Słowa kluczowe
represje
sowietyzacja
Jak cytować
Abstrakt
W artykule przedstawiono sytuację w Polsce po 1945 r., kiedy w wyniku umowy Wielkiej Trójki (Roosevelta, Churchilla, Stalina) w Jałcie na Krymie (luty 1945 r.) Europa Środkowo-Wschodnia została oddana Stalinowi. Stalin obiecał wolne wybory, ale mimo że początkowo dla pozoru obowiązywało (niekomunistyczne) przedwojenne prawo polskie, to ze Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich napływały do Polski nowe wzorce, które mieli wprowadzać komuniści. Sądy uzależniono od panującej partii komunistycznej. Na sędziów powoływano ludzi bez wykształcenia prawniczego, którzy mieli wykonywać polecenia partii komunistycznej. Podobnie było z prokuratorami. Prowadzono śledztwa, stosowano tortury, sądzono ludzi tajnie, zwłaszcza w sprawach politycznych. Zadaniem sądów było wówczas stosowanie represji, a nie wymierzanie sprawiedliwości.
Bibliografia
Archiwum Akt Nowych w Warszawie, dział PZPR, sygn. 1642; Komisja Specjalna, sygn. 107; Prokuratura Generalna, sygn. 950.
Dekret PKWN z 4 listopada 1944 r. o upoważnieniu do tworzenia sądów oraz zmiany ich okręgów, a ponadto do przenoszenia sędziów na inne miejsce służbowe (Dz.U. Nr 11, poz. 58).
Dekret z 27 grudnia 1944 r. o tymczasowym unormowaniu stosunku służbowego funkcjonariuszów państwowych (Dz.U. Nr 16, poz. 89).
Dekret z 22 stycznia 1946 r. o odpowiedzialności za klęskę wrześniową i faszyzację życia państwowego (Dz.U. Nr 5, poz. 46).
Dekret z 22 stycznia 1946 r. o wyjątkowym dopuszczaniu do obejmowania stanowisk sędziowskich, prokuratorskich i notarialnych oraz do wpisywania na listę adwokatów (Dz.U. Nr 4, poz. 33).
Dekret z 14 maja 1946 r. o tymczasowym unormowaniu stosunku służbowego funkcjonariuszów państwowych (Dz.U. Nr 22, poz. 139).
Dekret z 14 maja 1946 r. o zmianie dekretu z dnia 16 listopada 1945 r. o utworzeniu i zakresie działania Komisji Specjalnej do walki z nadużyciami i szkodnictwem gospodarczym (Dz.U. Nr 23, poz. 149).
Dekret z 22 października 1946 r. o zmianie dekretu z dnia 14 maja 1946 r. o tymczasowym unormowaniu stosunku służbowego funkcjonariuszów państwowych (Dz.U. Nr 65, poz. 382).
Ustawa z 2 czerwca 1947 r. o zwalczaniu drożyzny i nadmiernych zysków w obrocie handlowym (Dz.U. Nr 43, poz. 218).
Dekret z 25 października 1948 r. o zmianie dekretu z dnia 14 maja 1946 r. o tymczasowym unormowaniu stosunku służbowego funkcjonariuszów państwowych (Dz.U. Nr 50, poz. 382).
Dekret z 21 września 1950 r. o zmianie dekretu o tymczasowym unormowaniu stosunku służbowego funkcjonariuszów państwowych (Dz.U. Nr 44, poz. 403).
Dekret z 23 grudnia 1954 r. o zniesieniu Komisji Specjalnej do Walki z Nadużyciami i Szkodnictwem Gospodarczym (Dz.U. Nr 57, poz. 282).
Ustawa z 20 lipca 1950 r. o zmianie dekretu z dnia 16 listopada 1945 r. o utworzeniu i zakresie działania Komisji Specjalnej do Walki z Nadużyciami i Szkodnictwem Gospodarczym (Dz.U. Nr 33, poz. 350).
Arendt H., Korzenie totalitaryzmu, t. 1, tłum. M. Szawiel, D. Grinberg, Warszawa 1993.
Barcikowski W., W kręgu prawa i polityki. Wspomnienia z lat 1919–1956, oprac. i wstęp W. Barcikowski, Katowice 1988.
Bereza A., Sąd Najwyższy w latach 1945–1962. Organizacja i działalność, Warszawa 2012.
Błażyński Z., Mówi Józef Światło. Za kulisami bezpieki i partii, wstęp J. Nowak-Jeziorański, Londyn 1986.
Burda A., Przymrozki i odwilże. Wspomnienia z lat 1945–1957, Lublin 1987.
Chajn L., Kiedy Lublin był Warszawą, Warszawa 1964.
Chajn L., Próba bilansu [w:] Wymiar sprawiedliwości w odrodzonej Polsce. 22 VII 1944 – 22 VII 1945, Warszawa [b.r., b. red.].
Djilas M., Rozmowy ze Stalinem, tłum. A. Ciołkosz, Warszawa 1991.
Dzierżyński F., Pisma wybrane, Warszawa 1951.
Fiedorczyk P., Komisja Specjalna do Walki z Nadużyciami i Szkodnictwem Gospodarczym. Studium historycznoprawne, Białystok 2002.
Grześkowiak A., Sądy tajne w latach 1944–1956, „Studia Iuridica” 1992, t. 22 (Prawo okresu stalinowskiego. Zagadnienia wybrane, red. M. Pietrzak).
Jodłowski J., Funkcje prawa i zadania prawnictwa w okresie budowy podstaw socjalizmu [w:] J. Jodłowski, Z. Kapitaniak, Prawo i wymiar sprawiedliwości w okresie budowy podstaw socjalizmu, Warszawa 1949.
Kłosiewicz W., Gdy wieje wiatr historii, Warszawa 1987.
Kołakowski L., Główne nurty marksizmu. Powstanie, rozwój, rozkład, Londyn 1988.
Komisja Specjalna do Walki z Nadużyciami i Szkodnictwem Gospodarczym 1945–1954. Wybór dokumentów, wstęp i oprac. D. Jarosz, T. Wolsza, Warszawa 1995.
Lenin W., Dzieła wszystkie, t. 33, Warszawa 1987.
Lenin W., Dzieła wszystkie, t. 45, Warszawa 1989.
Lityński A., Historia prawa Polski Ludowej, Warszawa 2013.
Lityński A., Między humanitaryzmem a totalitaryzmem. Studia z dziejów prawa karnego, Tychy 2002.
Lityński, O prawie i sądach początków Polski Ludowej, Białystok 1999.
Lityński A., Prawo Rosji i ZSRR 1917–1991, czyli historia wszechzwiązkowego komunistycznego prawa (bolszewików). Krótki kurs, Warszawa 2017.
Lityński A., Sąd Najwyższy w trudnym okresie polskich dziejów. Uwagi w związku z książką Arkadiusza Berezy Sąd Najwyższy w latach 1945–1962. Organizacja i działalność. Warszawa 2012, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 2012, z. 2, s. 487–513. DOI: https://doi.org/10.14746/cph.2012.64.2.25
Machnikowska A., Wymiar sprawiedliwości w Polsce w latach 1944–1950, Gdańsk 2008.
Macholak J., Delegatura Komisji Specjalnej do Walki z Nadużyciami i Szkodnictwem Gospodarczym w Szczecinie 1946–1954. (Organizacja i działalność) [w:] Z. Chmielewski (red.), Działalność Delegatury Komisji Specjalnej do Walki z Nadużyciami i Szkodnictwem Gospodarczym w Szczecinie w latach 1945–1954. Materiały w konferencji naukowej odbytej w dniu 20.03.1998 r., Szczecin 1998.
Maksimiuk D., Jeszcze w sprawie sekcji tajnych w sądownictwie polskim w latach pięćdziesiątych XX wieku, „Miscellanea Historico-Iuridica” 2012, t. 11, s. 399–411. DOI: https://doi.org/10.15290/mhi.2012.11.19
Melezini M., Punitywność wymiaru sprawiedliwości karnej w Polsce w XX wieku, Białystok 2003.
Nowacki J., Rządy prawa. Dwa problemy, Katowice 1995.
Ordyniec J., Zagadnienie szkolenia zawodów prawniczych, w: Wymiar sprawiedliwości w odrodzonej Polsce 22 VII 1944 – 22 VII 1945, Warszawa [b.r.].
Piekarska K.M., Naruszanie zasady jawności w „sądach tajnych” [w:] Prawo karne w okresie stalinizmu, „Studia Iuridica” 1995, t. 27.
Pietrow N., Nowy ład Stalina. Sowietyzacja Europy 1945–1953, tłum. J. Prus-Wojciechowska, K. Syska, Warszawa 2015.
Poksiński J., „My, sędziowie, nie od Boga...”. Z dziejów sądownictwa wojskowego PRL 1944–1956. Materiały i dokumenty, Warszawa 1996.
Poksiński J., „TUN”. Tatar – Utnik – Nowicki. Represje wobec oficerów Wojska Polskiego w latach 1949–1956, Warszawa 1992.
Reich N., Sozialismus und Zivilrecht. Eine rechtstheoretisch-rechtshistorische Studie zur Zivilrechtstheorie und Kodifikationspraxis im sowjetischen Gesellschafts- und Rechtssystem, Frankfurt am Main 1972.
Reich N. (red.), Marxistische und sozialistische Rechtsteorie, Frankfurt am Main 1972.
Reich N., Reichel H.C., Einführung in das sozialistische Recht, München 1975.
Rzepliński A., Przystosowanie ustroju sądownictwa do potrzeb państwa totalitarnego w Polsce w latach 1944–1956 [w:] W. Kulesza, A. Rzepliński (red.), Przestępstwa sędziów i prokuratorów w Polsce lat 1944–1956, Warszawa 2000.
Rzepliński A., Sądownictwo w PRL, London 1990.
Schaff L., Polityczne założenia wymiaru sprawiedliwości w Polsce Ludowej, Warszawa 1950.
Sekściński B., Ogniwo terroru. Delegatura Komisji Specjalnej do Walki z Nadużyciami i Szkodnictwem Gospodarczym w Lublinie, Warszawa 2012.
Sołtysiak G., Komisja Specjalna do Walki, „Karta. Niezależny miesięcznik historyczny” 1991, z. 1, s. 81–87.
Sprawozdanie stenograficzne z 84 posiedzenia Sejmu Ustawodawczego w dniach 20 i 21 lipca 1950 r., Warszawa 1950.
Stalin J., Dzieła, t. 11, Warszawa 1951.
Stanowska M., Strzembosz A., Sędziowie warszawscy w czasie próby 1981–1988, Warszawa 2005.
Szarycz J., Sędziowie i sądy w Polsce w latach 1918–1988, Warszawa 1988.
Szwagrzyk K., Prawnicy czasu bezprawia. Sędziowie i prokuratorzy wojskowi w Polsce 1944–1956, Kraków–Wrocław 2005.
Szwagrzyk K., Zbrodnie w majestacie prawa 1944–1955, Warszawa 2000.
Torańska T., Oni, Warszawa 1990.
Turska A., Prawo państwa totalitarnego, „Studia Iuridica” 1992, t. 22, s. 21–34.
Tych F. i in. (red.), Archiwum Ruchu Robotniczego, t. VII, Warszawa 1982.
Uchwały narady krajowej PPR-owców, pracujących w wymiarze sprawiedliwości, odbytej dnia 3 i 4 października 1946 r., „Wojskowy Przegląd Prawniczy” 1946, z. 4.
Walczak S., W 25-lecie wymiaru sprawiedliwości [w:] XXV lat wymiaru sprawiedliwości PRL, Warszawa 1969.
Walicki A., Filozofia prawa rosyjskiego liberalizmu, tłum. J. Stawiński, Warszawa 1995.
Walicki A., Marksizm i skok do królestwa wolności. Dzieje komunistycznej utopii, Warszawa 1996.
Wąsek-Wiaderek M., Instytucje procedury karnej charakterystyczne dla komunistycznego prawa Polski Ludowej – wybrane zagadnienia [w:] A. Grześkowiak (red.), Komunistyczne prawo karne Polski Ludowej, Lublin 2007.
Zaborski M. (red.) [z udziałem E. Romanowskiej], W imię przyszłości Partii. Procesy o łamanie tzw. praworządności socjalistycznej 1956–1957. Dokumenty, Warszawa 2019.
Zaborski M., Cuius regio, eius palestra? Na drodze do adwokatury państwa totalitarnego. Przemiany ustrojowe adwokatury polskiej w latach 1944–1963 [w:] G. Górski, L. Ćwikła, M. Lipska (red.), Cuius regio, eius religio?, t. 2, Lublin 2008.
Zaborski M., Oni skazywali na śmierć... Szkolenie sędziów wojskowych w Polsce w latach 1944–1956 [w:] R. Bäcker, P. Hübner (red.), Skryte oblicze systemu komunistycznego. U źródeł zła..., Warszawa 1997.
Zaborski M., Ustrój sądów wojskowych w Polsce w latach 1944–1955, Lublin 2005.
Zdrójkowski D., Dekret o odpowiedzialności za klęskę wrześniową i faszyzację życia państwowego z dnia 22 stycznia 1946 r. w świetle procesów byłych wojewodów i ministrów II Rzeczypospolitej, (praca doktorska), Białystok 2023.
Ziemba Z.A., Prawo przeciwko społeczeństwu. Polskie prawo karne w latach 1944–1956, Warszawa 1997.
Гойхбарг А.Г., Хозяисвенное право Р.С.Ф.С.Р., Москва [1924].
Гойхбарг А.Г., Несколько замечания о праве [Einige bemerkungen über das Recht] [w:] N. Reich (red.), Marxistische und sozialistische Rechtsteorie, Frankfurt am Main 1972.
Иoффе O.С., Рaзвитие цивилистическoй мысли в СССР, Ленингрaд 1975.
Иoффе O.С. (ред.) Сорок лет советского права 1917–1957, t. 1: Период строительства социализма, Ленинград 1957.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2024 Adam Lityński
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.