Perypetie małżeńskie notariusza sandomierskiego Jana Petrowicza. Przyczynek do jurysdykcji w sprawach małżeńskich w XVI wieku

Abstrakt

Niniejszy artykuł przedstawia nietypowy przypadek problemów małżeńskich notariusza sandomierskiego Jana Petrowicza, jednak dzięki temu zachowały się bardzo interesujące źródła, na podstawie których można ustalić, w jaki sposób zawierano małżeństwo w Sandomierzu według starego, przedtrydenckiego rytu, prześledzić przyczyny konfliktów małżeńskich oraz ich prawną wykładnię. Życie osobiste tego mieszczanina jest przyczynkiem do ukazania mentalności ówczesnych mieszczan, pokazuje bowiem cierpienie po stracie najbliższej osoby, próby i zabiegi mające na celu odzyskanie drugiej małżonki, ponadto zaangażowanie w rywalizację z konkurentem, a przede wszystkim urażoną męską dumę i upór, co zapewne nie pozostało bez wpływu na wydłużenie okresu procesowania się przed różnymi sądami. Szukanie rozstrzygnięcia sprawy z drugą żoną Zofią Podmurną zarówno przed sądami świeckimi, jak i kościelnymi umożliwiał właśnie fakt, że cudzołóstwo mogły sądzić obie te instancje. Zamieszczone w aneksie źródło, zredagowane przez samego Petrowicza, jest nie tylko relacją z przebiegu tego konfliktu, ale przede wszystkim świetną dokumentacją i uzasadnieniem prawnym oraz prawniczym kwestii małżeństwa i cudzołóstwa, co stanowi o jego nietypowości i oryginalności. Niewątpliwie treść źródła ma wymiar subiektywny, dlatego aby łatwiej było uchwycić stanowiska obu zwaśnionych stron, w tekście artykułu szczegółowo został  przedstawiony przebieg tego procesu w oparciu o inne źródła, mianowicie księgi miejskie i konsystorskie Sandomierza oraz akta czynności biskupa krakowskiego. Na podstawie tego konfliktu można prześledzić funkcjonowanie ówczesnego wymiaru sprawiedliwości, wzajemne relacje pomiędzy sądami miejskimi, królewskimi i kościelnymi. Warto przy tym zwrócić uwagę na znajomość przepisów prawnych, sposoby unikania odpowiedzialności przez pozwanego i brak zdecydowanej reakcji ze strony sądu radzieckiego.