Narodowa Demokracja oraz krajowcy byłego Wielkiego Księstwa Litewskiego wobec kwestii autonomii Królestwa Polskiego na przełomie XIX i XX wieku

Abstract

Postulat autonomii politycznej Królestwa Polskiego pojawił się w doktrynie obozu narodowo-demokratycznego w styczniu 1905 roku, na łamach „Przeglądu Wszechpolskiego". Jako główny cel postawiono uzyskanie suwerenności, opartej na uznaniu Kongresówki za „kraj bezwzględnie polski", postrzeganej jednocześnie przez pryzmat zupełnej odrębności ustroju politycznego, ustawodawstwa, administracji, sądownictwa, wychowania publicznego oraz finansów. Domagano się także całkowitej niezależności od państwa rosyjskiego, pod względem składu narodowego, kultury, języka i wyznania, gdyż „tylko taka odrębność polityczna może zapewnić krajowi swobodny rozwój, uchronić go zarówno od ucisku celowego, dążącego do zniszczenia naszej narodowości, jak i bezcelowego,  pochodzącego z uzależnienia naszych losów od żywiołów, nierozumiejących istoty naszego życia i naszych potrzeb". Sądzono, że u podstaw przyszłej konstytucji Królestwa Polskiego powinna lec praca zbiorowa oparta na „zbadaniu jego stanu i potrzeb", z uwzględnieniem stabilności i niezawisłości instytucji państwowych, gwarancji praw i wolności obywatela, bez jakiejkolwiek ingerencji władzy. Dążyć też należało do wprowadzenia ustawodawstwa zapewniającego „zdrowy i swobodny rozwój publicznego życia i postęp polityczny warstw ludowych". Taki ustrój państwa gwarantowałby szereg konstytucyjnych uprawnień, jak chociażby: nietykalności osobistej i szeroko zakreślonych praw obywatelskich, wolności sumienia, słowa, zgromadzeń, stowarzyszeń oraz funkcjonowania wyposażonego w znaczne kompetencje samorządu lokalnego.