Słowa kluczowe
wdowa
testament
formularz umowy
małżeńskie stosunki majątkowe
Jak cytować
Liczba wyświetleń: 104
Liczba pobrań: 53
Abstrakt
Celem umowy dożywocia małżeńskiego było zabezpieczenie materialne współmałżonka na wypadek wdowieństwa przez zapewnienie mu prawa użytkowania dóbr zmarłego do końca życia. Jedną z przesłanek utraty tego prawa mogło być wstąpienie przez stronę korzystającą z dożywocia w nowy związek małżeński. Większość badaczy polskiego prawa ziemskiego, opierając się na wypowiedzi Teodora Ostrowskiego, stała na stanowisku, że w prowincjach koronnych ustanie prawa dożywocia wraz z zawarciem małżeństwa następowało jedynie w przypadku umieszczenia w umowie klauzuli zawierającej taki warunek. Natomiast samo wstąpienie w kolejny związek małżeński nie pociągało za sobą utraty dóbr dożywotnich. Aby zweryfikować ten pogląd, w artykule dokonano analizy wybranych dokumentów praktyki: umów małżeńskich i testamentów, w których strony składały oświadczenie dotyczące konsekwencji zawarcia nowego związku małżeńskiego przez współmałżonka mającego korzystać z dożywocia. Przypomniano również regulujące tę kwestię przepisy zawarte w projektach kodyfikacji prawa prywatnego na ziemiach polskich w XVIII i XIX wieku.
Bibliografia
Archiwum Główne Akt Dawnych, Archiwum Radziwiłłów, dz. IX, 72, 85, 143.
Metryka Koronna 172, 182.
Centralne Państwowe Archiwum Historyczne Ukrainy we Lwowie, zespół 13, op. 1, sygn. 104.
Akta grodzkie i ziemskie z czasów Rzeczypospolitej Polskiej: z archiwum tak zwanego bernardyńskiego we Lwowie w skutek fundacyi śp. Alexandra hr. Stadnickiego, t. XII, Lwów 1887.
Allgemeines Bürgerliches Gesetzbuch, Wiedeń 1811.
Czacki T., O litewskich i polskich prawach, o ich duchu, źródłach, związku i o rzeczach zawartych w pierwszem Statucie dla Litwy 1529 roku wydanem, t. I, Warszawa 1800.
Dłuski T., Reflexye nad proiektem pod tytułem Zbior Praw Sądowych wydrukowanym, Lublin 1780.
Herburt J., Statuta Regni Poloniae, Kraków 1563.
Jus Terrestre Nobilitatis Prussiae Correctum, Toruń 1622.
Kodeks Ossolińskich II-gi [w:] Archiwum Komisji Prawniczej, t. IV, Kraków 1921.
Kodeks Stanisława Augusta. Zbiór dokumentów, oprac. S. Borowski, Warszawa 1938.
Kodeks Stronczyńskiego II-gi [w:] Archiwum Komisji Prawniczej, t. IV, Kraków 1921.
Łochowski S., De correctura iurium et processus iudiciarii terrestris compendio, Kraków 1641.
Łochowski S., Regulae iuris et loci communes forenses, Kraków 1644.
Ostrowski T., Prawo cywilne albo szczególne narodu polskiego, t. I–II, Warszawa 1784.
Słoński M., Accessoria, statut i konstytucye, Lwów 1760.
Starodawne Prawa Polskiego Pomniki, t. I, oprac. A. Helcel, Warszawa 1856.
Statut Wielkiego Xięstwa Litewskiego: Od Naiasnieyszego Hospodara Króla I. M. Zygmunta III. Na Koronacyey w Krakowie Roku 1588 wydany, Wilno 1619.
Statuty Kazimierza Wielkiego, oprac. O. Balzer, Poznań 1947.
Testamenty szlacheckie z ksiąg grodzkich wielkopolskich z lat 1681–1700, oprac. P. Klint, Wrocław 2015.
Testamenty szlachty krakowskiej XVII–XVIII w., oprac. A. Falniowska-Gradowska, Kraków 1997.
Testamenty szlachty Prus Królewskich z XVIII wieku, oprac. W. Nowosad, J. Kowalkowski, Warszawa 2016.
Volumina Constitutionum, t. I: 1493–1549, vol. I: 1493–1526, oprac. S. Grodzicki, I. Dwornicka, W. Uruszczak, Warszawa 1996.
Zagórski S., Formulae juridicae, Lublin 1768.
Zalaszowski M., Ius Regni Poloniae, t. II, Poznań 1702.
Zawacki T., Processus Iudiciarius Regni Poloniae, Warszawa 1647.
Zbiór praw sądowych na mocy konstytucyi roku 1776, Warszawa 1778.
Abraham W., Zawarcie małżeństwa w pierwotnym prawie polskiem, Lwów 1925.
Balzer O., Kancelarie i akta grodzkie w wieku XVIII, Lwów 1882.
Bandtkie J.W., Prawo prywatne polskie napisane i wykładane przed r. 1830 w b. Warszawskim Aleksandryjskim Uniwersytecie, Warszawa 1851.
Bardach J., Historia państwa i prawa Polski, t. I, Warszawa 1965.
Bielecka J., Organizacja i działalność kancelarii ziemskich i grodzkich wielkopolskich XVI–XVIII w., „Archeion” 1954, t. 22, s. 129–155.
Bokwa K., Jarosz I., Czy na pewno martwa instytucja? Staropolskie i austriackie pactum advitalitium w perspektywie współczesnej, „Studenckie Prace Prawnicze, Administratywistyczne i Ekonomiczne” 2018, t. 25, s. 109–124. DOI: https://doi.org/10.19195/1733-5779.25.7
Borkowska-Bagieńska E., „Zbiór Praw Sądowych” Andrzeja Zamoyskiego, Poznań 1986.
Burzyński P., Prawo polskie prywatne, t. II, Kraków 1871.
Byliński J., Stadnicki S., Polski Słownik Biograficzny, t. XLI, Warszawa 2002.
Dąbkowski P., Prawo prywatne polskie, t. I, Lwów 1910.
Dobroński A.C., Lechowski A., Izabela Branicka. W 200-lecie śmierci, Białystok 2008.
Dutkiewicz W., Zbiór Praw Sądowych przez ex-kanclerza Andrzeja Ordynata Zamoyskiego ułożony i w roku 1778 drukiem ogłoszony, a teraz przedrukowany, z domieszczeniem źródeł i uwag tak prawoznawczych jak i prawodawczych, sporządzonych przez Walentego Dutkiewicza, Warszawa 1874.
Dworzaczek W., Leliwici Tarnowscy. Z dziejów możnowładztwa małopolskiego. Wiek XIV–XV, Warszawa 1971.
Głuszak M., Advitalitas simplex i advitalitas mutua w polskim prawie ziemskim, „Krakowskie Studia z Historii Państwa i Prawa” 2018, t. 11, z. 2, s. 217–227. DOI: https://doi.org/10.4467/20844131KS.18.012.8776
Guzowski P., Rodzina szlachecka w Polsce przedrozbiorowej. Studium demograficzne, Białystok 2019.
Jakuboszczak A., Panny i wdowy – w poszukiwaniu własnej przestrzeni. Losy osiemnastowiecznych szlachcianek z kręgu rodzin Działyńskich [w:] B. Popiołek, A. Chłosta-Sikorska, M. Gadocha (red.), Kobieta i mężczyzna: jedna przestrzeń dwa światy, Warszawa 2015.
Jaworski W.L., Prawo cywilne na ziemiach polskich, t. 1: Źródła, prawo małżeńskie osobowe i majątkowe, Warszawa – Kraków 1919.
Kapras J., Manželské právo majetkové dle českého práva zemského, Praha 1908.
Karwowski S., Leszczyńscy herbu Wieniawa, Lwów 1916.
Koczerska M., Rodzina szlachecka w Polsce późnośredniowiecznej, Warszawa 1975.
Konopczyński W., Branicka Izabella [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. II, Warszawa 1936.
Kuchta J., Pozycja majątkowa wdów z rodów szlacheckich z XVII–XVIII wieku [w:] C. Kuklo (red.), Rodzina i gospodarstwo domowe na ziemiach polskich w XV–XX wieku. Struktury demograficzne, społeczne i gospodarcze, Warszawa 2008.
Kuklo C., Demografia Rzeczypospolitej przedrozbiorowej, Warszawa 2009.
Kulesza-Woroniecka I., Rozwody w rodzinach magnackich w Polsce XVI–XVIII wieku, Poznań – Wrocław 2002.
Lesiński B., Stanowisko kobiety w polskim prawie ziemskim do połowy XV wieku, Wrocław 1956.
Liedke M., Strategie małżeńskie magnaterii w Wielkim Księstwie Litewskim w dobie wczesnonowożytnej. Problemy badawcze [w:] C. Kuklo (red.), Rodzina i gospodarstwo domowe na ziemiach polskich w XV–XX wieku. Struktury demograficzne, społeczne i gospodarcze, Warszawa 2008.
Łopatecki K., O instytucji dożywocia na przykładzie małżeństwa Jana Klemensa i Izabeli Branickich, „Krakowskie Studia z Historii Państwa i Prawa” 2016, t. 9, z. 1, s. 39–66.
Łoziński W., Prawem i lewem. Obyczaje na Czerwonej Rusi w I połowie XVII wieku, Warszawa 2022.
Matuszewski J., Dożywocie w dyspozycjach królewskich za Jagiellonów, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 1987, t. 39, z. 1, s. 9–40.
Nieciecki J., Testament Jana Klemensa Branickiego [w:] H. Majecki (red.), Studia i materiały do dziejów miasta Białegostoku, Białystok 2001.
Pełeszowa S., Górski Andrzej [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. VIII, Warszawa 1959–1960.
Pielas J., Wdowa-matka a kwestie majątkowe w rodzinach szlachty koronnej w XVII wieku [w:] A. Karpiński (red.), Społeczeństwo staropolskie. Seria nowa, t. III: Społeczeństwo a rodzina, Warszawa 2011.
Płaza S., Historia prawa na tle porównawczym, cz. I, Kraków 2002.
Roman S., Stanowisko majątkowe wdowy w średniowiecznym prawie polskim, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 1953, t. 5, s. 80–108.
Spasowicz W., O stosunkach majątkowych między małżonkami wedle dawnego prawa polskiego [w:] W. Spasowicz, Pisma, t. IV, Petersburg 1892.
Stuchlik-Surowiak B., Czas stosowny (i niestosowny) do zawarcia małżeństwa w świetle tekstów parenetycznych z XVI–XVII wieku [w:] W. Olkusz, B. Szymczak-Maciejczyk (red.), Poetyki czasu, miejsca i pamięci, Wrocław 2020.
Szczygielski W., Lubomirski Jerzy Marcin [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. XVIII, Warszawa 1973.
Till E., Obrady trybunału szlacheckiego w Tarnowie: o t.z.w. galicyjskim kodeksie cywilnym z roku 1797, Lwów 1909.
Szymczakowa A., Stosunki krewniacze w świetle statutów z XIV–XV w., „Studia z Dziejów Państwa i Prawa Polskiego” 1999, t. 3, s. 81–95. DOI: https://doi.org/10.18778/7171-264-2.07
Uruszczak W., Historia państwa i prawa polskiego, t. I (966-1795), Warszawa 2010.
Uruszczak W., Uwagi o polskiej rodzinie szlacheckiej w późnym średniowieczu, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 1976, t. 28, z. 2, s. 249–261.
Urzędnicy Prus Królewskich XV–XVIII wieku. Spisy, oprac. K. Mikulski, Wrocław 1990.
Urzędnicy województw kijowskiego i czernihowskiego XV–XVIII wieku. Spisy, oprac. E. Janas, W. Kłaczewski, Kórnik 2002.
Urzędnicy województwa krakowskiego XVI–XVIII wieku. Spisy, oprac. S. Cynarski, A. Falniowska-Gradowska, red. A. Gąsiorowski, Kórnik 1990.
Urzędnicy województwa ruskiego XIV–XVIII wieku. Spisy, oprac. K. Przyboś, Wrocław 1987.
Wilczek-Karczewska M., Konflikty rodzinne na tle majątkowym w świetle wielkopolskich inwentarzy i testamentów z XVII wieku. Zarys problematyki [w:] A. Karpiński (red.), Społeczeństwo staropolskie. Seria nowa, t. III: Społeczeństwo a rodzina, Warszawa 2011.
Winiarz A., Polskie prawo majątkowe-małżeńskie w wiekach średnich, Kraków 1898.
Witkowski W., XVIII-wieczny zbiór formuł prawnych Grodu Lubelskiego, „Rocznik Lubelski” 1973, t. 16, s. 143–153.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2024 Marcin Głuszak
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.