Neapolitańska szkoła prawa karnego

Abstrakt

Dla badaczy polskiej myśli humanitarnej XVIII w. istotne jest ustalenie jej powiązań z doktryną europejską, a zwłaszcza z wioską myślą prawną, która w tej epoce podejmowała istotne problemy prawa karnego. Wśród autorów podejmujących tę tematykę należy zwrócić szczególną uwagę na publikacje profesora Bogusława Leśnodorskiego. On pierwszy w powojennej literaturze przedmiotu wskazał na oddziaływanie myśli włoskiej na poglądy polityczne, społeczne i prawne Hugona Kołłątaja. To właśnie przez Neapol i Italię miała do Polski dochodzić francuska doktryna fizjokratów, a sam Kołłątaj zapoznał się z nią w czasie studiów włoskich w Rzymie i Neapolu (lata 1770-1775) „i pozostał jej wyznawcą i rzecznikiem do ostatnich lat życia. To właśnie od „włoskiego Monteskiusza”, i przedstawiciela szkoły neapolitańskiej - Filangieriego, zapożyczył Kołłątaj idee praw ekonomicznych i słynną do dnia dzisiejszego koncepcję „łagodnej rewolucji”. Ponadto w Królestwie Neapolu odnajdował paralelę do stosunków panujących w Rzeczypospolitej polsko-litewskiej, co można wykazać w wielu postulatach proponowanych przez niego reform5. Niezwykle interesującym byłoby zbadanie podobieństw poglądów Filangiergiego i Kołłątaja na edukację. W tym też kontekście należy widzieć Kołłątajowską koncepcję trzech konstytucji: politycznej, ekonomicznej i moralnej, w której ramach miałby powstać kodeks praw sądowych. W rozumieniu Kołłątaja właśnie ustawy moralne miały być swego rodzaju konstytucją religijnego, patriotycznego i obywatelskiego wychowania6. Wszystkie te idee zawierają się w tak charakterystycznym dla Wieku Świateł przekonaniu filozofów - prawników o możliwości uszczęśliwienia ludzkości przez prawo. Trzeba tu zwrócić uwagę, że obaj myśliciele Oświecenia byli nie tylko teoretykami, ale autorami projektów legislacyjnych. Były to projekty kodyfikacji osadzone w filozofii nowożytnego prawa natury, które zakłada, iż źródłem wszelkiego prawa stanowionego są absolutne, niezmienne i uniwersalne prawa naturalne, przy czym rolą ustawodawcy, którego znaczenie tak często podkreślano w Oświeceniu, miało być tylko odkrywanie tych praw i ich kodyfikowanie.