Studia nad urzędnikami śląskimi w XIII wieku

Abstrakt

I. Wprowadzenie. II. Dostojnicy i poddostojnicy nadworni. III. Wojewoda-komornik. IV. Starszeństwo urzędów.

Na Śląsku w XIII w. istniały w zasadzie takie same urzędy dworskie i grodowe, jak w innych dzielnicach Polski. Na Górnym Śląsku polski  system urzędniczy przetrwał do XIV w., a w księstwie wrocławskim do końca XIII w. Natomiast w księstwach głogowskim i legnickim prawie wszystkie dawne urzędy dworskie zanikają już w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych XIII w.

W pracy rozpatrujemy kilka zagadnień. W rozdziale II omawiamy stosunek urzędników dworskich o nazwach z przedrostkiem pod- do urzędników o nazwach pokrewnych bez tego przedrostka, a szczególnie podczaszego do cześnika i podstolego do stolnika. Chodzi m.in. o to, czy na dworze książęcym był tylko jeden urzędnik nazywany na przemian pincerna i subpincerna (lub dapifer i subdapifer), czy też każda z tych nazw oznacza odrębny urząd. W końcowej części tego rozdziału podejmujemy próbę odpowiedzi na pytanie,  dlaczego spotykamy niekiedy dwóch jednocześnie urzędujących sędziów tego samego dworu książęcego.

W rozdziale III rozpatrujemy stosunek wojewody do komornika. W sprawie tej wyrażone zostały trzy różne poglądy: 1) że palatyn-wojewoda i najwyższy komornik to dwa odrębne urzędy; 2) że terminy pulatinus i camerarius oznaczają wojewodę; 3) że oba terminy oznaczają w źródłach śląskich tego samego urzędnika, który jednak nie był wojewodą, lecz zwierzchnikiem urzędników skarbowych. Konieczne jest więc wyjaśnienie tego problemu. W rozdziale IV przedstawione zostały metody i wyniki badań nad starszeństwem urzędów śląskich. Nie zadowalają bowiem dotychczasowe próby ustalenia ich hierarchii.