Obowiązek służby wojskowej zastawników królewszczyzn w piętnastowiecznej Polsce

Abstrakt

Wraz z objęciem tronu przez dynastię Jagiellonów pojawia się w Polsce nowy sposób eksploatacji domeny ziemskiej panującego. Zaczyna się masowo stosować oddawanie królewszczyzn w zastaw. W literaturze została wysunięta przez Kazimierza Tymienieckiego teza o lennym charakterze feudalnego zastawu. Została ona przyjęta, ale w późniejszych opracowaniach dotyczących królewszczyzn nie rozwinięto jej. W efekcie współegzystuje z innym, przeciwstawnym stanowiskiem, przyjmującym, że zastaw królewszczyzn był nowożytną operacją finansową, służącą do uzyskania kredytu. Obserwujemy nawet niezbyt przekonywające próby pogodzenia tych dwóch koncepcji, przez wydzielenie płaszczyzny prawnej i gospodarczej transakcji zastawnych: „Kazimierz Tymieniecki uznał zastaw na ziemi za młodsze chronologicznie i występujące po lennie stadium struktury feudalnej, której cechy instytucja zastawu przejęła w swym schemacie organizacyjnym [...]. O ile jednak taka koncepcja jest słuszna i przekonywająca w płaszczyźnie pojęć prawnych, o tyle w odniesieniu do stosunków gospodarczych stanowić musiała masowo praktykowana na ziemi domeny monarszej antychreza paradoksalną efemerydę styku średniowiecznej gospodarki naturalnej z nowożytną towarowo-pieniężną. Szeroki zakres kredytu wyrażał bowiem tendencję właściwą dla doby ekonomiki towarowo-pieniężnej".