Sejm Świętego Cesarstwa w opiniach współczesnych (1618-1648)

Abstrakt

1. Reichstag niemieckiej Rzeszy przeżywał w XVI w. czas swej świetności, choć często był przedmiotem krytyki wysuwanej przez przedstawicieli elit politycznych. Od początku stulecia był on już w pełni ukształtowany organizacyjnie¹. Za Maksymiliana I i Karola V okazywał się organem zdolnym do utrzymywania mądrego dystansu wobec cesarskich tendencji wzmocnienia władzy, zwycięstwo reformacji zaś uczyniło zeń centrum politycznych dyskusji i gwaranta politycznej równowagi. W skomplikowanej strukturze, jaką była Rzesza (państwo złożone — ein zusammengesetzter Staat), praktyka ta przydawała mu poważnego znaczenia. Reichstag symbolizował ideę jedności: choć działał mało efektywnie, był podmiotem integrującym. Trzeba pamiętać również o tym, że nie ugiął się on przed przemocą w obliczu zbrojnych konfrontacji (np. w okresie wojny szmalkaldzkiej), przeciwnie — krzepł wewnętrznie, zyskiwał na popularności i powadze. Przez długi czas Reichstag udatnie strzegł postanowień augsburskich z 1555 r., będąc strażnikiem religijnego pokoju i instancją kontrolującą zgodne współżycie różnych wyznań. I jeżeli na początku XVII w. organ ten wszedł w stadium postępującego kryzysu — podkreślmy, że w latach 1613-1640 nie zbierał się wcale — to było to następstwem przede wszystkim zakłócenia równowagi pomiędzy konfesjami. Jak wiadomo — ustanowiony w Augsburgu pokój religijny nie był aktem wolnym od niespójności; zapewnił on z czasem przewagę partii katolickiej, która w kuriach Reichstagu dysponowała większością tym bardziej wyrazistą, że wśród luteran i kalwinów rzadko panowała zgodność poglądów w materiach polityki². Spore znaczenie miała okoliczność, że katolików wspierał cesarz. Podobnie wiele znaczył fakt, że w ramach poszczególnych swoich kurii Reichstag podejmował decyzję większością głosów. Wreszcie nie zyskiwała aplauzu protestantów praktyka monarchy mieszania się w pracę Reichstagu: cesarz nie tylko decydował o jego zwoływaniu, nie tylko wyznaczał zakres jego prac, ale także skutecznie wpływał na kolejność ich dyskutowania. Równowaga wyznaniowa jako warunek umożliwiający wydajne działanie stanów Rzeszy zaczęła zanikać wraz z agresywnością katolickich ugrupowań w dobie kontrreformacji. Sprawy wyznaniowe nie były zresztą jedynymi, które prowadziły do kryzysu. Przyczyniły się doń także sprawy strukturalne, ustrojowe: fakt, że — inaczej niż w większości państw europejskich — członkowie Reichstagu byli regentami zwartych terytoriów o dużej, w miarę upływu czasu wzrastającej samodzielności, że w samym Reichstagu z reguły nie było szlachty oraz przedstawicieli niższego kleru. Reprezentatywność tego gremium malała w miarę coraz częstszego uchylania się książąt i panów od osobistego udziału w obradach.