Słowa kluczowe
Ordynacje Filipińskie (Ordenações Filipinas)
kara śmierci
kara zesłania
kolonializm
Jak cytować
Liczba wyświetleń: 257
Liczba pobrań: 242
Abstrakt
Przedmiotem omówienia w artykule jest jeden z ważniejszych kodeksów prawa europejskiego, jakim były ogłoszone w 1603 r. w Portugalii Ordynacje Filipińskie (Ordenações Filipinas). Obowiązywały one także w zamorskich terytoriach (koloniach) Portugalii w Afryce, Ameryce i Azji. W artykule kierujemy uwagę na normy zawarte w V księdze Ordynacji, będącej odpowiednikiem kodeksu karnego. Zachowywały one moc prawną do promulgowania przez Portugalię w 1850 r. kodeksu karnego, jednak niektóre przewidziane przez Ordynacje rodzaje kar przetrwały w portugalskim systemie prawnym do połowy XX w. Celem artykułu jest uchwycenie najistotniejszych aspektów norm zawartych w Ordynacjach Filipińskich. W artykule omówiono 1) funkcjonujący w Ordynacjach sposób rozumienia przestępstwa, 2) rodzaje przewidzianych przez nie kar, w szczególności karę śmierci, 3) zróżnicowanie kar w zależności od kondycji społecznej i płci sądzonych, 4) karę zesłania jako główny element portugalskiego systemu karnego oraz 5) utylitarny charakter tej kary, związany z kolonialnymi interesami portugalskiego państwa.
Finansowanie
Artykuł przygotowany przy wsparciu finansowym Narodowego Centrum Nauki – grant nr 2017/27/B/HS1/00234
Bibliografia
Alves S., Infirmitas sexus, animi levitas: a punição das mulheres na vigência das Ordenações Filipinas, „Delictae” 2020, vol. 5, nr 9.
Amado J., Crimes domésticos: criminalidade e degredo feminino, „Textos de História” 1998, vol. 6, nr 1–2.
Amado J., Terra boa, gente ruim: historia e memoria do degredo no Brasil, „Clio – Revista de Pesquisa Histórica” 2006, nr 24.
Amado J., Viajantes involuntários: degredados portugueses para a Amazônia colonial, „História, Ciências, Saúde” 2000, nr 6.
Amielańczyk K., Woda i ogień – o żywiołach obecnych w systemie rzymskich kar publicznych, „Gdańskie Studia Prawnicze” 2014, nr 32.
Amielańczyk K., Z historii ustawodawstwa rzymskiego w sprawach karnych. Próba periodyzacji, „Acta Universitatis Wratislaviensis” 2008, nr 3063.
Anderson C., Maxwell-Stewart H., Convict Labour and the Western Empires, 1415–1954 [w:] R. Aldrich, K. McKenzie (red.), The Routledge History of Western Empires, London 2013.
Anderson C., Transnational Histories of Penal Transportation: Punishment, Labour and Governance in the British Imperial World, 1788–1939, „Australian Historical Studies” 2016, vol. 47, nr 3.
Avin A., Migracje Cyganów do Nowego Świata, „Studia Romologica” 2016, nr 9.
Baptista Bicalho M.F., Crime e castigo em Portugal e seu Império, „Topoi” 2000, nr 1.
Barreiros B., Nas fronteiras da exclusão: prostituição e marginalidade em finais do Antigo Regime, „Revista de História das Ideias”, 2ª serie, 2017, nr 35.
Barros Gama A., As Ordenações Manuelinas, a tipografia e os descobrimentos, „Navigator” 2011, vol. 7, nr 13.
Beety V.E., Aloi J.M., Johns E., Emergence from Civil Death: The Evolution of Expungement in West Virginia, „West Virginia Law Review” 2015, vol. 117, nr 63.
Benevides B., Implantação e normatização da pena última na América Portuguesa (1530–1652), „Revista Cantareira” 2017, nr 26.
Bojek-Pohl E., Prawo a moralność w angloamerykańskiej filozofii prawa [w:] J. Helios, W. Jedlecka, A. Kwieciński (red.), Prawo wobec wyzwań współczesności: wybrane problemy teoretycznoprawne i dogmatycznoprawne, Wrocław 2019.
Brandão A.M., Da sodomita à lésbica: o género nas representações do homo-erotismo feminino, „Análise Social” 2010, vol. 45, nr 195.
Bueno Arbo J., Marks de Marques E., Confinadas em si mesmas: a morte social e o isolamento do sujeito em o Conto da Aia, de Margaret Atwood, „Anuário de Literatura, Florianópolis” 2019, vol. 24, nr 2.
Bunikowski D., Idea neutralności moralnej prawa we współczesnych systemach prawnych, https://www.researchgate.net/publication/303971801_IDEA_NEUTRALNOSCI_MORALNEJ_PRAWA_WE_WSPOLCZESNYCH_SYSTEMACH_PRAWNYCH.
Caldeira A.M., Formação de uma cidade afro-atlântica: Luanda no século XVII, „Tempo, Espaço, Linguagem” 2014, vol. 5, nr 3.
Chin G.J., The new civil death: Rethinking punishment in the era of mass conviction, „University of Pennsylvania Law Review” 2011, nr 160.
Clemente A., Malinverni C., Do corpo do sodomita à resistência pública do prazer: um itinerário para o estudo da pegação masculina nas cidades, „Revista Eletrônica de Comunicação, Informação e Inovação em Saúde” 2020, vol. 14, nr 1.
Coates T., Degredados e Órfãos: colonização dirigida pela coroa no império português, 1550–1755, Lisboa 1998.
Coates T.J., The Depósito de Degredados in Luanda, Angola: Binding and Building the Portuguese Empire with Convict Labour, 1880s to 1932, „International Review of Social History” 2018, nr 63, Special Issue.
Cunha A., Degredo para Angola: sentença de morte lenta, „Locus: Revista de História” 2013, vol. 18, nr 2.
De Vito C.G., Anderson C., Bosma U., Transportation, Deportation and Exile: Perspectives from the Colonies in the Nineteenth and Twentieth Centuries, „International Review of Social History” 2018, vol. 63, nr 26.
Derlich-Mielczarek J., Czy niemoralność czynu może być wystarczającą przesłanką penalizacji? Stanowisko Joela Feinberga, czyli sprzeciw wobec moralizmu prawnego [w:] P. Jabłoński, J. Kaczor, M. Pichlak (red.), Prawo i polityka w sferze publicznej. Perspektywa zewnętrzna, Wrocław 2018.
Dimock S., A Trilogy of Papers on the Malum prohibitum – Malum in se Distinction in Criminal Law: Introduction, „Dialogue: Canadian Philosophical Review/Revue canadienne de philosophie” 2016, vol. 55, nr 1.
Esteves A., Entre a pobreza e a marginalidade: mendigos e vagabundos no Alto Minho de oitocentos, „Interconexões. Revista de Ciências Sociais” 2013, vol. 1, nr 1.
Ferreira R.A., Polissemias da desigualdade no Livro V das Ordenações Filipinas: o escravo integrado, „História” 2015, vol. 34, nr 2.
Garcez Ventura M., Os coutos de homiziados nas fronteiras com o direito de asilo, „Revista da Faculdade de Letras. Historia” 1998, vol. 15, nr 1.
Geremek B., Człowiek marginesu w średniowieczu, „Przegląd Historyczny” 1989, vol. 80, nr 4.
Grady S.C., Civil Death Is Different: An Examination of a Post-Graham Challenge to Felon Disenfranchisement Under the Eighth Amendment, „Journal of Criminal Law and Criminology” 2012, vol. 102, nr 2.
Guimarães Taborda M., Grando G., Afirmação da soberania e da autonomia dos monarcas portugueses frente ao direito canônico: legislação real, prática do morgadio e da mestiçagem como estratégia ocupação e povoamento, „Revista do Ministério Público do RS” 2016, nr 81.
Hespanha A., História de Portugal Moderno: político e institucional, Lisboa 1994.
Hogg R., Brown D., Rethinking Penal Modernism from the Global South: The Case of Convict Transportation to Australia [w:] K. Carrington, R. Hogg, J. Scott, M. Sozzo (red.), The Palgrave Handbook of Criminology and the Global South, London 2018.
Jesus dos Santos A. de, Exclusão e marginalização dos condenados à galés: um estudo comparativo do Livro V das Ordenações Filipinas com o Código Criminal brasileiro, „Ars Historica” 2019, nr 19.
Juvenal Costa C., Barbosa Lemes A.R., Alves Montagnoli G., Processo civilizador e legislação: considerações sobre as Ordenações Portuguesas, „Educação e Fronteiras On-Line” 2018, vol. 1, nr 2.
Karsznicki K., Główne kultury prawne na świecie, „Studia Iuridica Toruniensia” 2014, nr 15.
Kercher B., Perish or Prosper: The Law and Convict Transportation in the British Empire, 1700–1850, „Law and History Review” 2003, vol. 21, nr 3.
Kieling M., Ustawodawstwo cesarskie dotyczące herezji eunomian na podstawie XVI księgi Kodeksu Teodozjusza, „Studia Gnesnensia” 2018, nr 32.
Kostuch L., Czy można skazać na wygnanie posąg byka? Pauzaniasz o greckich banitach, „Studia Historica Gedanensia” 2014, nr 5.
Krajewski R., Karalność cudzołóstwa na przestrzeni wieków [w:] A. Wedeł-Domaradzka, A. Purat (red.), Wybrane problemy kary i karalności, Bydgoszcz 2016.
Kursa S., Ochrona ortodoksyjnej wiary w ustawodawstwie Justyniana, „Zeszyty Prawnicze” 2012, vol. 12, nr 2.
Łabno A., Na przełomie epok. Początki „nowoczesnego państwa” w Portugalii, „Studia Iuridica Lublinensia” 2014, nr 22.
Las Siete Partidas del Sabio Rey Don Alonso, Madrid 1843, https://books.google.com/books/about/Las_Siete_Partidas_de_las_leyes_del_sabi.html?hl=pl&id=AA9XAAAAcAAJ.
Lee Miller B., Spillane J.F., Civil death: An examination of ex-felon disenfranchisement and reintegration, „Punishment & Society” 2012, vol. 14, nr 4.
Lewandowicz J., Cesarskie prawodawstwo zakonne sprzed Kodeksu Justyniana Wielkiego, „Łódzkie Studia Teologiczne” 2018, vol. 27, nr 2.
Lopes da Costa E.M., O povo cigano e o degredo: contributo povoador para o Brasil colônia, „Textos de História” 1998, vol. 6, nr 1–2.
Martínez-Dhier A., „Expulsión o asimilación, esa es la cuestión”. Los gitanos en Castilla durante el gobierno de la monarquía absoluta, „Revista de la Inquisición (Intoleracia y Derechos Humanos)” 2011, nr 11.
Mawson S., Unruly Plebeians and the Forzado System: Convict Transportation between New Spain and the Philippines during the Seventeenth Century, „Revista de Indias” 2013, vol. 73, nr 259.
Maxwell-Stewart H., Transportation from Britain and Ireland, 1615–1875 [w:] C. Anderson (red.), A Global History of Convicts and Penal Colonies, London 2018.
Merle I., Coquet M., The Penal World in the French Empire: A Comparative Study of French Transportation and its Legacy in Guyana and New Caledonia, „The Journal of Imperial and Commonwealth History” 2019, vol. 47, nr 2.
Monteiro Campos C.I., As cadeias e a justiça medieval portuguesa [w:] B. Caldeira, I. de Sá, R. Moreira (red.), Omni Tempore: Atas dos Encontros da Primavera 2019, Porto 2020.
Morin A., Lepra, muerte civil y exclusión de la comunidad en la Edad Media, „Revista Chilena de Estudios Medievales” 2019, nr 15.
Mott L., A Índia nos processos de sodomia da Inquisição portuguesa: 1550–1750 [w:] R. Bentes Monteiro, R. Vainfas (red.), Império de várias faces: relações de poder no mundo ibérico da Época Moderna, São Paulo 2009.
Nowak M., Rola Australii w polityce kryminalnej metropolii brytyjskiej na przełomie XVIII i XIX wieku, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historica” 2018, nr 100.
Oliveira Júnior L.R. de, Penalide e colônia: a responsabilização criminal dos escravos na Capitania de Pernambuco durante o período colonial, „Revista Brasileira de História do Direito” 2018, vol. 4, nr 1.
Oliveira Silva E., „Quem chegar por último é mulher do padre”: as Cartas de Perdão de concubinas de padres na Baixa Idade Média portuguesa, „Cadernos PAGU” 2011, nr 37.
Ordenações e leis do reino de Portugal, recopiladas por mandado do muito alto, católico e poderoso rei Dom Philippe, o Pri.o, Lisboa (b.d.w.), https://bdigital.tcontas.pt/cotas/la_078/la_078.pdf.
Pantoja S., Inquisição, degredo e mestiçagem em Angola no século XVIII, „Revista Lusófona de Ciência das Religiões” 2004, nr 5–6.
Peno M., Argument ze strachu – Roberta Nozicka uzasadnienie odpowiedzialności karnej, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego. Acta Iuris Stetinensis” 2015, vol. 10, nr 2.
Peno M., Czy kar jest za dużo? Wokół Douglasa Husaka koncepcji kryminalizacji, „Opolskie Studia Administracyjno-Prawne” 2018, vol. 16, nr 2.
Peno M., Sprawiedliwość kary w niesprawiedliwych społeczeństwach – uwagi o nurtach krytycznych w filozofii karania, „Studia Prawnoustrojowe” 2017, nr 35.
Petersen T.S., What Is Legal Moralism?, „SATS – Northern European Journal of Philosophy” 2011, vol. 12, nr 1.
Pieroni G., Malditas núpcias: a bigamia nos regimentos da inquisição e nas Ordenações do Reino, „Fênix. Revista de História e Estudos Culturais” 2017, vol. 14, nr 2.
Pieroni G., No Purgatório mas o olhar no Paraíso: o degredo inquisitorial para o Brasil-Colônia, „Textos de História” 1998, vol. 6, nr 1–2.
Pieroni G., O sistema penal português e o degredo de D. Francisco Manuel de Melo para o Brasil, „História Revista Goiânia” 2018, vol. 23, nr 3.
Possamai P.C., O problema da deserção militar na Colônia do Sacramento e no Rio Grande de São Pedro durante o século XVIII, „História: Debates e Tendências” 2010, vol. 10, nr 2.
Prego de Lis A., La pena de exilio en la legislación hispanogoda, „Antigüedad y Cristianismo” 2006, nr 23.
Pretes É.A., Vianna T., História da criminalização da homossexualidade no Brasil: da sodomia ao homossexualismo, „Iniciação científica: destaques” 2007, nr 1.
Rocha Menini N.Ch. da, Caminhos Ciganos na Bahia: degredo e fugas pelas trilhas do Recôncavo e do Sertão de Jacobina no século XVIII, „Escritas” 2018, vol. 10, nr 1.
Rocha Menini N.Ch. da, Do Reino para as Colônias Ultramarinas: processos de exclusão e políticas de degredo de ciganos na época moderna portuguesa, „Outras Fronteiras” 2015, vol. 2, nr 1.
Rocha Menini N.Ch. da, Indesejáveis do Reino: procedimentos de exclusão e políticas discriminatórias aplicadas aos ciganos no Império Português, „Temporalidades” 2014, vol. 6, nr 2.
Rodrigues M.A., Gomes de Queiroz P., História da apelação no Reino de Portugal, „Revista Eletrônica de Direito Processual” 2010, nr 1.
Santos Silva Correio E., Jefferson Lima Correio W., Homo eroticus: Considerações acerca do conceito de Sodomia nos processos da Inquisição Portuguesa, „Esboços” 2016, vol. 23, nr 35.
Silva R.M., A conduta excêntrica: Travestismo feminino e masculino no Antigo Regime português, „Trama” 2016, vol. 12, nr 25.
Silva R.M., A última sodomia imperfeita: uma história das mulheres nefandas na América portuguesa à luz do processo inquisitorial de Feliciana de Lira Barros (1763–1764), „Ágora” 2017, nr 25.
Silva R.M., O crime de bestialidade na Inquisição de Lisboa: os processos do mourisco Bernardo Francisco e do cristão-velho Gaspar Gonçalves (1560–1579), „Labirinto” 2018, vol. 28 nr 1.
Silva R.M., „Que não se use de misericórdia, mas com todo o rigor da justiça”: Manoel de Souza, um bígamo condenado pelo Santo Ofício (1741–1745), „Outras Fronteiras” 2017, vol. 4, nr 2.
Silvério Trevisan J., Devassos no paraíso: a homossexualidade no Brasil, da colónia à atualidade, Rio de Janeiro 2000.
Souza Torres S.M. de, Exclusão e incorporação: degredados na Amazônia portuguesa na segunda metade do século XVIII, „Revista de História” 2013, nr 168.
Souza Torres S.M. de, O degredo como punição: a pena de degredo para o Brasil no Livro V das Ordenações Filipinas, „Aedos” 2017, vol. 9, nr 20.
Tavares Vilela H.O., Ordenações Filipinas e Código Criminal do Império do Brasil (1830) – revisitando e reescrevendo a história, „Revista Jurídica Luso-Brasileira” 2017, nr 4.
Tokarczyk R., Kultura prawa europejskiego, „Studia Europejskie” 2000, nr 1.
Toma M., A pena de degredo e a construção do império colonial português, „Métis: história & cultura” 2006, vol. 5, nr 10.
Toma M., A pena de Degredo em Portugal [w:] Anais do XXVII Simpósio Nacional de História – conhecimento histórico e diálogo social, Natal 2013, http://www.snh2013.anpuh.org/resources/anais/27/1364756302_ARQUIVO_anpuh2.pdf.
Toma M., Punição, penitência e razão de estado: dimensões sagradas da pena de degredo, „Mneme. Revista de Humanidades” 2005, vol. 7, nr 16.
Torres Aguilar M., La pena de exilio: sus origenes en el Derecho Romano, „Anuario de Historia del Derecho Español” 1993, nr 63.
Vaínfas R., Trópico dos pecados: moral, sexualidade e inquisição no Brasil, Rio de Janeiro 1989.
Vallejo J., Vida castellana de la muerte civil. En torno a la ley cuarta de Toro, „Historia. Instituciones. Documentos” 2004, nr 31.
Vícola N.S., Os interditos possessórios nas Ordenações Filipinas, „Revista FMU Direito” 2011, nr 35.
Vieira Gomes J., Juízos dos Órfãos do Antigo Regime e o Estado da Questão: História Institucional e Arquivo – Pistas para a Investigação do Tema na Madeira (Século XV–1834), „Arquivo Histórico da Madeira. Nova Série” 2019, nr 1.
Zalewski W., Nieświadomość bezprawności – historyczna perspektywa politycznokryminalna, „Gdańskie Studia Prawnicze” 2017, nr 38.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2022 Mieczysław Jagłowski
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.