Prawda dogmatyczna i „ponadczasowość” jurysprudencji rzymskiej

Abstrakt

Status naukowy dogmatyki, czyli tej części prawoznawstwa, która opracowuje pojęciowo prawo obowiązujące w celu zastosowania go w praktyce, jest kwestionowany nie od dzisiaj. Jeśli za Arystotelesem uznamy ścisłość nauk za pochodną stabilności ich przedmiotu (wiązał on doskonałą precyzję matematyki z idealnym, czysto wyobrażeniowym charakterem badanych przez nią obiektów), będziemy musieli dogmatykę, mającą niejakie trudności z „unieruchomieniem" swego przedmiotu badawczego, postawić w hierarchii naukowości stosunkowo nisko. Trudności te są obecne zarówno w płaszczyźnie normatywno-praktycznej, tzn. w zakresie formułowania samych norm prawnych, jak i w płaszczyźnie opisowo-teoretycznej, tzn. przy stawianiu twierdzeń na temat ich obowiązywania. W pierwszym zakresie zmienność i nieskończone zróżnicowanie zachowań ludzkich zmuszają do posługiwania się wyłącznie normami przybliżonymi i ogólnymi, które następnie trzeba od przypadku do przypadku konkretyzować5. Definitywność ustaleń nie jest większa w płaszczyźnie opisu normy, tu bowiem z kolei dogmatyka popada w zależność od sic volo prawodawcy. Zapewne tego typu niebezpieczeństw chciał uniknąć Cycero, gdy wspominał o ustawach uchylonych w okamgnieniu uno versiculo senatus (de legibus 2, 14) i radził (tamże 1, 17) czerpać disciplina iuris nie, jak dawniejsi, z Ustawy XII Tablic, ani, jak współcześni, z edyktu pretora, lecz z jakiegoś trwalszego źródła (penitus ex intima philosophia). Ten stary argument przeciw naukowości prawoznawstwa, ba, przeciw powadze zawodu prawnika, podchwytuje w nowszych czasach głośny frazes von Kirchmanna (1847 - 8) o „trzech korygujących słowach ustawodawcy”, które z całych bibliotek prawniczych czynią makulaturę6. Także Jhering zauważa, że poszukiwanie prawdy w prawie jest daremne; przyznaje on oczywiście, że również nauka skazana jest na wieczne poszukiwanie, jednak natychmiast uściśla: „Aber ihr Suchen ist nicht blosses Suchen, sondern auch Finden – was sie wirklich gefunden hat, verbleibt ihr für ewige Zeiten”.