Ustrój wodzowski Trzeciej Rzeszy. Z badań nad tekstami we wrocławskim roczniku „Studia nad Faszyzmem i Zbrodniami Hitlerowskimi"

Abstract

Zagadnienie społeczno-politycznych aspektów funkcjonowania III Rzeszy to jeden z najlepiej przebadanych obszarów jej dziejów. Doczekał się on bogatej literatury zagranicznej, zwłaszcza niemieckiej i angielskiej; jest obecny w piśmiennictwie polskim. Historyków oraz przedstawicieli nauk pokrewnych do dziś interesuje wciąż otwarte pytanie: jak to się stało, że stojące na tak wysokim poziomie kulturalno-cywilizacyjnym niemieckie społeczeństwo „myślicieli i poetów" dało się uwieść prymitywnej i populistycznej retoryce Adolfa Hitlera i jego brunatnego ruchu. Zjawisko narodowego socjalizmu, czy faszyzmu w ogóle, w toku powojennych dziesięcioleci zrodziło różnorodne teorie eksplikacyjne, które etiologię nazizmu upatrywały w określonych okolicznościach historycznych i swoistości „niemieckiej drogi" (Sonderweg) poprzez uzasadnienia natury politycznej, ideologicznej czy wreszcie ekonomicznej oraz cywilizacyjnej (teoria modernizacji)3. Nadal jednak temat III Rzeszy nie został wyczerpany, albowiem jego negatywna wyjątkowość oraz traumatyczne konsekwencje panowania reżimu w czasie II wojny światowej, które zrodziły śmierć milionów obywateli narodów okupowanych przez Niemcy oraz przemysłową eksterminację ludności żydowskiej w Europie, wciąż oddziałują na teraźniejszą świadomość i są probierzem współczesności.