Początki urzędu woźnego generalnego (ministerialis Regni generalis) w ziemi chełmskiej w ostatniej ćwierci XVI wieku
PDF

Słowa kluczowe

woźny generalny
woźny ziemski
ziemia chełmska
urzędnik sądowy

Jak cytować

Jop, R. (2022). Początki urzędu woźnego generalnego (ministerialis Regni generalis) w ziemi chełmskiej w ostatniej ćwierci XVI wieku. Czasopismo Prawno-Historyczne, 74(1), 141–157. https://doi.org/10.14746/cph.2022.1.7

Abstrakt

Woźni generalni (ministerialis Regni generalis) pojawili się w ziemi chełmskiej w latach 70. XVI w. Pierwszy urzędnik noszący ten tytuł odnotowany jest w księdze grodzkiej chełmskiej, we wpisie pochodzącym z 1570 r. Początki urzędu na omawianym terenie związane są z procesem kształtowania się norm prawnych jego funkcjonowania w całej Polsce, uregulowanych po raz pierwszy w konstytucji sejmowej z 1576 r. Do początku XVII w. woźni generalni pochodzący z ziemi chełmskiej wykonywali swoje obowiązki obok woźnych ziemskich. Stopniowo w latach 80. i 90. XVI w. wyparli swoich poprzedników, przejmując całość czynności sądowych związanych ze sprawami toczącymi się przed sądem ziemskim i grodzkim powiatu chełmskiego i krasnostawskiego. Interesujący nas urzędnicy działali lokalnie, w większości przypadków wykonując powierzone czynności w granicach ziemi chełmskiej, pomimo tego, że zgodnie z dokumentem nominacji mieli prawo robić to na terenie całej Rzeczypospolitej. Wynikało to z faktu, że obsługiwali miejscową szlachtę. Kompetencje woźnych generalnych z ziemi chełmskiej nie różniły się od przypisanych prawem do urzędu i od kompetencji posiadanych przez woźnych ziemskich. Woźni generalni z ziemi chełmskiej to pod względem pochodzenia społecznego chłopi, poddani z dóbr szlacheckich i w nielicznych przypadkach mieszczanie.

https://doi.org/10.14746/cph.2022.1.7
PDF

Bibliografia

Balzer O., Przewód sądowy polski w zarysie, „Studia nad historią prawa polskiego im. O. Balzera”, t. XV, z. 1, Lwów 1935.

Chlebowski B. (red.), Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. XII, Warszawa 1892.

Jop R., Creatio ministerialis w dawnej Polsce, „Roczniki Historyczne” 2002, r. 68.

Jop R., Czas pracy woźnych generalnych z grodów: chełmskiego i krasnostawskiego w II połowie XVII wieku, „Rocznik Chełmski” 2001, t. 7.

Jop R., Formuły rekognicji we wpisach relacji woźnych sądowych – przyczynek do poznania metod pracy kancelarii grodzkich XVI–XVII wieku [w:] B. Trelińska (red.), Tekst źródła – krytyka, interpretacja, Warszawa 2005.

Lustracja województw ruskiego, podolskiego i bełskiego 1564–1565, cz. I, wyd. K. Chłapowski, H. Żytkowicz, Warszawa 1992.

Matricularum Regni Poloniae summaria, Pars 5: Sigismundi Augusti regis tempora complectens 1548–1572, Vol. 2: Acta vicecancellariorum 1548–1572, contexerunt J. Płocha, A. Rybarski, I. Sułkowska, Warszawa 1961.

Naworski Z., Szlachecki wymiar sprawiedliwości w Prusach Królewskich (1454–1772), Toruń 2004.

Nowosad W., Formowanie się urzędu woźnego generalnego w ziemi chełmińskiej w końcu XVI wieku [w:] A. Górak, I. Łuć, D. Magier (red.), Dzieje biurokracji na ziemiach polskich, t. 1, Lublin–Siedlce 2008.

Nowosad W., Woźny ziemski chełmiński i generał woźny ziemski chełmiński w XVI w., „Studia z Dziejów Państwa i Prawa Polskiego” 2008, t. 11.

Rymaszewski Z., Czynności woźnego sądowego, Warszawa 2010.

Rymaszewski Z., W kwestii pochodzenia społecznego woźnych sądowych w średniowiecznej Polsce [w:] H. Dziewanowska, K. Dziewanowska-Stefańczyk (red.), Z dziejów kultury prawnej. Studia ofiarowane Profesorowi Juliuszowi Bardachowi w dziewięćdziesięciolecie urodzin, Warszawa 2004.

Rymaszewski Z., Woźny sądowy, Warszawa 2008.

Ternes J., Sejmik chełmski za Wazów (1587–1668), Lublin 2004.

Urban W., Woźni sądowi województwa krakowskiego w latach 1535–1548 i ich szlacheccy pomocnicy, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 1987, t. 39, z. 1.

Urzędnicy województwa ruskiego i ziemi chełmskiej XIV–XVIII wieku. Spisy, oprac. H. Gmiterek, R. Szczygieł, Kórnik 1992.

Volumina Constitutionum, t. II: 1550–1609, vol. 1: 1550–1585, red. S. Grodziski, I. Dwornicka, W. Uruszczak, Warszawa 2005.

Volumina legum, t. 1, Petersburg 1859.

Zarzycki W., Temida sejmowa. Z dziejów sądu sejmowego w Polsce przedrozbiorowej, Warszawa 2000.