Krakowski dom poprawy. Z badań nad dziejami więziennictwa w osiemnastowiecznej Polsce

Abstrakt

Lata Odrodzenia i reformacji przyniosły między innymi odejście od dotychczasowego, aprobującego raczej stosunku do ubóstwa i związanego z nim żebractwa. Inaczej zaczęto teraz postrzegać pracę, widziano w niej obowiązek wobec Boga, nie bez znaczenia były pewnie też przemiany gospodarcze i związane z nimi dążenia, by jak najwięcej osób włączyć w proces produkcji. Konsekwencją była walka wydana próżniaczemu trybowi życia, przejawiająca się między innymi w tworzeniu domów pracy przymusowej, w których to zakładach starano się nie tylko zmusić osadzonych w nich pensjonariuszy do zarabiania na siebie, ale przede wszystkim zresocjalizować ich, nauczyć godziwego życia. Genezy tego typu instytucji szukać należy prawdopodobnie w Anglii w połowie XVI stulecia, najbardziej jednak znanymi placówkami stały się amsterdamskie domy poprawy: założony w 1595 r. Rasphuis przeznaczony dla mężczyzn i w dwa lata później powstały kobiecy Spinnhuis. Właśnie na ich wzór w wielu miastach zachodniej Europy w XVII i XVIII w. tworzono podobne zakłady, powszechnie zwane cuchthauzami (hol. Tuchthuis, niem. Zuchthaus). Od początku osadzono w nich nie tylko żebraków, włóczęgów czy prostytutki, ale i drobniejszych przestępców kryminalnych, np. złodziei. Powszechnie uważa się więc zakładanie domów poprawy za początek nowoczesnej kary pozbawienia wolności.