Abstrakt
Artykuł poświęcony jest dziejom regulacji prawnych dotyczących stanów nadzwyczajnych w XVIII-wiecznej rewolucyjnej Francji. Od stuleci stanowią one specyficzne reżimy prawne stosowane w państwach w okresach poważnego zagrożenia powszechnego bezpieczeństwa. Wielu historyków uznaje, że genezy nowożytnych rozwiązań prawnych w tym zakresie upatrywać należy we francuskim prawie publicznym przełomu XVIII i XIX wieku. Tym właśnie tropem podążył autor, podejmując się analizy francuskich regulacji normatywnych czasów Wielkiej Rewolucji, poświęconych specyfice instytucji określanej jako l'état de siège. Eksplorując problem, korzystał z różnorodnych instrumentów metodologicznych, głównie egzegezy tekstu prawnego oraz komparatystyki prawniczej.
Bibliografia
Akty prawne
Ordonans królewski z 1 marca 1768 r. o służbie wojskowej w wyznaczonych miejscach i okręgach (Ordonnance du Roi du Premier Mars 1768 pour régler le Service des Caporaux dans les Places & dans les Quartiers), https://www.e-rara.ch/zut/doi/10.3931/e-rara-29910.
Ustawa z dnia 21 października 1789 r. o przeciwdziałaniu zgromadzeniom oraz o stanie wojennym (Loi du 21 octobre 1789 contre les attroupements, ou loi martiale), https://fr.wikisource.org/wiki/Loi_du_21_octobre_1789_contre_les_attroupements,_ou_loi_martiale.
Ustawa z 8-10 lipca 1791 r. o ochronie i klasyfikacji miejsc i stanowisk wojskowych, policji fortyfikacji i innych związanych z nimi obiektów (Loi du 10 juillet 1791 concernant la conservation et le classement des places de guerre et postes militaires, la police des fortifications et autres objets y relatifs); https://fr.wikisource.org/wiki/Loi_du_10_juillet_1791_concernant_la_conservation_et_le_classement_des_places_de_guerre_et_postes_militaires,_la_police_des_fortifications_et_autres_objets_y_relatifs.
Konstytucja Francji z 3 września 1791 roku (Constitution de 1791), https://www.conseil-constitutionnel.fr/les-constitutions-dans-l-histoire/constitution-de-1791.
Ustawa z 27 sierpnia (10 fructidor) 1797 r. o sposobie wprowadzenia stanu wojennego i stanu oblężenia w gminach Republiki (Loi qui détermine la manière dont les communes de l’intèrieur de la République pourront étre mises en état de guerre ou de siége du 10 fructidor 1797), https://fr.wikisource.org/wiki/Loi_du_10_fructidor_an_V_qui_d%C3%A9termine_la_mani%C3%A8re_dont_les_communes_de_l%E2%80%99int%C3%A9rieur_de_la_R%C3%A9publique_pourront_%C3%AAtre_mises_en_%C3%A9tat_de_guerre_ou_de_si%C3%A8ge.
Ustawa z 5 września (19 fructidor) 1797 o środkach bezpieczeństwa podjętych w związku ze spiskiem królewskim (Loi contenant des measures de salut public prises relativement à la conspiration royale du 19 fructidor 1797 r.); Bulletin des lois de la République française Nr 142, poz. 1400, https://archive.org/details/loicontenantdesm00fran_7/mode/2up.
Zarządzenia z 15 sierpnia (28 thermidor) 1799 r. o stanie oblężenia w gminach czterech departamentów dolnego Renu (Arrêté du Directoire exécutif, concernant la mise en état de siége des communes des quatre départemens en-deçà du Rhin du 28 termidor 1799; Bulletin des lois de la République française z 1799 r., poz. 3213; https://books.google.de/books?id=_IdfAAAAcAAJ&pg=PA265&lpg=PA265&dq=Bulletin+des+lois+de+la+R%C3%A9publique+fran%C3%A7aise+1799+an,+3213&source=bl&ots=2_MgbX_vV-&sig=ACfU3U1ouEoOE325OalC4LxhCZH3zIdQsQ&hl=de&sa=X&ved=2ahUKEwj81P-i2evoAhVNNOwKHdt7BxUQ6AEwAnoECAsQNQ#v=onepage&q=Bulletin%20des%20lois%20de%20la%20R%C3%A9publique%20fran%C3%A7aise%201799%20an%2C%203213&f=false.
Konstytucja roku VIII (Constitution de l’an VIII) z 13 grudnia (22 frimaire'a) 1799 r. (Constitution du 22 Frimaire An VIII); https://www.conseil-constitutionnel.fr/les-constitutions-dans-l-histoire/constitution-du-22-frimaire-an-viii.
Aktem Dodatkowym do konstytucji konsularnej z 22 kwietnia 1815 r. (Acte additionnel aux Constitutions de l'Empire du 22 avril 1815); https://www.conseil-constitutionnel.fr/les-constitutions-dans-l-histoire/acte-additionnel-aux-constitutions-de-l-empire-du-22-avril-1815.
Literatura
Agamben G., Stan wyjątkowy, homo sacer II, 1, tłum. M. Surma-Gawłowska, G. Jankowicz, P. Mościcki, Kraków 2008.
Akande J., States of Emergency, [w:] The New Constitutional Law, International Association of Constitutional Law, Second World Congress, Paris – Aix-en-Provence 1987.
Boldt H., Rechtsstaat und Ausnahmezustandt, Berlin 1967.
Brzeziński M., Stany nadzwyczajne w polskich konstytucjach, Warszawa 2007.
Buczkowski J., Stany nadzwyczajne, [w:] J. Buczkowski (red.), Prawo konstytucyjne RP (wybrane aspekty), Przemyśl 2008.
Chénier L. J. G., De l’état de siege, de son utilité et ses effets, Paris 1848.
Complak K., Stany nadzwyczajne á la française oraz á la polonaise, „Studia Iuridica Lublinensia” 2014, nr 22.
Eckhardt K., Stan nadzwyczajny, jako instytucja polskiego prawa konstytucyjnego, Przemyśl – Rzeszów 2012.
Filaber J., Pojęcie bezpieczeństwa publicznego w prawie administracyjnym (wybrane uwagi) [w:] M. Sadowski, P. Szymaniec (red.), „Wrocławskie Studia Erazmiańskie. Zeszyty Studenckie” 2009.
Friedrich C. J., Constitutional Government and Democracy; Theory and Practice in Europe and America, Boston – New York – Chicago – Atlanta – Dallas – San Francisco – Toronto – London 1950.
Gebethner S., Stany szczególnego zagrożenia jako instytucja prawa konstytucyjnego, „Państwo i Prawo” 1982, nr 8.
Gronowska B., Jasudowicz T., Balcerzak M., Mizerski R., Lubiszewski M., Prawa człowieka i ich ochrona, Toruń 2010.
Hessen W. M., Iskluczitelnoje położenie, St. Petersburg 1908 (reprint: Charków 2005).
Jaraczewski J., Bezpieczeństwo państwa jako wartość chroniona w Konstytucji RP, [w:] Biernat S. (red.) Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej w pierwszych dekadach XXI wieku wobec wyzwań politycznych, gospodarczych, technologicznych i społecznych, Warszawa 2013.
Jesudowicz T. (red.), Prawa człowieka w sytuacjach nadzwyczajnych ze szczególnym uwzględnieniem prawa i praktyki polskiej, Toruń 1997.
Kania L., Przegląd i charakterystyka źródeł wojskowego prawa karnego w dawnej Polsce na tle dziejów polskich sił zbrojnych (do 1795 r.): rys prawno-historyczny, „Prace Instytutu Prawa i Administracji PWSZ w Sulechowie” 2005.
Korzeniowski L., Podstawy nauk o bezpieczeństwie. Zarządzanie bezpieczeństwem, Warszawa 2012.
Korzeniowski L., Zarządzanie bezpieczeństwem, Kraków 2000.
Kurzępa E., Stany nadzwyczajne w polskim porządku prawnym, Warszawa 2017.
Łopatecki K., „Disciplina militaris” w wojskach Rzeczypospolitej do połowy XVII wieku, Białystok 2012.
Łopatecki K., Cywilna jurysdykcja wobec wojskowych w Koronie na przełomie XVI i XVII stulecia, „Miscellanea Historico-Iuridica” 2007, t. V.
Machiavelli N., Książę. Rozważania nad pierwszym dziesięcioksięgiem historii Rzymu Liwiusza, Warszawa 2003.
Marszałek P.K., Gubernatorzy wojskowi w systemie polskiej administracji, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 2012, t. LXIV, z. 1.
Marszałek P.K., Prawo stanów szczególnych II Rzeczypospolitej na tle ówczesnych rozwiązań europejskich, „Studia Lubuskie” 2011, t. VII.
Marszałek P.K., Ślady obcych regulacji w polskim prawie stanów szczególnych XIX w. i początków XX w., „Studia Lubuskie” 2012, t. VIII.
Maszkin N. A., Historia starożytnego Rzymu, Warszawa 1953.
Michnik H., Mosler L., Historia Polski do roku 1795, Warszawa 1961.
Montesquieu Ch. de, De l’esprit des lois, Geneve 1748.
Niszczyporuk-Chudecka I., Instytucje stanów nadzwyczajnych, jako gwarancja bezpieczeństwa państwa w sytuacji szczególnego zagrożenia – aspekt konstytucyjny [w:] K. Sówka, D. Jarnicki (red.), Istota i perspektywy bezpieczeństwa w drugiej dekadzie XXI wieku, Siedlce 2018.
Olejnik K., Kowal S., Faryś J., Lizak W., Historia Polski, t. II: Od 1386 do 1795 roku, Poznań 1998.
Organiściak W., Artykuły wojenne Augusta III Sasa z 1749 roku, „Kwartalnik Historyczny” 2002, r. C1X.
Peretiakowicz A., Państwo współczesne, Poznań 1948.
Płaza S., Historia państwa i prawa polskiego. Zarys wykładu, cz. I: Polska przedrozbiorowa, Katowice 1971.
Prihod″ko A. Â., Nadzwyčajnij stan sistemì deržawno-prabowith režimiw, „Pìdpriêmnictwo, gospodarstwo ì prawo” 2010, nr 2.
Prihod″ko A. Â., Normatiwne zakrìplennǎ osobliwogo deržawno-prawowogo reżimu w Ukraïì ta ìnŝih kraïnah switu, „Problemi zakonnostì” 2009, nr 101.
Prokop K., Modele stanu nadzwyczajnego, Białystok 2012.
Prokop K., Stany nadzwyczajne w Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., Białystok 2005.
Ratajczyk L., Historia wojskowości, Warszawa 1980.
Rousseau J.-J., Umowa społeczna, Poznań 1920.
Sarnecki P., Czarny P., Kompetencje organów władzy publicznej w zakresie ochrony bezpieczeństwa i porządku publicznego, [w:] J. Widacki, J, Czapska (red.), bezpieczny obywatel – bezpieczne państwo, Lublin 1998.
Sęk A., Róg M., Prawo, a bezpieczeństwo, „Studia Prawnicze. Rozprawy i Materiały” 2017, nr 1(20).
Skrzydło W., Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej – komentarz, Warszawa 2013.
Smith W., Dictionary Greek and Roman biography and mithology, London 1880.
Licencja
