Keywords
tyran
władca doskonały
How to Cite
Number of views: 1585
Number of downloads: 717
Abstract
Autor w skróconej formie prezentuje elementy średniowiecznej doktryny politycznej poświęconej spostrzeżeniom na temat władcy doskonałego/idealnego oraz władzy tyrańskiej i monarchy tyrana. Interesuje go, w jaki sposób definiowano istotę władzy monarszej, jakie wymagania stawiano królom oraz które z tych wymagań miały określać władcę idealnego. W dalszej części rozważań autor prezentuje opinie pisarzy politycznych o istocie władzy tyrańskiej, jednocześnie uwypuklając ewolucję poglądów, która swe apogeum znalazła w XV w. Wówczas stwierdzono, że tyranem przestawał być władca, natomiast stawał się nim królewski przeciwnik. Dwie kolejne przeanalizowane kwestie dotyczą stosunku poddanych do władzy tyrana oraz dyskutowanej dopuszczalności tyranobójstwa.
References
Źródła:
Acta Concilii Constanciensis, t. IV, wyd. H. Finke, Münster 1928.
Aegidius Romanus De ecclesiastica potestate, wyd. R. Scholz, Weimar 1929.
Aegidius Romanus De regitime principum, wyd. H. Samaritanius, Darmstadt 1967 (reprint).
Appendice, [w:] F. Lachaud, De tyranno et principe (Cambridge, Corpus Christi College, ms. 469). Un pamphlet “britannique” conter la tyranni d’Henri III?, “Cahiers de recherches médiévales et humanistes”, 19, 2010.
Appendix, [w:] J. Canning, The Political Thought of Baldus de Ubaldis, Cambridge 2002.
Arystoteles, Etyka nikomachejska, tł. D. Gromska, [w:] tegoż, Dzieła wszystkie, t. 5, Warszawa 2007.
Arystoteles, Polityka, tł. L. Piotrowicz, [w:] tegoż, Dzieła wszystkie, t. 6, Warszawa 2001.
Bartholomeus de Jaslo Oratio prima de restauratione Studii, [w:] Prima verba. Krakowskie mowy uniwersyteckie, red. E. Jung-Palczewska, Łódź 2000.
Bartolo de Sassoferrato, Tractatus de tyrannia, [w:] Humanism and Tyranny. Studies in the Italian Trecento, ed. and translated by E. Emerton, Cambridge Mass. 1925.
Chronicon Novaliciense, wyd. L. C. Bethmann, [w:] MGH Scriptorum, t. VII, Hannoverae 1846.
Coluccio Salutatiis Tractat vom Tyrannem, wyd. A. v. Martin, Berlin 1913.
Dante Alighieri, Boskaj Komedia, tł. E. Porębowicz, Warszawa 1990.
Dante Alighieri, De monarchia, [w:] Opere minori, t. 2, a cura di P. V. Mengaldo et al., Milano-Napoli 1979.
Dante Alighieri, Il convivio, [w:] Opere minori, a cura di A. Del Monte, Milano 1960.
Das Register Gregors VII, wyd. E. Caspar, [w:] MGH Epistolae selectae, t. 1-2, fasc. 1, Berolini 1920, 1923.
Decretum Magistri Gratiani, [w:] Corpus Iuris Canonici, pars prior, wyd. Ae. Friedberg, Lipsiae 1879.
Dokumenty Soborów Powszechnych, t. III (1414-1445) Konstancja, Bazylea-Ferrara-Florencja-Rzym, opr. ks. A. Baron, ks. H. Pietras SJ, Kraków 2003.
Ex vita Ludovici VI francorum regis Sugerio, wyd. A. Molinier, [w:] MGH Scriptorum, t. 26, Hannoverae 1882.
Giraldo di Barri, De Principis Instructione Liber, wyd. G. F. Warner, London 1895.
Gotifredi Viterbiensis Memoria seculorum, wyd. G. Waitz, MGH, Scriptorum, t. XXII, Hannoverae 1872.
Gregorii Turonensis opera, pars I: Historia Francorum, [w:] Monumenta Germaniae Historica, Scriptores rerum merovingicarum (dalej: MGH), t. I.1, wyd. W. Arndt, Hannover 1884.
Gugliemo di Malmesbury, Gesta Regum Anglorum, V, 390, wyd. R. A. B. Mynors, R. M. Thomson, M. Winterbottom, Oxford 1998.
Henrici de Bracton, De legibus et consuetudinibus Angliae, wyd. G. E. Woodbine (korzystam z Harvard Law School Library – Bracton Online), t. II.
Hincmari archiepiscopi rhemensis Opuscula varia I. De regis persona et regio ministerio, ad Carolum Calvum regem, [w:] PL, t. 125, Paryż 1852
Hugonis de S. Maria monachi floriacensis Tractatus de regia potestate et sacerdotali dignitate, [w:] PL, t. 163, Paryż 1893.
Hugonis de S. Victore, Opera omnia, t. II, De institutione novitiorum, [w:] PL, t. 176, Paryż 1854.
Isidori Ivnioris episcopi Hispalensis Historia Gothorvm Wandalorvm Sveborvm, wyd. T. Mommsen, [w:] MGH Avctorvm antiqvissimorvm, t. XI, vol. II, Berolini 1894.
Joannis Saresberiensis Polycraticus, sive de nugis curialium et vestigiis philospohorum, [w:] PL, t. 199, Paryż 1855.
Jonae aurelianensis episcopus Opusculum De institutione regia, [w:] PL, t. 106.
Libelli Honorii Augustodunensis praestyteri et scholastici, III Summa gloria, wyd. I. Dieterich, [w:] MGH Libelli de lite, t. III, Hannover 1897.
Manegoldi Ad Gebehardum liber, wyd. K. Francke, [w:] MGH Libelli de lite, t. I, Hanoverae 1891.
Marsilii de Padua, Defensor pacis, wyd. R. Scholz, [w:] MGH Fontes Iuris Germanici Antiqui in usum Scholarum, separatum editi, Hannover 1933.
MGH, Epistolarum, t. III, Epistolae Merowingici et Karolini aevi, T. I, III Epistolae Austrasicae, wyd. W. Gundlach, Berolini 1892.
MGH Epistolarum, t. 4: Epistolae Karolini Aevi, t. 2, wyd. E. Dümmler, Berolini 1895.
Petri Comestoris Historia scholastica, Historia Libri Judicum, cap. VI, [w:] PL, t. 198, Paryż 1855.
Petri Damiani Liber Gratissimus, [w:] MGH, Libelli de lite imperatorum rt pontificum saeculis XI. et XII, t. I, wyd. wyd. L. de Heineman, Hannoverae 1891.
Petri Iohannis Olivi de renunciatione papae Coelestini V quaestio et epistola, wyd. L. Oliger, “Archivum franciscanum historicum”, XI-XII, 1918-1919.
Pierre Dubois, O odzyskaniu Ziemi Świętej. Traktat o krucjacie i pokoju, Wstęp, tłumaczenie i komentarz M. Satora, Zabrze-Tarnowskie Góry 2017.
Pseudo-Cyprianus De XII abusivis saeculi, wyd. S. Hellmann, Leipzig 1909.
Richardi a Sancto Victore, In Apocalypsim Joannis, libri septem, [w:] tegoż, Opera omnia, PL, t. 196, Paryż 1880.
Rodolfi Glabri cluniacensis monachii Historiarum sui temporis libri quinque, [w:] PL, t. 142, Paryż 1853.
Sancti Abbonis floriacensis abbatis Collectio Canonum, [w:] PL, t. 139, Paryż 1880.
S. Aurelii Augustini De civitate Dei contra paganos libri XXII (korzystam z www.augustinus.it – wyd. w Patrologia latina [dalej: PL], t. 41
Sancti Aurelii Augustini Hipponensis episcopi, Opera omnia, T. IV, Enarrationes in Psalmos, XLIV, [w:] PL. t. 36, wyd. J. P. Migne, Paryż 1861.
S. Bernardi abbatis Opera omnia, t. I, De consideratione, [w:] PL, t. 182.
S. Clementis Romani Recognitiones Rufino Aquilei ..., wyd. E. G. Gersdorf, Lipsiae 1838.
Sancti Gregorii Magni romani pontificis Moralium libri, sive expositio in Librum B. Job, [w:] PL, t. 75, Paryż 1902.
Sancti Isidori Hispalensis episcopi Etymologiarum libri XX, [w:] PL, t. 82, wyd. J. P. Migne, Paryż 1859.
Sancti Isidori Hispalensis episcopi Sententiarum libri tres, [w:] PL, t. 83, Paryż 1862.
Sancti Thomae de Aquino Scriptum super Sententiis (korzystam z www.corpusthomisticum.org).
Sancti Thomae de Aquino Summa Theologiae (korzystam z www.corpusthomisticum.com).
Sedulii Scoti De rectoribus Christianis ad Carolum Magnum vel Ludovicum Pium, [w:] PL, t. 103, Paryż 1864.
Seńko W., Trzy traktaty Jana Falkenberga na temat tyranobójstwa przedstawione na soborze w Konstancji w 1416 r., „Przegląd Tomistyczny”, 10, 2004.
Smaragdi abbatis, Via regia, [w:] tegoż, Opera omnia, [:] PL. T. 102, Paryż 1851.
Św. Tomasz z Akwinu, O królowaniu – królowi Cypru, tł. i komentarz M. Matyszkiewicz, Kraków 2006.
Tractatus Eboracenses. IV De consecratione pontificum et regum, wyd. H. Boehmer, [w:] MGH Libelli de lite, t. III, Hannoverae 1897.
Vatikanische Akten zur deutschen Geschichte in der Zeit Koenig Ludwigs des Bayern, wyd. S. Riezler, Innsbruck 1891.
William Ockham, Breviloquium de Principatu Tyrannico, [w:] tegoż, Opera politica, t. IV, wyd. H. S. Offler, Oxford 1995.
William Ockham, Dialogus. Latin Text and English Translation, wyd. J. Kilcullen, A. S. McGrade (http://britac3.britac.ac.uk/ockdial.html).
William Ockham, Octo questiones de potestate papae, [w:] Opera politica, t. I, wyd. H. S. Offler, Manchester 1974.
Wiponis Tetralogus, [w:] MGH Scriptorum, t. XI, Hannoverae 1854.
Włodek Z., La Satire de Jean Falkenberg. Texte inedit avec introduction, „Medievalia philosophica Polonorum”, 18, 1973.
Literatura:
Adamska A., Słowo władzy i władza słowa. Język polskich dokumentów monarszych doby średniowiecza, [w:] Król w Polsce XIV i XV wieku, red. A. Marzec, M. Wilamowski, Kraków 2006.
Adamska A., Średniowiecze na nowo odczytane. O badaniach nad kulturą pisma, „Roczniki Historyczne”, 65, 1999.
Althoff G., Die Macht der Rituale. Simbolik und Herrschaft im Mittelalter, Darmstadt 2003.
Althoff G., Ottonowie. Władza królewska bez państwa, tł. M. Tycner-Wolicka, Warszawa 2009.
Anton H. H., Fürstenspiegel und Herrscherethos in der Karolingerzeit, Bonn 1968.
Anton H. H., Pseudo-Cyprian. De duodecim abusivis saeculi und sein Einfluß auf den Kontinent, insbesondere auf die karolingischen Fürstenspiegel, [w:] Die Iren und Europa im früheren Mittelalter, t. 2, red. H. Löwe, Stuttgart 1982.
Balogh J., Rex a recte regendo, “Speculum”, 3, 1928.
Baszkiewicz J., Dominium mundi w poglądach politycznych Bartolusa, [w:] tegoż, Państwo. Rewolucja. Kultura polityczna, wstęp napisał i przygotował do druku H. Olszewski, Poznań 2009.
Baszkiewicz J., Myśl polityczna wieków średnich, Poznań 1998.
Baszkiewicz J., Państwo suwerenne w feudalnej doktrynie politycznej do początków XIV w., Warszawa 1964.
Berges W., Die Fürstenspiegel des hohen und späten Mittelalters, Leipzig 1938.
Bertelli S., The King’s Body, translated by R. Burr Litchfield, Philadelphia 2001
Boczar M., Człowiek i wspólnota. Filozofia moralna, społeczna i polityczna Jana z Salisbury, Warszawa 1987.
Boockmann H., Johannes Falkenberg, der Deutsche Orden und die polnische Politik, Göttingen 1975.
Bradley R., Backgroundes of the Title Speculum in Medieval Literature, „Speculum”, 29, 1954.
Brincat S. K., “Death to tyrants”: the Political Philosophy of Tyrrannicidia – Part I, “Journal of International Political Theory”, 4, 2008, nr 2.
Caiazzo I., Rex illiteratus est quasi asinus coronati. I laici e la filosofia nel secolo XII, “Freiburger Zeitschrift für Philosophie und Theologie”, 63, 2016, nr 2.
Canning J., The Political Thought of Baldus de Ubaldis, Cambridge 2002.
Carozzi C., La vie du roi Robert par Helgaud de Fleury: historiographie et hagiographie, [w:] L’historiographie en Occident du V ͤ au XV ͤ siècle. Actes du congres de la siciete des historiens medievistes de l’enseignement superieur. Tours 10-12 juin 1977, “Annales de Bretagne et des pays de l’ouest”, 87, 1980, nr 2.
Dove Wilson J., Baldus de Ubaldis, “Yale Law Journal”, 12, 1902.
Enright M. J., Iona, Tara, and Soissons: the origin of the royal anointing ritual, Berlin 1985.
Evans G. R., Filozofia i teologia w średniowieczu, tł. J. Kiełbasa, Kraków 1996.
Ewig E., Die Merowinger ind das Frankenreich, Stuttgart 1988.
Fałkowski W., Karolińskie zwierciadło władcy – powstanie gatunku, [w:] Europa barbarica, Europa christiana. Studia mediaevalia Carolo Modzelewski dedicata, Warszawa 2008.
Fasolt C., Sovereignty and Heresy, [w:] Infinite Boundaries: Order, Disorder, and Reorder in Early Modern German Culture, red. M. Reinhard, “Sixteenth Century Essays & Studies”, vol. 40, 1998.
Fasolt C., Visions of Order in the Canonists and Civilians, [w:] Handbook of European History 1400-1600. Late Middle Ages, Renaissance and Reformation, vol. II: Visions, Programs and Outcomes, red. T. A. Brady, Jr., H. A. Oberman, J. D. Tracy, Leiden etc. 1995.
Ferente S., Guelphs! Factions, liberty and sovereignty: inquiries about the Quattrocento, „History of Political Thought”, 28, 2007, nr 4.
Fichtenau H., Arenga. Spätantike und Mittelalter im Spiegel von Urkundenformeln, Graz-Köln 1957.
Fijałkowski A., Puer eruditus. Idee edukacyjne Wincentego z Beauvais (ok. 1194-1264), Warszawa 2001.
Flanagin D. Z., Tyrannicide and the Question of (Il)licit Violence in the Fifteenth Century, [w:] Nicholas of Cusa and Times of Transition. Essays in Honor of Gerald Christiansen, red. T. M. Izbicki, J. Aleksander, D. F. Duclow, Leiden-Boston 2001.
Gaposchkin M. C., Boniface VIII, Philip the Fair, and the sanctity of Louis IX, „Journal of Medieval History”, 29, 2003.
Grabmann M., Die echten Schriften des hl. Thomas von Aquin, München 1920.
Grzeszczak J., Ad Terre Sancte recuperationem, czyli o tym, jak przezwyciężyć kryzys krucjat. Propozycja Piotra Dubois, [w:] Ecclesia semper reformanda. Kryzysy i reformy średniowiecznego Kościoła, red. T. Gałuszka OP, T. Graff, bp G. Ryś, Kraków 2013.
Hankins J., Coluccio Salutati e Leonardo Bruni, [w:] Il contributo italiano alla storia dell pensiero, red. M. Ciliberto, Rome 2012, s. 85-94 (korzystam z tekstu z www. academia. edu.).
Jóźwiak S. ks., Państwo i Kościół w pismach św. Augustyna, Lublin 2004.
Kalmykova Je. V., Nizloženie gosudarja: mjatež ili vassal’nyj dolg poddannych?, [w:] Vlast’, obščestvo, individ v srednevekovoj Evrope, red. N. A. Chačaturjan et al., Moskva 2008.
Kern F., Kingship and Law in the Middle Ages, tł. S. B. Chrimes, Oxford 1939.
Kilcullen J., The Political Writings, [w:] The Cambridge Companion to Ockham, red. P. V. Spade, Cambridge 2006.
Kirshner J., Bartolo of Sassoferrato’s De Tyranno and Sallustio Buonguglielmi’s Consilium on Niccolò Fortebracci’s Tyranny in Città di Castello, “Medieval Studies”, 68, 2006 (korzystam z tekstu z www. academia. edu.).
Kuchar A., Obraz tyranii w Polityce Arystotelesa a tyrania Dionizjusza I, „Acta Universitatis Wratislavienis, nr 3153, Classica Wratislaviensia”, 29, Wrocław 2009.
Lahey S., Toleration in the Theology and Social Thought of John Wyclif, [w:] Difference and Dissent: Theologies of Tolerance in Medieval and Early Modern Europe, red. C. J. Nederman, J. C. Laursen, Lanham etc. 1996.
Lapis B., Rex utilis. Kryteria oceny władców germańskich we wczesnym średniowieczu (od połowy V do początku VIII wieku), Poznań 1986.
Lee A., Humanism and Empire. The Imperial Ideal in Fourteenth – Century Italy, Oxford 2018.
Legutko R., Sokrates. Filozofia męża sprawiedliwego, Poznań 2013.
Łapicki B., Etyczna kultura starożytnego Rzymu a wczesne chrześcijaństwo, Łódź 1958.
Łapicki B., Ideologia rzymska w średniowiecznej Europie zachodniej, Łódź 1964.
Łapicki B., Jednostka i państwo w Rzymie starożytnym, Warszawa 1939.
Markus R. A., Saeculum: History and Society in the Theology of St. Augustine, Cambridge 1970.
McGuire B. P., In Search of Jean Gerson: Chronology of His Life and Works, [w:] A Companion to Jean Gerson, red. B. P. McGuire, Leiden-Boston 2006.
Michałowski R., Podstawy religijnej monarchii we wczesnym średniowieczu zachodnioeuropejskim. Próba typologii, „Kwartalnik Historyczny”, 105, 1998.
Miethke J., Tyrannenmord im späeren Mittelalter, Theorien über das Widerstandsrecht gegen unrechte Herrschaft in der Scholastik, [w:] Friedensethik im spätmittelalter, Theologie im Ringen um die gottgegebene Ordnung, red. G. Beestermöller, H.-G. Justenhoven, Stuttgart 1999.
Morris C., Monarchia papieska. Dzieje Kościoła zachodniego w latach 1050-1250, tł. A. Bugaj, Kęty 2015.
Mundy J. H., Europa średniowieczna 1150-1309, tł. R. Sudół, Warszawa 2001.
Nederman C. J., Community and Consent: The Secular Political Theory of Marsiglio of Padua’s Defensor Pacis, Lanham 1995.
Nederman C. J. , Liberty, Community, and Toleration: Freedom and Function in Medieval Political Thought, [w:] Difference and Dissent: Theories of Toleration in Medieval and Early Modern Europe, red. C, J. Nederman, J. Ch. Laursen, Lanham etc. 1996.
Nederman C. J., Worlds of Difference: European Discourses of Toleration, c. 1100-c. 1550, Pennsylvania 2000.
Oexle O. G., Utopisches Denken im Mittelalter: Pierre Dubois, „Historische Zeitschrift”, 224, 1977.
Ożóg K., Król w refleksji uczonych polskich XV wieku, [w:] Król w Polsce XIV i XV wieku.
Ożóg K., “Rex illiteratus quasi asinus coronatus”. Ideał władcy wykształconego w średniowiecznej Europie. Zarys problemu, [w:] Przełomy w historii. XVI Powszechny Zjazd Historyków Polskich, Wrocław 15-18 września 1999 roku. Pamiętnik, t. 2, cz. 1, red. K. Ruchniewicz, J. Tyszkiewicz, W. Wrzesiński, Toruń 2000.
K. Ożóg, “Rex illiteratus est quasi asinus coronatus” – narodziny średniowiecznego ideału władcy wykształconego, [w:] Aetas media, aetas moderna. Studia ofiarowane prof. Henrykowi Samsonowiczowi w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, red H. Manikowska, A. Bartoszewicz, W. Fałkowski, Warszawa 2000.
Pennington K., Pope and Bishops: The Papal Monarchy in the Twelfth and Thirteenth Centuries, Philadelphia 1984.
E. Peters, The Shadow King: Rex Inutilis in Medieval Law and Literature, 751-1327, New Haven 1970.
F. Prinz, Niemcy narodziny państwa. Celtowie. Rzymianie. Germanie, tł. D. Fałkowska, Warszawa 2007.
Rodríguez de la Peña M. A., The „Wise King” Topos in Context. Royal literacy and political theology in medieval western Europe (c. 1000-1200), [w:] The Routledge Histoy of Monarchy, red. E. Woodacre, L. H. S. Dean, CH. Jones, R. E. Martin, Z. E. Tohr, Abingdon, Oxon 2019.
Rodriguez de la Peña M. A.; Rex scholaribus impendebant: The King’s Image as Patron of Learning in Thirteenth Century French and Spanish Chronicles: A comparative Approach, „The Medieval History Journal” 5, 2002, nr 1.
Rollo-Koster J., The Great Western Schism, Legitimacy, and Tyrannicide. The Murder of Louis of Orlèans (1407), [w:] Inventing Modernity in Medieval European Thought, ca. 1100-ca. 1550, red. B. Koch, C. J. Nederman, Kalamazoo 2018.
Roux J.-P., Król. Mity i symbole, tł. K. Marczewska, Warszawa 1998.
Satora M., Wprowadzenie, [w:] Pierre Dubois, O odzyskaniu Ziemi Świętej.
Sǎlǎvǎstru A., The Rhetoric of Tyrannicide in Early Fifteenth Century France: Jeans Gerson’s First Reply to the Justification of Jean Petit, “Argumentum. Journal of the Seminar of Discursive Logic, Argumentation Theory and Rhetoric”, 14, 2016, nr 2.
Skinner Q., The Foundations of Modern Political Thought, t. 2, Cambridge 1978.
Steger H., David rex et propheta, Nürnberg 1961.
Swieżawski S., U źródeł nowożytnej etyki. Filozofia moralna w Europie XV wieku, Kraków 1987.
Szlachta B., Henry de Bracton jako filozof prawa i myśliciel polityczny, „Archiwum Historii Filozofii i Myśli Politycznej”, 45, 2000.
Szlachta B., Henryk Bracton i Robert Grosseteste czyli o prawie i woli władców, [w:] tegoż, Monarchia prawa. Szkice z historii angielskiej myśli politycznej do końca epoki Plantagenetów, Kraków 2001.
Szlachta B., Jan Fortescue, czyli o regalno-politycznym ustroju Anglii, [w;] tegoż, Monarchia prawa.
Szlachta B., Wola a wolność (głównie prawodawcy). O pewnym aspekcie badań myśli politycznej późnych wieków średnich, [w:] tegoż, Szkice z historii myśli politycznej, Kraków 2014.
Tierney A., Bracton on Government, „Speculum”, 38, 1963.
Ullman A. L., The Humanism of Coluccio Salutati, Padova 1963.
Ullmann W., A History of Political Thought: The Middle Ages, London 1965.
Ullmann W., Principles of Government and Politics in the Middle Ages, London 1961.
Ullmann W., The Growth of Papal Government in the Middle Ages. A Study in the Ideological Relation of Clerical to Lay Power, London 1970.
Ullmann W., The Origins of the Great Schism, London 1948.
Vaughan R., Matthew Paris, Cambridge 1958.
Voegelin E., Nowa nauka polityki, tł. P. Śpiewak, Warszawa 1992.
Wilks M., Wyclif. Political Ideas and Practice, Oxford 2000.
Włodek Z., Odnaleziona „Satryra” Falkenberga, „Studia Historyczne”, 14, 1971.
Wójtowicz A., Modele władzy państwowej Marsyliusza z Padwy, Katowice 1977.
License
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.