Ustrój polityczny Islandzkiej Wolnej Wspólnoty w latach 930-1269

Abstrakt

„Islandia została zasiedlona przez Norwegów w czasach Haralda Pięknowłosego, syna Haralda Czarnego (...) Było to w 870 roku po narodzeniu Chrystusa. Rozpoczęła się wtedy tak wielka emigracja z Norwegii, że król Harald zabronił jej, gdyż obawiał się, iż kraj się wyludni”. Tak, zgodnie ze staroislandzkimi podaniami, zaczynają się dzieje jednego z najbardziej fascynujących społeczeństw znanych historykom. Wysunięta daleko na północ wyspa wulkanów, gejzerów i lodowców, pomimo niezwykle niekorzystnych warunków naturalnych stała się ojczyzną narodu, którego dorobek kulturowy porównywalny jest tylko z dokonaniami starożytnych Greków. Jednak społeczność ta jest interesująca nie tylko ze względu na wspaniałą kulturę. Zdaniem jednego z ekspertów, wczesnośredniowieczny system prawny Islandczyków jest tak zaskakujący, iż sprawia wrażenie jakby został stworzony przez szalonego ekonomistę testującego zakres, w jakim wolny rynek może świadczyć usługi policyjne i sądowe. Konstytucjonalistom może posłużyć za typ idealny policentrycznego porządku konstytucyjnego, w którym wszystkie niezbędne społecznie funkcje państwa świadczone są w ramach dobrowolnych umów. W tej zorganizowanej anarchii występował tylko jeden, losowo wybierany urzędnik pozbawiony jakichkolwiek kompetencji władczych. Mandat do stanowienia prawa stanowił własność „posła”, który mógł go sprzedać, wymienić lub podarować wybranej przez siebie osobie. Nie istniał publiczny aparat ścigania, a wyroki prywatnych sądów arbitrażowych wykonywali sami zainteresowani. Co najbardziej charakterystyczne, ten średniowieczny kraj pozbawiony był monarchy. System ten tak dalece zaprzecza podstawowym tezom współczesnej teorii państwa i prawa, iż w zasadzie nigdy nie powinien zaistnieć. Tymczasem pozbawiona jakiegokolwiek aparatu państwowego Islandzka Wolna Wspólnota sprawnie funkcjonowała przez ponad 300 lat, skutecznie opierając się tendencjom monocentrycznym.