Nr 14 (2018)
Najnowszy tematyczny numer „Forum Poetyki” poświęcamy zagadnieniom przekładu literackiego. Zaproponowana przez nas formuła tytułowa całości brzmi „Poetyki w przekładzie” i jest oczywistą parafrazą „poetyki przekładu” – określenia, które pół wieku temu zaproponował Edward Balcerzan, a które od tamtego czasu zdążyło stać się nazwą jednej z subdyscyplin ogólnych studiów nad przekładem. O prekursorskim charakterze propozycji Balcerzana pisze w dziale „Archiwum poetologiczne” Ewa Rajewska, podkreślając jej współbrzmienie z tym, co w latach siedemdziesiątych XX wieku działo się w zachodnich Translation Studies, konstytuujących swą autonomiczność dzięki pracom Jamesa S. Holmesa, Gideona Toury’ego, Susan Bassnett, André Lefevere’a czy zmarłej kilka miesięcy temu w wieku 95 lat współtwórczyni teorii skoposu, Katheriny Reiss. Do polskich przekładoznawców owe teorie docierały wówczas w bardzo ograniczonym zakresie, jako że cyrkulacja dyskursów naukowych natrafiała na przeszkody natury politycznej, ideologicznej, językowej czy – po prostu – finansowej. Mimo braku możliwości prowadzenia dyskusji z zagranicznymi kręgami znawców problematyki przekładowej, nasze rodzime studia translatologiczne radziły sobie wówczas znakomicie, co „Forum Poetyki” dziś z satysfakcją przypomina.
Jednak w formule „poetyki w przekładzie” chodzi o coś innego niż w Balcerzanowej „poetyce przekładu”. Bliższym dla niej kontekstem teoretycznym są raczej „podróżujące” teorie, dyskursy, pojęcia w rozumieniu Edwarda Saida, Mieke Bal czy Susan Gal – dla tych wędrówek tłumaczenie bywa jednym z kluczowych sposobów przemieszczania się. Poetyki również wykorzystują przekład jako środek transportu, a zakresy i skutki tych wojaży bywają różne.
W tym numerze „Forum Poetyki” zajmujemy się m.in. poetyką obcości w przekładzie i obcością przekładu. Artykuł Davida Bellosa, będący jednym z rozdziałów jego świetnej książki Is There a Fish in Your Ear? (2011), powraca do nieustannego dylematu familiaryzacji i egzotyzacji translatorskiej, by następnie w serii sugestywnych przykładów pokazać konkretne rozwiązania, za pomocą których tłumacze próbują zachować ślady „obcobrzmiącości” (foreign-soudingness) tekstu źródłowego w tekście docelowym. Z refleksjami Bellosa ciekawie dialoguje studium Kingi Rozwadowskiej pt. Polskie, czyli obce, traktujące o osławionym fragmencie Braci Karamazow, w którym Fiodor Dostojewski umieścił niepochlebnie ukazane epizodyczne postacie Polaków. Oddanie w wersji polskiej sposobu, w jaki przemawiają owi bohaterowie, było dla kolejnych tłumaczy dzieła Dostojewskiego prawdziwym wyzwaniem. Innym kanonicznym dziełem modernizmu, poematem The Love Song of Alfred J. Prufrock Thomasa Stearnsa Eliota, zajmuje się Marta Kaźmierczak, która w znakomitych mikroanalizach ukazuje historię polskiej serii translatorskiej tego utworu, proponując zarazem oryginalną metodę badania jakości przekładu. O polskich podróżach poetyki japońskiego haiku opowiada tekst Marty Stusek, a Zuzanna Kozłowska sięga do koncepcji translatologicznych Vladimira Nabokova i Douglasa Robinsona, by zasygnalizować intrygujące zjawisko synestezyjnego odczuwania języka i jego wpływ na odczuwanie „przyjemności przekładu”.
Obecny numer „Forum Poetyki” przynosi również omówienia dwóch stosunkowo nowych, ale zupełnie różnych gatunkowo książek o tematyce przekładowej. Jedną z nich jest zrecenzowany przez Borysa Szumańskiego zbiór dwunastu rozmów przeprowadzonych przez Adama Pluszkę z polskimi tłumaczami i tłumaczkami (Wte i wewte. Z tłumaczami o przekładach), wpisujący się w coraz silniejszy trend „uwidaczniania” osoby i pracy tłumacza w komunikacji i kulturze literackiej. Książka druga, zaprezentowana przez Weronikę Szwebs, to Reflections on Translation Theory. Selected Papers 1993–2014 Andrew Chestermana, jednego z najwybitniejszych współczesnych teoretyków przekładu, autora m.in. oryginalnej koncepcji „memów przekładu”. Wreszcie w dziale „Słownik poetologiczny” zamieszczamy hasło „uniwersalia przekładowe” opracowane przez Ewę Kraskowską i odnoszące się do szeroko dyskutowanej koncepcji Mony Baker.
Studia nad przekładem stały się w ostatnich dekadach obszarem intensywnej rozbudowy merytorycznej i metodologicznej. Otwierają się dla nich wciąż nowe obszary badawcze, a tradycyjny warsztat filologiczny wzbogaca się o nowoczesne narzędzia i zaplecze teoretyczne. Tym numerem „Forum Poetyki” pragniemy wpisać się w ów ważny nurt współczesnej humanistyki.
