Umowy między dziedzicami a chłopami w zasobie Archiwum Państwowego w Łodzi (1807–1846)
PDF

Słowa kluczowe

Księstwo Warszawskie
Królestwo Kongresowe
własność ziemi

Jak cytować

Pomianowski, P. Z. . (2022). Umowy między dziedzicami a chłopami w zasobie Archiwum Państwowego w Łodzi (1807–1846). Czasopismo Prawno-Historyczne, 74(1), 159–172. https://doi.org/10.14746/cph.2022.1.8

Liczba wyświetleń: 233


Liczba pobrań: 254

Abstrakt

Artykuł dotyczy relacji między chłopami a dziedzicami w okresie między wydaniem dekretu grudniowego (1807) a ogłoszeniem ukazu czerwcowego (1846). Konstytucja Księstwa Warszawskiego przyznała chłopom wolność osobistą i zapowiedziała wprowadzenie zrywającego z feudalizmem napoleońskiego kodeksu cywilnego, ale wydany wkrótce po niej dekret grudniowy przesądził, że za właścicieli gospodarstw chłopskich w nowym kapitalistycznym rozumieniu należy co do zasady uznawać dziedziców, a nie chłopów. Z kolei wydany w 1846 r. tzw. ukaz czerwcowy istotnie ograniczał możliwość rugowania chłopów przez właścicieli ziemskich, przywracając w odniesieniu do gospodarstw obejmujących co najmniej trzy morgi gruntu stan prawny, który można określić mianem własności podzielonej. Celem artykułu jest próba odpowiedzi na pytanie, w jakim stopniu Kodeks Napoleona wpłynął na kształt stosunków między dworami a chłopami. Drobiazgowa analiza pięciu zawartych w tym okresie umów znajdujących się obecnie w zasobie Archiwum Państwowego w Łodzi sugeruje, że nowoczesne francuskie prawo w bardzo niewielkim stopniu oddziaływało na stosunki własnościowe na polskiej wsi. Mocą zawieranych umów tworzono prawa rzeczowe, które można określić mianem własności podzielonej – mimo że instytucja ta została pominięta przez twórców Kodeksu Napoleona.

https://doi.org/10.14746/cph.2022.1.8
PDF

Bibliografia

Źródła

Archiwum Główne Akt Dawnych, Archiwum Ostrowskich z Ujazdu, t. 2090.

Archiwum Państwowe w Łodzi, Akta notariusza Józefa Stokowskiego w Zgierzu, t. 48.

Archiwum Państwowe w Łodzi, Akta notariusza Sebastiana Starzyńskiego w Zgierzu, t. 3.

Archiwum Państwowe w Łodzi, Rząd Gubernialny Piotrkowski – Anteriora, t. 1579 i 1589.

Archiwum Państwowe w Toruniu Oddział we Włocławku, zespół: Naczelnik Powiatu Włocławskiego, jednostka archiwalna nr 494, pismo z 22 lipca/3 sierpnia 1848 r.

Dekret grudniowy, Dziennik Praw [Księstwa Warszawskiego], t. 1.

Ukaz Jego Cesarsko-Królewskiej Mości z 26 maja (7 czerwca) 1846 r. dotyczący urządzenia włościan, Dziennik Praw [Królestwa Polskiego], t. 38.

Literatura

Bardach J., Historia państwa i prawa Polski, t. I, Warszawa 1965.

Bardach J., Senkowska-Gluck M. (red.), Historia państwa i prawa Polski, t. 3: Od rozbiorów do uwłaszczenia, Warszawa 1981.

Bobrzyński M., Szkice i studja historyczne, t. 2, Kraków 1922.

Bortkiewicz F., Nadziały i powinności chłopów pańszczyźnianych w dobrach prywatnych Królestwa Polskiego, Warszawa 1958.

Dąbrowski A., Regulacje wsi w świetle skarg chłopskich w dobrach Grabice powiatu piotrkowskiego, „Rocznik Łódzki” 1960, t. III(VI).

Delsol J.J., Zasady Kodeksu Napoleona w związku z nauką i jurysprudencyą przedstawione, przekł. z fr. dopełniony pod red. M. Godlewskiego, t. 1 i 3, Warszawa 1874.

Drozd E., „Numerus clausus” praw rzeczowych [w:] S. Sołtysiński (red.), Problemy kodyfikacji prawa cywilnego (studia i rozprawy). Księga pamiątkowa ku czci profesora Zbigniewa Radwańskiego, Poznań 1990.

Frančiċ M., Geneza terezjańskich i józefińskich reform agrarnych w Czechach i na Morawach, „Przegląd Zachodni” 1954, t. 10, z. 5–6.

Grodziski S., Historia ustroju społeczno-politycznego Galicji (1772–1848), Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk 1971.

Grynwaser H., Kodeks Napoleona w Polsce [w:] idem, Kodeks Napoleona w Polsce. Demokracja szlachecka, 1795–1831, Wrocław 1951.

Grynwaser H., Kwestia agrarna i ruch włościan w Królestwie Polskim w pierwszej połowie XIX wieku [w:] idem, Pisma, t. 2, Wrocław 1951.

Inglot S. (red.), Historia chłopów polskich, t. 1: Do upadku Rzeczypospolitej szlacheckiej, Warszawa 1970.

Jewuła Ł., Kargol T., Ślusarek K., Dwór, wieś i plebania w przestrzeni społecznej zachodniej Małopolski w latach: 1772–1815, Kraków 2015.

Lubomirski J., Jurysdykcya patrymonialna w Polsce, Warszawa 1861.

Łysiak L., Sądownictwo królewskie w sprawach chłopskich do połowy XVI wieku, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 1965, t. 17, z. 2.

Mencel T., Galicja Zachodnia: 1795–1809. Studium z dziejów ziem polskich zaboru austriackiego po III rozbiorze, Lublin 1976.

Mencel T., Wieś pańszczyźniana w Królestwie Polskim w połowie XIX wieku, Lublin 1988.

Mencel T., Zniesienie poddaństwa w Księstwie Warszawskim na tle porównawczym, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historica” 1983, t. 13.

Nawrot D., Chłopi na Litwie na przełomie XVIII i XIX wieku. Uwagi na marginesie pracy Waleriana Stroynowskiego: O ugodach dziedziców z włościanami [w:] S. Achremczyk, J. Kiełbik (red.), Między barokiem a oświeceniem: społeczeństwo stanowe, Olsztyn 2013.

Opaliński T., Chłopskie prawa do ziemi i udział chłopów w obrocie nieruchomościami w Księstwie Warszawskim w świetle akt notarialnych (na przykładzie powiatu konińskiego), „Roczniki Dziejów Społecznych i Gospodarczych” 2020, t. 81.

Ossowska M., The numerus clausus issue in property law – European private law and the Polish perspective, „Studia Iuridica” 2019, t. 82.

Rafacz J., Ustrój wsi samorządnej małopolskiej w XVIII wieku, Lublin 1922.

Rusiński W., Osady tzw. „olędrów” w dawnym woj. poznańskim, Kraków 1947.

Rymaszewski Z., Kmieć przed sądami publicznymi w świetle krakowskich ksiąg sądowych z XIV–XV wieku, „Studia z Dziejów Państwa i Prawa Polskiego” 2006, t. 9, nr 1.

Stroynowski A., Reforma królewszczyzn na Sejmie Czteroletnim, Łódź 1979.

Szcząska Z., Ustawa rządowa z 1791 r. [w:] M. Kallas (red.), Konstytucje Polski. Studia monograficzne z dziejów polskiego konstytucjonalizmu, t. 1, Warszawa 1990.

Szymańska H., Niektóre problemy chłopskich praw do ziemi w Królestwie Polskim w latach 1815–1864, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 1961, t. 13, z. 1.

Śreniowski S., Studia nad prawem i stosunkami agrarnymi Królestwa Polskiego (1831–1864), Warszawa 1963.

Uruski S., Prawodawstwo Królestwa Polskiego dotyczące włościan od chwili ustanowienia Księstwa Warszawskiego do dnia dzisiejszego wyjęte z Dziennika Praw Księstwa Warszawskiego i Królestwa Polskiego, Warszawa 1860.

Wąsicki J., Przyczynek do dziejów walki klasowej „olędrów” wsi Chmielinka w latach 1793–1806 [w:] idem, Ziemie polskie pod zaborem pruskim. Fragmenty dziejów, Zielona Góra 1978.

Wąsicki J., Ziemie polskie pod zaborem pruskim: Prusy Nowowschodnie (Neuostpreussen) 1795–1806, Poznań 1963.

Wąsicki J., Ziemie polskie pod zaborem pruskim: Prusy Południowe 1793–1806: studium historycznoprawne, Wrocław 1957.

Wiśniewska D., Własność prefabrykancka w Łodzi w latach 1820–1866, Łódź 2019.

Wołowski J.K., Kurs kodexu cywilnego, t. 2, Warszawa 1868.

Zamoyski A., Kwestya włościańska, „Roczniki Gospodarstwa Krajowego”, 1848, t. 13, nr 2.

Исаев И.А., История государства и права России, Moskwa 1996.