w okresie okupacji niemieckiej 1939 – 1944”, Lublin – Warszawa 2015.
„Za władzę ludu”, red. I. Caban, E. Machocki, Lublin 1975,
Materiały prasowe oraz źródła internetowe:
Bolesne wspomnienia. 70 rocznica pacyfikacji wsi Huta [dostęp: 11. 06. 2019] http://gcksitwojslawice.naszdomkultury.pl/wydarzenia/2015-r/n,bolesne-wspomnienia-70-rocznica-pacyfikacji-wsi-huta.
Bożko M., Mord w Wierzchowinach [dostęp: 09.06.2019] https://www.dziennikwschodni.pl/magazyn/mord-w-wierzchowinach,n,1000046050.html.
Historia Huty wciąż żywa, w zbiorach autora.
Konferencja historyczna - „Wydarzenia w Wierzchowinach i Hucie z czerwca 1945 roku” - relacja [dostęp: 23.05.2019] https://mlodzipatriocichelm.blogspot.com/2015/09/konferencja-historyczna-wydarzenia-w.html.
Kister A., Nowe pytania w sprawie Wierzchowin [dostęp: 22.05.2019]https://nowahistoria.interia.pl/prl/news-nowe-pytania-w-sprawie-wierzchowin,nId,2330567.
Kister A., Wierzchowiny, „Nasza Polska”, 5/2003.
Kister A., Zagadka Wierzchowin. Mistrzowska propaganda Urzędu Bezpieczeństwa [dostęp: 14.06.2019]https://www.gazetapolska.pl/13551-zagadka-wierzchowin-mistrzowska-propaganda-urzedu-bezpieczenstwa.
Masłowski J., Skład osobowy oddziału NSZ „Zemsty” - Eugeniusza Walewskiego z Siedliszcza [dostęp: 07.06. 2019]http://jerzymaslowski.pl/blog/podziemie-antykomunistyczne/sklad-osobowy-oddzialu-nsz-%E2%80%9Ezemsty%E2%80%9D-eugeniusza-walewskiego-z-siedliszcza.
Mieszkańcy Ziemi Chełmskiej polegli i pomordowani z rąk komunistów [dostęp: 08.06.2019] http://jerzymaslowski.pl/blog/zbrodnie-komunistyczne/mieszkancy-ziemi-chelmskiej-polegli-i-pomordowani-z-rak-komunistow/#more-429
Nasz front wschodni Polski, „Szczerbiec”, 23/1945.
Polska Kronika Filmowa 10/1946 [dostęp:20.06.2019]https://www.youtube.com/watch?v=MaUZCdjQoEg&t=1s.
Proces NSZ przed sądem w Warszawie, „Trybuna Robotnicza”, 46/1946, s. 3 [dostęp: 15.06.2019]https://www.sbc.org.pl/dlibra/publication/edition/90802?id=90802.
Proces NSZ w Warszawie. Dalszy ciąg oskarżenia, „Trybuna Robotnicza”, 68/1946, s. 4 [dostęp: 15.06.2019] https://www.sbc.org.pl/dlibra/publication/edition/90824?id=90824.
Proces NSZ w Warszawie. Prokurator żąda kary śmierci dla głównych oskarżonych, „Trybuna Robotnicza”, 69/1946, s. 3 [dostęp: 15.06.2019] https://www.sbc.org.pl/dlibra/publication/96293/edition/90825/content?ref=desc.
Proces NSZ w Warszawie. Przemówienia obrońców, „Trybuna Robotnicza”, 71/1946, s. 3 [dostęp: 15.06.2019] https://www.sbc.org.pl/dlibra/publication/edition/90827?id=90827.
Sprawiedliwości staje się zadość. Kara śmierci dla bratobójców z NSZ. Ogłoszenie wyroku w procesie warszawskim, „Trybuna Robotnicza”, 78/1946, s. 1 [dostęp: 15.06.2019]https://www.sbc.org.pl/dlibra/publication/96302/edition/90834/content?ref=desc.
Panecki M., Historia konspiracyjnego „Szczerbca” [dostęp:20.06.2019] https://www.nsz.com.pl/index.php/artykuly-i-opracowania/33-historia-konspiracyjnego-szczerbca
Szósty dzień procesu bandy NSZ. „Komendanci z krótką pamięcią” , „Trybuna Robotnicza”, 52/1946, s. 3 [dostęp: 15.06.2019] https://www.sbc.org.pl/dlibra/publication/96276/edition/90808/content?ref=desc.
Wrona J., Wierzchowiny – zbrodnia rozpoznana?, „Nasze Słowo”, 40/1995.
Zaborski M., Zbrodnia niepopełniona przez NSZ, „Gazeta Polska”, 37/1994.
Zajączkowski M., Pięciak W., Konflikt i porozumienie [dostęp: 08.06.2019] https://www.tygodnikpowszechny.pl/konflikt-i-porozumienie-22315.
Zieliński Tadeusz, ps. „Wujek”, „Dyzma”, „ StanisławUherski”, „Ryszard Winiarski” [dostęp:15.06.2019] https://www.nsz.com.pl/index.php/zyciorysy/888-zieliski-tadeusz-ps-qwujekq-qdyzmaq-qstanisaw-uherskiq-qryszard-winiarskiq
Wniosek ZŻ NSZ o ekshumację w Wierzchowinach! [dostęp: 10.06.2019]http://www.podziemiezbrojne.pl/?p=139.
Artykuły naukowe
Pietruszka J., Powiatowy Urząd Bezpieczeństwa Publicznego w Chełmie w latach 1944 – 1956, w: „Chełm nieznany. Ludzie, miejsca, wydarzenia”, red. M. Karwatowska, Chełm 2009, s. 255 – 274.
Pogorzała E., Szkolnictwo ukraińskie w województwie lubelskim w latach 1944 – 1946, „Przegląd Historyczno – Oświatowy”, 1-2/2007.
Wnuk R., Wierzchowiny i Huta, „Polska 1944/45-1989. Studia i materiały IV”, 1999, s. 71 - 88.
Zajączkowski M., Spór o Wierzchowiny. Działalność oddziałów Akcji Specjalnej (Pogotowia Akcji Specjalnej) NSZ w powiatach Chełm, Hrubieszów, Krasnystaw i Lubartów na tle konfliktu polsko – ukraińskiego (sierpień 1944 r. - czerwiec 1945 r.), „Pamięć i Sprawiedliwość”, 1/2006, s. 265 - 308.
Wspomnienia, relacje i reportaże literackie:
Lisik S., „Czerwone opłotki”, Lublin 1978.
Relacja por. Mirosława Kellera, 01.03.2018 r., nagranie, w zbiorach autora.
Relacja Edwarda Sitarza, w: K. Stopa, „Wieś Huta. Jej dzieje – przyroda – ludzie”, Wojsławice 2003, s. 252 - 253.
Stopa K., „Wieś Huta. Jej dzieje – przyroda – ludzie”, Wojsławice 2003.
Szejnert M., „Śród żywych duchów”, Kraków 2012.
Turowski J., „Historia OP 9”, Zamość 2017.
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.