Słowa kluczowe
primitive law
Teutonic Order
sources of knowledge of law
reconstruction of law
Jak cytować
Liczba wyświetleń: 678
Liczba pobrań: 595
Abstrakt
Artykuł stanowi próbę rekonstrukcji prawa Prus, narodu, który zniknął w XVII wieku i przez kilka stuleci miał swoją siedzibę w bezpośrednim sąsiedztwie dawnego państwa polskiego. Próba taka jest interesująca z perspektywy tworzenia prawa ludów, które znajdowały się na etapie kształtowania swoich struktur społecznych i politycznych, ukazuje bowiem różne kierunki rozwoju cywilizacyjnego. Odbudowa prawa, czynnika niematerialnej kultury narodu, który nie stał się narodem historycznym, jest trudna ze względu na brak źródeł pisanych, gdyż Prusacy nie wypracowali własnego pisma. Badania w tej dziedzinie, stanowiące przykład poszukiwania praw narodów należących do przeszłości, pozwalają na wyjaśnienie wielu zjawisk związanych z procesami tworzenia i funkcjonowania prawa jako niezbędnego regulatora stosunków społecznych. Wymaga to określenia sposobu kształtowania prawa staropruskiego oraz możliwości jego rekonstrukcji. Dotyczy także stosowania różnych procedur metodologicznych oraz czerpania z wyników i metod badawczych innych dyscyplin naukowych: archeologii, etnologii, etnografii, etnozocjologii i językoznawstwa. Działania te, poza egzegezą źródeł wiedzy prawniczej, należy prowadzić w szerokim, interdyscyplinarnym ujęciu, uwzględniając problematykę recepcji prawa, przekazywania pojęć prawnych oraz badań porównawczych, co pozwala na przedstawienie prawa pruskiego w kontekście ogólnoeuropejskim.
Bibliografia
Adam Bremensis Gesta Hammaburgensis ecclesiae Pontificum, wyd. W. Trillmich, w: Quellen des 9. und 11. Jahrhunderts zur Geschichte der hamburgischen Kirche und des Reiches, wyd. R. Buchner, Berlin 1961.
Annales expeditales Prussici, wyd. E. Strehlke, Scriptores Rerum Prussicarum, t. 3, Leipzig 1866.
Annales Hildesheimenses, wyd. G. Weitz, Monumenta Germanie Historica, t. 3, Hannoverae 1839.
Annales Magdeburgenses, wyd. G.H. Pertz, Monumenta Germanie Historica, t. 16, Hannoverae 1859.
Annales Minorum Prussicorum, wyd. E. Strehlke, Scriptores Rerum Prussicarum, t. 3, Leipzig 1866.
Annales Quedlinburgenses, wyd. A. Bielowski, Monumenta Poloniae Historica. Series nova, t. 2, Lwów 1872.
Bardach J., Metoda porównawcza w zastosowaniu do powszechnej historii państwa i prawa, „Czasopismo Prwno-Historyczne”1962, t. 14, z. 2.
Bardach J., Recepcja w historii państwa i prawa, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 1977, t. 29, z. 1.
Białuński G., Pruskie związki terytorialno-osadnicze w dorzeczu środkowej Łyny w XIII wieku, „Komunikaty Mazursko-Warmińskie” 2004, nr 1 (243).
Białuński G., Przemiany społeczno-ludnościowe południowo-wschodnich obszarów Prus Krzyżackich i Książęcych (do 1568 roku), Olsztyn 2001.
Biskup M., Etniczno-demograficzne przemiany Prus Krzyżackich w rozwoju osadnictwa w średniowieczu (o tzw. nowym plemieniu Prusaków), „Kwartalnik Historyczny” 1991, t. 98, z. 2.
Biskup M., Powinności pańszczyźniane chłopów czynszowych w Prusach Krzyżackich w pierwszej połowie XV w., „Przegląd Historyczny” 1962, t. 53, z. 3.
Biskup M., Uwagi o problemie osadnictwa i sieci parafialnej w Prusach Krzyżackich w wiekach XIV–XV, „Komunikaty Mazursko-Warmińskie” 1983, nr 2–3.
Biskup R., Działalność osadnicza biskupów i kapituły sambijskiej do końca XIV wieku, Relacje między zakonem krzyżackim a duchowieństwem sambijskim, „Zapiski Historyczne” 2002, t. 67, z. 3–4.
Bonk H., Die Städte und Burgen in Altpreußen (Ordensgründungen) in ihrer Beziehungen zu Bodengestaltung, „Altpreußische Monatschrift” 1894, t. 31; 1895, t. 32.
Brünneck W., Zur Geschichte des Grundeigenthums in Ost- und Westpreußen, cz. 1: Die Kölmischen Güter, Berlin 1891.
Buczek K., O najdawniejszym spisie prawa polskiego, „Kwartalnik Historyczny” 1967, t. 67, z. 1.
Buttkus H., Beiträge zur Landschafts-und Siedlungsgeschichte des ehemaliges Bistums Pomesanien, cz. 1 Vordeutsche Zustände um 1300, Berlin 1936.
Chudziak W., Ziemia chełmińska na przełomie I i II tysiąclecia – „pogranicze w ogniu”? [w:] K. Grążawski (red.), Pogranicze polsko-pruskie i krzyżackie, Włocławek 2003.
Codex Diplomaticus Warmiensis, wyd. C.P. Woelky, J.M. Saage, t. 2, Mainz 1860.
Długokęcki W., Die Bildung der Grenze zwischen dem Deutschordensland Preußen und dem Herzogtum Masowien in den Jahren1343–1422 [w:] U. Knefelkamp, K. Bosselmann-Cyran (red.), Grenze und Grenzüberschreitung im Mittelalter, Berlin 2007.
Długokęcki W., Granice ziemi michałowskiej w XIV–XV wieku [w:] K. Grążawski (red.), Pogranicze polsko-pruskie i krzyżackie, Włocławek 2003.
Długokęcki W., Uwagi o genezie i rozwoju wczesnośredniowiecznych Prus, „Pruthenia” 2006, t. 2.
Dobrosielska A., Uwagi o współpracy Prusów z zakonem krzyżackim w dobie podboju (1233–1283), „Rocznik Działdowski” 2014, t. 9.
Dobrosielska A., Współpraca Prusów z Zakonem Krzyżackim w okresie walki o umocnienie władztwa krzyżackiego w Prusach (na podstawie „Kroniki ziemi pruskiej” Piotra z Dusburga), „Feste Boyen” 2005, z. 8.
Ebonis Vita S. Ottonis Babenbergensis, wyd. J. Wikarjak, K. Liman, Monumenta Poloniae Historica. Series Nova, t. 7, cz. 2, Warszawa 1969.
Exordium Ordinis dominorum de Prussia [w:] Die prima fundatione monasterii Olivae, wyd. Th. Hirsch, Scriptores Rerum Prussicarum, t. 1, Leipzig 1861.
Forstreuter K., Zur Geschichte des Christburger Friedens von 1249, „Zeitschrift für Ostforschung“, 1963, t. 12.
G. Labuda, Źródła skandynawskie i anglosaskie do dziejów Słowiańszczyzny, Warszawa 1961.
Galli Anonymi Cronicae et gesta ducum sive principum Polonorum, wyd. K. Maleczyński, Monumenta Poloniae Historica. Series nova, t. 2, Kraków 1952.
Gause F., Geschichte der Landgerichte des Ordenslandes Preußen, „Altpreußische Forschungen” 1926, t. 3, z. 1–2.
Gause F., Organisaton und Kompetenz der Landgerichte des Ordenslandes Preussen, „Altpreußische Monatschrift” 1922, t. 59, z. 1–2.
Grunau S., Preussische Chronik, red. M. Perlbach, t. 1, Leipzig 1876, t. 2, Leipzig 1889.
Herbordi Dialogus de Vita et operibus beati Ottonis Bebenbergis episcopi confessoris et Pommeranice gentis apostoli, wyd. J. Wikarjak, Monumenta Poloniae Historica. Series Nova, t. 7, cz. 3, Warszawa 1974.
Hermann von Salzas Bericht über die Eroberung Preussens, wyd. Th. Hirsch, Scriptores Rerum Prussicarum, t. 5, Leipzig 1874.
Iura Prutenorum, wydał i przetłumaczył J. Matuszewski, Toruń 1963.
Jähnig B., Bevölkungveränderungen und Landesbewusstsein in Preussenland, „Blätter für deutsche Landesgeschichte” 1985, t. 121.
Magistri Vincentii dicti Kadłubek Chronica Polonorum, wyd. M. Plezia, Monumenta Poloniae Historica. Series nova, t. 11, Kraków 1994.
Kasiske K., Die Siedlungstätigkeit des Deutschen Ordens im östlichen Preussen bis zum Jahre 1410, Königsberg 1934.
Kasiske K., Die Siedlungstätigkeit des Deutschen Ordens im östlichen Preussen bis zum Jahre 1410, Königsberg 1934.
Kętrzyński W., O ludności polskiej w Prusiech niegdyś krzyżackich, Lwów 1882.
Kętrzyński W., Prusy a Polska przed przybyciem Krzyżaków, „Przewodnik Naukowy i Literacki” 1881, t. 9, cz. 1 i 2.
Kowalczyk E., Dzieje granicy mazowiecko-krzyżackiej (Między Drwęcą a Pisą), Warszawa 2003.
Kowalczyk E., Kształtowanie się granicy mazowieckiej między Drwęcą a Wkrą [w:] K. Grążawski (red.), Pogranicze polsko-pruskie i krzyżackie, Włocławek 2003.
Krollmann Ch., Die deutsche Besiedlung des Ordenslandes Preußen, „Prussia” 1931, t. 29.
Kronika Thietmara, wyd. M.Z. Jedlicki, Poznań 1953.
Kurczewski J., Prawo prymitywne. Zjawiska prawne w społeczeństwach przedpaństwowych, Warszawa 1973.
Labuda G., Wulfstan [w:] W. Kowalenko, G. Labuda, T. Lehr-Spławiński (red.), Słownik starożytności słowiańskich: encyklopedyczny zarys kultury Słowian od czasów najdawniejszych, t. 6: T–W, cz. 1, T–U, Wrocław 1977.
Liber census Daniae, wyd. Th. Hirsch, Scriptores Rerum Prussicarum, t. 1, Leipzig 1861.
Livländische Reimchronik [w:] Scriptores rerum Livonicarum, t. 1, Riga 1853.
Łowmiański H., Polityka ludnościowa Zakonu Niemieckiego w Prusach i na Pomorzu, Gdańsk 1947.
Łowmiański H., Prusy pogańskie, Toruń 1935.
Łowmiański H., Studia nad początkami społeczeństwa i państwa litewskiego, t. 1, Wilno 1931.
Luciński J., Przywilej chełmiński z 1233 r., jego treść oraz dzieje jego postanowień [w:] Studia Culmensia historico-iuridica, czyli Księga Pamiątkowa 750-lecia prawa chełmińskiego, t. 1, Toruń 1990.
Maisel W., Prawo karne Prusów na tle porównawczym [w:] Studia historyczne ku uczczeniu 75. rocznicy urodzin i 50-lecia pacy naukowej profesora Henryka Łowmiańskiego, Poznań 1974.
Maisel W., Prawo polskie w państwie krzyżackim w XIV–XV wieku [w:] J. Strzelczyk (red.), Niemcy – Polska w średniowieczu, Poznań 1986.
Maisel W., Ze studiów nad prawem polskim w państwie krzyżackim w XIV i XV wieku, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 1983, t. 35, z. 2.
Makiłła D., Prawo ludności pruskiej w państwie zakonnym w Prusach (XIII–XV w.) [w:] J. Kiełbik (red.), Życie codzienne na dawnych ziemiach pruskich. Prawo i bezprawie, Olsztyn 2015.
Makiłła D., Pruski Oberland. Uwagi prawno-ustrojowe dotyczące obszaru, którego już nie ma [w:] W. Zawadzki (red.), Polacy w Prusach Wschodnich i Zachodnich w latach 1918–1920, Pelplin 2019.
Małłek J., Migracje ludności niemieckiej, polskiej i litewskiej na ziemie pruskie w XIII–XVIII wieku, „Komunikaty Mazursko-Warmińskie” 2003, nr 4.
Martens J., Die ländliche Gartensiedlung im mittelalterlichen Preuen, Lüneburg 1997.
Matuszewski J., W sprawie śląskiego pochodzenia najstarszego spisu prawa polskiego, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 1953, t. 5.
Mikulski K., Geneza i rozwój ławniczych sądów ziemskich w państwie krzyżackim w XIII–XIV wieku [w:] B. Dybaś, D. Makiłła (red.), Prusy i Inflanty między średniowieczem a nowożytnością. Państwo – społeczeństwo – kultura, Toruń 2003.
Modzelewski K., Barbarzyńska Europa, Warszawa 2004.
Mortensen H., Mortensen G., Die Besiedlung des nordöstlichen Ostpreußens bis zum Beginn des 17. Jahrhunderts, cz. I: Die preußisch-deutsche Siedlung am Westrand der großen Wildnis um 1400 (Deutschland und der Osten. Quellen und Forschung zur Geschichte ihrer Beziehungen, Bd. 7), Leipzig 1937.
Najstarszy zwód prawa polskiego, wydał, przetłumaczył i wstępem opatrzył J. Matuszewski, Warszawa 1959.
Odoj R., Dzieje Prusów do czasów krzyżackich, „Komunikaty Mazursko-Warmińskie” 1970, nr 1.
Okulicz-Kozaryna Ł., Dzieje Prusów, Wrocław 1997.
Pasja z Tegernsee, wyd. A. Bielowski, Monumenta Poloniae Historica, t. 1, Lwów 1864 (przedruk: Warszawa 1960).
Pašuto V.T., Pomezanija. „Pomezanskaja Pravda” kak istoričeskij istočnik izučenija obščestvennogo i političeskogo stroja Pomezanii XIII–XIV v., Moskva 1955.
Patze H., Der Frieden von Christburg vom Jahre 1249 [w:] H. Beumann (red.), Heidemission und Kreuzzugsgedanke in der Deutschen Ostpolitik des Mittelalters, Darmstadt 1963.
Peter von Dusburg Chronik des Preußenlandes, tłum. i objaśnienia K. Scholz, D. Wojtecki, Darmstadt 1984.
Plehn H., Zur Geschichte der Agrarverfassung von Ost-und Westpreußen, „Forschungen zur Brandenburgischen und Preußischen Geschichte” 1904, t. 17, z. 1.
Plümicke R., Zur ländlichen Verfassung des Samlandes unter der Herrschaft des Deutschen Ordens, Leipzig 1912.
Pollakówna M., Osadnictwo Warmii w okresie krzyżackim, Poznań 1953.
Powierski J., Kształtowanie się granicy pomorsko-pruskiej w okresie od XII do początku XIV w., „Zapiski Historyczne” 1965, t. 30, z. 2 (cz. 1), z. 3 (cz. 2).
Powierski J., Stosunki polsko-pruskie do 1230 r. ze szczególnym uwzględnieniem roli Pomorza Gdańskiego, Toruń 1968.
Powierski J., Struktura etniczna społeczeństwa Prus Krzyżackich w XIII–XVI w. [w:] M. Biskup (red.), Rola Zakonu Krzyżackiego w podręcznikach szkolnych Republiki Federalnej Niemiec i Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej, Wrocław 1976.
Powierski J., Uwagi o udziale Prusów w genezie struktury stanowej państwa krzyżackiego, „Acta Universitatis Nicolai Copernici. Historia” 1982, t. 18.
Preussisches Urkundenbuch, t. 1, cz. 2, wyd. A. Seraphim, Königsberg 1906.
Relacja Ibrahima ibn Jakuba z podróży do krajów słowiańskich w przekładzie al-Bekriego, wyd. T. Kowalski, Monumenta Poloniae Historica. Series nova, t. 1, Kraków 1946.
Riel K., Die Siedlungstätigkeit des Deutschen Ordens in Preußen in der Zeit von 1410–1466, „Altpreußische Forschungen” 1937, t. 14.
Rocznik dawny, wyd. Z. Kozłowska-Budkowa, Monumenta Poloniae Historica. Series nova, t. 5, Warszawa 1978.
Röhrich V., Die Besiedlung des Ermlandes mit besonderer Berücksichtigung der Herkunft der Siedler, „Zeitschrift für die Geschichte des Altertumskunde Ermlands” 1926, t. 22.
Röhrich V., Die Besiedlung des Ermlandes mit besonderer Berücksichtigung der Herkunft der Siedler, „Zeitschrift für die Geschichte des Altertumskunde Ermlands” 1926, t. 22.
Röhrich V., Die Kolonisation des Ermlandes, „Zeitschrift für die Geschichte des Altertumskunde Ermlands”1900, t. 13; 1903, t. 14; 1916, t. 19.
Roman M., Osadnictwo i stosunki własnościowe w Pomezanii biskupiej od końca XIII do połowy XV wieku, „Zapiski Historyczne” 1972, t. 37, z. 1.
Rousselle M., Die Besiedlung des Kreises Preußisch- Eylau in der Ordenszeit, „Altpreußische Forschungen” 1926, t. 3, z. 1–2.
Schmauch H., Besiedlung und Bevölkerung des südlichen Ermlandes, „Prussia” 1923, z. 30.
Schnippel E., Die grossen Verleihungen im Lande Sassen, „Oberländische Geschchtsblätter” 1908, z. 10, 1912, z. 14.
Schnippel E., Siedlungsgeographie des Osterodischen Gebietes, „Altpreußische Forschungen” 1928, t. 5.
Siegmund P., Deutsche Siedlungstätigkeit der samländischen Bischöfe und Domkapitel vornehmlich im 14. Jahrhundert, „Altpreußische Forschungen” 1928, t. 5.
Sieradzan W., Aus der Geschichte der Grenzgebiets zwischen dem Sakzerland und Preußen im 14. und 15. Jahrhundert,„Preußenland” 2001, t. 39, nr 2.
Sikorski D.A., Instytucje władzy u Prusów w średniowieczu (na tle struktury społecznej i terytorialnej), Olsztyn 2010.
Sójka-Zielińska K., U korzeni europejskiej kultury prawnej. Od prawa prymitywnego ku prawom archaicznym [w:] eadem, Drogi i bezdroża prawa. Szkice z dziejów kultury prawnej Europy, Wrocław 2010.
Sokal E., Autor i czas redakcji Iura Prutenorum, „Pruthenia” 2014, t. 9.
Szczepański S., Pomezania pruska. Dzieje osadnictwa w XIII–XV wieku, Olsztyn 2016.
Szorc A., Dominium warmińskie 1243–1772. Przywilej i prawo chełmińskie na tle ustroju Warmii, Olsztyn 1990.
Traktat dzierzgoński z 7 lutego 1248 r. [w:] Preussisches Urkundenbuch, t. 1, cz. I, wyd. Ph. Wölky, Königsberg 1882, nr 218.
Urkundenbuch des Bistums Samland, wyd. C.P. Woelky, H. Mendthal, Leipzig 1891.
Vercamer G., Siedlungs, Sozial- und Verwaltungsgeschichte der Komturei Königsberg (13.-16. Jahrhundert), Marburg 2010.
Vercamer G., Verwaltungs,-Siedlungs- und Landwirtschaftsweise sowie Gesellschatsbau und Begräbnissitten der Prußen besonders auf dem Gebiet der Komturei Königsberg vor und während der frühen Deutschordensherrschaft, „Preußenland” 2011, t. 2.
Vetulani A., Niemiecki spis prawa zwyczajowego, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 1953, t. 5.
Wenskus R., Der deutsche Orden und die nichtdeutsche Bevölkerung des Preußenlandes mit besonderer Berücksichtigung der Siedlung [w:] W. Schlesinger (red.), Die deutsche Ostsiedlung des Mittelalters als Problem der europäischen Geschichte, Sigmaringen 1975.
Wenskus R., Die gens Candein. Zur Rolle des preuβischen Adels bei der Eroberung und Verwaltung Preuβens, „Zeitschrift für Ostforschung” 1961, t. 10, z. 1.
Wenskus R., Kleinverbände und Kleinräume bei den Prußen des Samlandes [w:] Th. Mayer (red.), Die Anfänge der Landgemeinde und ihr Wesen, Konstanz 1964.
Wenskus R., Stammesbildung und Verfassung. Das Werden der frühmittelalterlichen gentes, Köln 1961.
Wenskus R., Über die Bedeutung des Christburger Vertrages für die Rechts- und Verfassungsgeschichte des Preussenlandes [w:] E. Bahr (red.), Studien zur Geschichte des Preussenlandes. Festschrift für Erich Keyser zu seinem 70. Geburtstag, Marburg 1963.
Wipert, wyd. A. Bielowski, Monumenta Poloniae Historica, t. 1, Lwów 1864.
Wunder H., Siedlungs- und Bevölkerungsgeschichte der Komturei Christburg (13.-16. Jhdt), Wiesbaden 1968.
Wunder H., Struktura społeczna Zakonu Krzyżackiego i ludności państwa zakonnego w Prusach [w:] M. Biskup (red.), Rola Zakonu Krzyżackiego w podręcznikach szkolnych Republiki Federalnej Niemiec i Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej, Wrocław 1976.
Zippel O., Die Kolonisation des Ordenslandes Preußen bis zum Jahre 1309, „Altpreußische Monatschrift” 1921, t. 58.
Żywot drugi św. Wojciecha, wyd. J. Karwasińska, Monumenta Poloniae Historica. Series nova, t. 4, Warszawa 1969.
Żywot pierwszy św. Wojciecha, wyd. J. Karwasińska, Monumenta Poloniae Historica. Series nova, t. 4, Warszawa 1962.
Żywot Tempore illo, wyd. W. Kętrzyński, Monumenta Poloniae Historica, t. 4, Lwów 1884 (przedruk: Warszawa 1861).
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.