Uwagi o własności w ideologii demokracji szlacheckiej

Abstrakt

W przemówieniu inaugurującym Zjazd Katedr Historii Doktryn Politycznych i Prawnych, który odbył się w 2001 r. w Świeradowie, Jan Baszkiewicz określał przedmiot naszych fachowych zainteresowań jako połączenie tego, co w historii myśli jest „zimne” i „twarde”, z tym, co w niej „gorące”, „miękkie”. Miał na uwadze różne kwestie, ale przede wszystkim -jak to rozumiem - okoliczność, że idee mędrców, wypowiadane w wyrafinowanych intelektualnie traktatach, choć ważne, wszechobecne w panoramie intelektualnej i prowokujące ożywcze ideowe konflikty, są - nawet przy dużym stężeniu umysłowego kunsztu - łatwiej uchwytne niż idee potoczne, artykułowane przez zbiorowości i odnoszące się do nich. Nie chciałbym tego wątku rozwijać, dodałbym tylko, że owe idee czy mniemania potoczne mogą mieć kształt mniej lub bardziej rozrzedzony. Historyk doktryn, który na ogół dobrze sobie radzi z analizą „klasyków”, znajduje się w kłopocie tam, gdzie pole jego obserwacji jest rozległe i ma nieostre kontury, rozmywając się w gąszczu poglądów albo cząstkowych, albo masowych, wypowiadanych przy tym w zmieniającym się kontekście, nieraz niespójnych, czasem wzajemnie się zwalczających; innymi słowy, kiedy zmieniają one barwy z upływem czasu i okoliczności, a ich źródła są wielorakie i liczne. Poglądy na własność w odbiorze szlachty są takim tematem.