Prace nad powołaniem gubernialnych urzędów administracyjnych w guberni chełmskiej w latach 1913-1914

Abstract

Po upadku powstania styczniowego władze carskie zaczęły rozważać możliwość odłączenia od Królestwa Polskiego wschodnich jego części. Na terenach tych znajdowały się po likwidacji w 1875 r. obrządku greckounickiego duże skupiska ludności uznanej formalnie za prawosławną. Intencją caratu było zahamowanie wpływów kultury polskiej i Kościoła katolickiego na miejscowe społeczeństwo, zarówno we wschodnich guberniach Królestwa, jak i na terenie tzw. guberni zachodnich włączonych w wyniku zaborów do Rosji. W ciągu II połowy XIX i na początku XX wieku pojawiło się kilka projektów, które miały doprowadzić do zrealizowania tego celu. Przewidywały one utworzenie nowej guberni chełmskiej, w której przewagę miałaby ludność prawosławna, i wyłączenie jej spod zarządu generał-gubernatora warszawskiego. Próby te aż do 1905 roku kończyły się niepowodzeniem. Dopiero ukaz tolerancyjny z 30 X 1905 r., w wyniku którego ok. 200 tys. byłych grekounitów porzuciło prawosławie i przeszło na katolicyzm, spowodował wzmożenie działań zmierzających do wydzielenia Chełmszczyzny ze składu Królestwa Polskiego i utworzenie odrębnej guberni chełmskiej. Rozpatrywano także możliwość wyodrębnienia wschodnich terenów guberni siedleckiej i lubelskiej, które zamieszkiwała w dużej liczbie ludność prawosławna i przyłączenia ich do sąsiednich guberni rosyjskich (grodzieńskiej i wołyńskiej. W wyniku akcji propagandowej kierowanej przez prawosławnego biskupa chełmskiego Eulogiusza sprawa ta ponownie znalazła się w centrum zainteresowania władz w Petersburgu. Opracowano rządowy projekt ustawy, który został skierowany do Dumy Państwowej w maju 1909 r. Prace legislacyjne w Dumie miały bardzo burzliwy przebieg, ale ostatecznie zakończyły się pełnym sukcesem zwolenników wydzielenia odrębnej guberni chełmskiej. W maju 1912 r. Duma uchwaliła odpowiednią ustawę, 27 VI zatwierdziła ją Rada Państwa, a 6 VII ustawa ta uzyskała sankcję cesarską. Na mocy jej postanowień likwidacji uległa gubernia siedlecka. Większość jej ziem znalazła się w guberni lubelskiej, duża część przeszła do guberni chełmskiej, a powiat węgrowski przyłączono do guberni łomżyńskiej. Likwidowano równocześnie wszystkie gubernialne urzędy administracyjne w Siedlcach. Siedzibą nowych urzędów miał stać się Chełm. W związku z wyłączeniem guberni chełmskiej spod zwierzchnictwa generał-gubernatora warszawskiego ustanowiono dość skomplikowany tryb nadzoru nad nową jednostką administracyjną. Ustalono także zakres ustawodawstwa obowiązującego na tych terenach i opracowano zmiany w ustroju sądów.