Fideikomisy familijne w Drugiej Rzeczypospolitej – główne postulaty badawcze
Main Article Content
Abstrakt
Artykuł przedstawia założenia i podsumowanie wstępnego etapu badań empirycznych nad fideikomisami familijnymi w Drugiej Rzeczpospolitej. Badania podjęto w ramach projektu: „Fideikomisy familijne w Drugiej Rzeczpospolitej w świetle właściwości sądów cywilnych. Historia instytucji prawnej z epoki feudalnej w obrocie prawnym współczesnego państwa”. Głównym celem projektu jest zdiagnozowanie i opisanie kluczowych problemów reliktów epoki feudalnej (którymi były fideikomisy) w realiach współczesnego państwa XX wieku. Fideikomisy powstały w Rzeczypospolitej podczas zaborów i przetrwały do odzyskania niepodległości Polski w 1918 r. Ich istnienie regulowały przepisy kilku systemów prawnych: staropolskiego, a także pruskiego, austro-węgierskiego i rosyjskiego (z wpływami francuskiego prawa cywilnego, obowiązującego jeszcze w poprzednim „Kongresowym” Królestwie Polskim). Autorzy przedstawiają dorobek nauki w zakresie badań nad fideikomisami, z uwzględnieniem prac prawniczych. Na podstawie tych ustaleń (głównie prawników z okresu międzywojennego) starają się rozwiązać dylematy dotyczące definicji, terminologii i konstrukcji prawnej fideikomisów, które wynikały ze zróżnicowania systemów prawnych w Drugiej Rzeczpospolitej. Artykuł jest okazją do przedstawienia obu teoretycznych planów archiwizacji badań, a także wyników badań prowadzonych w pierwszym roku pracy w kilkunastu placówkach archiwalnych.
Downloads
Article Details
Bibliografia
- Bardzki A., Majątki rodowe w województwach wschodnich, „Gazeta Sądowa Warszawska” 1928, nr 56.
- Bayer B., Sukzession und Freiheit. Historische Voraussetzungen der rechtstheoretischen und rechtsphilosophischen Auseinandersetzungen um das Institut der Familienfideikomisse im 18 und 19 Jahrundert, Berlin 1991.
- Bornstein B., Majoraty (donacje) w b. Królestwie Polskim, Warszawa 1922.
- Bossowski Z., Przedstawienie praw ordynata do majątku ordynackiego, „Gazeta Sądowa Warszawska”, 1928, nr 57.
- Conrad J., Die Familienfideikonisse in den östlichen Provinzen Preussens, Tübingen 1889.
- Czemeryński I., Powszechne prawo prywatne austryjackie: dla użytku podręcznego, t. 1–2, Lwów 1861–1868.
- Dąbkowski P., Prawo prywatne polskie, t. I, Lwów 1919.
- Drożdż-Szczybura M., Ordynacje rodowe w XIX i w pierwszej połowie XX w. Wielkie posiadłości ziemskie i ich kształt prawno-organizacyjny w Polsce porozbiorowej na przykładzie ordynacji łańcuckiej. Pomoc dydaktyczna, Kraków 1998.
- Eckert J., Der Kampf um die Familienfideikomisse in Deutschland. Studien zum Absterben eines Rechtsinstitutes, Frankfurt am Main 1992.
- Filipiak Z., Prawo własności nieruchomości w Księstwie Warszawskim i Królestwie Polskim doby konstytucyjnej (rozprawa doktorska), UMK, Toruń 2013.
- Górzyński S., Grala J., Piwkowski W., Urbaniak V., Zielińska T., Radziwiłłowie herbu Trąby, Warszawa 1996.
- Groszkowski M., Sprawa rywalizacji o Ordynację Zamoyską na pierwszym sejmie 1666 roku, „Meritum” 2017, t. IX.
- Groszkowski M., Stosunek sejmików ziemi liwskiej i różańskiej do sprawy Ordynacji Zamojskiej w latach 1666–1676, „Rocznik Liwski” 2015, t. 8.
- Kaczkowski J., Donacye w Królestwie Polskiem, Warszawa 1917.
- Kaczkowski J., Z powodu głosów o majoratach w Królestwie Polskim, „Gazeta Sądowa Warszawska”, 1916, nr 17.
- Karwowski S., Historia rodu Leszczyców z Radolina Radolińskich, Jarocin 2010.
- Kato F., Das Preußische Fideikomiss. Studien zu zeiner nationalökonomischen Funktion im Übergang zum imperialistischen Kapitalismus, Frankfurt am Main 2017.
- Kąsinowska R., Pałac w Jarocinie: dzieje rezydencji i jej właścicieli, Jarocin 2012.
- Kłoczek J., Ordynacje rodowe w Rzeczypospolitej. Powstanie i funkcjonowanie w okresie staropolskim [w:] D. Kuźmina, R. Lolo (red.), Szlachta polska i jej dziedzictwo, Warszawa 2013.
- Komentarz do §§ 531–824 Austryackiego kodeksu cywilnego (prawo spadkowe), oprac. S. Wróblewski, Kraków 1904.
- Koprukowniak A., Likwidacja serwitutów w Ordynacji Zamoyskiej (1920–1932), „Rocznik Lubelski” 1960, nr 3.
- Kościński K., Polskie ordynacye i związki rodzinne, ze szczególnym uwzględnieniem ordynacyi Książąt Sułkowskich, Poznań 1906.
- Kozaczka M., Gospodarka leśna Ordynacji Zamoyskiej (1918–1939), „Kwartalnik Historyczny” 2002, t. CIX, z. 2.
- Kozaczka M., Gospodarka ordynacji rodowych w Polsce 1918–1939, Rzeszów 1996.
- Kozaczka M., Ordynacja Nieświeska w latach 1918–1924, „Kwartalnik Historyczny” 1995, t. CII, z. 2.
- Kozaczka M., Ordynacja Ołycka w latach 1918–1939, „Przegląd Przemyski” 2005, t. XL.
- Kozaczka M., Ordynacja Zamoyska 1918–1945, Lublin 2003.
- Kukulski J., Donacje Paskiewiczowskie w okresie reform agrarnych, Kielce 1987.
- Kukulski J., Donacje po powstaniu styczniowym, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia historica”, 1986, nr 24.
- L.T., Majoraty w Królestwie Polskiem, „Gazeta Sądowa Warszawska” 1915, nr 24.
- L.T., Odpowiedź na artykuł „Z powodu głosów o majoratach w Królestwie Polskiem”, „Gazeta Sądowa Warszawska” 1916, nr 17.
- Lewis W., Das Recht Familienfideikomisses, Berlin 1868 (reprint: Aalen 1969).
- Longschamps de Bérier F., O elastyczność prawa spadkowego. Fideikomis uniwersalny w klasycznym prawie rzymskim, Warszawa 2006.
- Madej G., Bielska linia książęcego rodu Sułkowskich (1786–1918), Bielsko-Biała 2018.
- Mazurczak Z., Walka chłopów Ordynacji Zamojskiej o prawa serwitutowe w końcu XIX wieku, „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio F, Nauki Filozoficzne i Humanistyczne” 1957, nr 12.
- Mełeń A., Ordynacje w dawnej Polsce, „Pamiętnik Historyczno-Prawny” 1929, t. VII, z. 2.
- Muzykant S., Majątki rodowe w województwach wschodnich, „Gazeta Sądowa Warszawska” 1928, nr 56.
- [Muzykant I.], Projekt ustawy o zniesieniu ordynacji, „Przegląd Notarialny” 1936, t. XIV, nr 7.
- Myśliński K., Ordynacja Myszkowskich w rękach rodu Wielopolskich 1727–1945.
- Niemiecki Kodeks Cywilny wraz z ustawą wprowadzającą, tłum. T. Zborowski, Poznań 1899.
- Orłowski R., Szkice z dziejów Ordynacji Zamoyskich w XVIII wieku, Zamość 2011.
- Pencak J., Papiernia Ordynacji Zamojskiej w Hamerni, „Archeion” 1958, t. 28.
- Postępowanie w sprawach niespornych (patent niesporny) i ustawa o ubezwłasnowolnieniu z 28 I 1916 wraz z orzecznictwem b. sądów austrjackich i sadów polskich, dodatkowymi ustawami i rozporządzeniami polskiemi, oraz okólnikami ministerjalnymi, tłum. i oprac A. Laniewski, Lwów 1928.
- Powszechna księga ustaw cywilnych dla wszystkich krajów dziedzicznych niemieckich Monarchji austryjackiej: z późniejszemi odnośnemi ustawami i rozporządzeniami, wyd. M. Zatorski, F. Kasperek, Cieszyn 1875.
- Powszechne Prawo Krajowe dla Państw Pruskich, t. III, Poznań 1826.
- Prawo cywilne ziem wschodnich. T. X cz. 1 Zwodu Praw Rosyjskich. Tekst podług wydania urzędowego z roku 1914, z uwzględnieniem zmian, wprowadzonych przez ustawodawcę polskiego, oraz ustawy związkowe tudzież judykatura Sądu Najwyższego i b. Senatu Rosyjskiego, tłum. i oprac. Z. Rymowicz, W. Świecicki, t. 1, Warszawa 1932–1933.
- Prawo o uchwałach familijnych przy fideikomisach familijnych , fundacjach familijnych i lennach z dnia 15 lutego 1840; Uchwała tycząca się fideikomisów familijnych, substytucyi fideikomisowych i fundacyi familijnych w Xięstwie Szląskiem i Hrabstwie Kłodzkiem z dnia 15 lutego 1840, Gesetz-Sammlung für die Königlichen Preussischen Staaten, 1840 No 3, 2070 i 2071.
- Ramdohr H., Daa Familienfideikommis im Goebiet des preussischen Allgemeinen Landrechts, Berlin 1909.
- Rączka Z., Bielska linia Sułkowskich i jej archiwum, „Archeion” 1984, nr 77.
- Schweinitz H.H. v., Zum Fideikommißwesen der Gegenwart und Zukunft. Eine Betrachtung z udem vorläufigen Entwurf eines Gesetzes über Familienfideikommisse, Berlin 1904.
- Senkowska-Gluck M., Donacje napoleońskie w Księstwie Warszawskim. Studium historyczno-prawne, Wrocław 1948.
- Sójka-Zielińska K., Fideikomisy familijne w prawie pruskim (w XIX i pocz. XX w.), Warszawa 1962.
- Szczygieł R., Ordynacja Zamojska wobec prób lokacji ośrodków miejskich przy jej granicach w pierwszej połowie XVII w., „Studia Iuridica Lublinensia” 2016, vol. XXV, nr 3.
- Tarakanowska M., Problem brakowania akt w Polsce w świetle przepisów i literatury archiwalnej w latach 1918-1965, „Archeion” 1967, nr 44.
- Till E., Prawo prywatne austriackie, t. VI: Wykład prawa spadkowego, Lwów 1904.
- Tritt zu Stolz T. v., Erbrechtlose Sondervermögen: über die Möglichkeiten fideikommißähnlicher Vermőgensbindungen, Frankfurt am Main 1999.
- Uchwała dotycząca kompetencyi władz sądowych w sprawach familinjno-fideikomisowych z dnia 5 marca 1855, Gesetz-Sammlung für die Königlichen Preussischen Staaten, 1855, No 9, 4178.
- Wierzbicka E., Wielopolscy: dzieje awansu społecznego oraz utrwalenia pozycji rodziny od połowy XVII do schyłku XVIII wieku, Lublin 2017.
- Włodarska T., Spyra B., Historia Archiwum Książąt Pszczyńskich, „Archeion” 1962, nr 37.
- [Wnedorff E.], Znoszenie ordynacji, „Przegląd Notarialny” 1939, t. XVII, nr 15–16.
- Wskazówki metodyczne do opracowywania archiwów podworskich, https://www.archiwa.gov.pl/files/przepisy_metodyczne/1983_1.pdf [dostęp 28.03.2019].
- Wykaz ordynacyj i fideikomisów sporządzony w marcu 1936 r. według prowizorycznych danych urzędów wojewódzkich, Archiwum Państwowe w Poznaniu, Urząd Wojewódzki Poznański (296), sygn. 6171.
- Załącznik do wykazu ordynacyj i fideikomisów, Archiwum Państwowe w Poznaniu, Urząd Wojewódzki Poznański (296), sygn. 6196.
- Zielińska T., Archiwalia prywatne (Pojęcie, zakres gromadzenia, metody opracowania), „Archeion” 1971, nr 56.
- Zielińska T., Ordynacje w dawnej Polsce, „Przegląd Historyczny” 1977, t. 68, nr 1.
- Zielińska T., Problemy zespołowości archiwaliów rodzinno-majątkowych [w:] H. Robótka (red.), Komputeryzacja Archiwów, t. III: Problemy zespołowości w archiwistyce i praktyce archiwów. Materiały sympozjum, Toruń 20 i 21 października 1995 r., Toruń 1997.
- Zoll F., Prawo cywilne opracowane głównie na podstawie przepisów obowiązujących w Małopolsce, t. III: Prawa rzeczowe i rzeczowym podobne, Poznań 1931.
- Zoll F., Wasilkowski J. (red.), Encyklopedja podręczna prawa prywatnego: założona przez Henryka Konica, t. 2, Księgi wieczyste – ordynacje rodowe, Warszawa 1936.
- Rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 20 października 2015 r. w sprawie klasyfikowania i kwalifikowania dokumentacji, przekazywania materiałów archiwalnych do archiwów państwowych i brakowania dokumentacji niearchiwalnej (Dz.U. poz. 1743).
- Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 5 marca 2004 roku w sprawie przechowywania akt sądowych oraz ich przekazywania lub do zniszczenia (Dz.U. 2014, poz. 991).
- Rozporządzenie wykonawcze Ministra Sprawiedliwości z dnia 31 stycznia 1922 r. do ustawy z dnia 18 listopada 1921 r. o dobrach rodzinnych w b. dzielnicy pruskiej (Dz.U. 1922, Nr 14, poz. 129).
- Ukaz carski z 1835 r. o dobrach donacyjnych (Dziennik Praw Królestwa Polskiego, t. XVII).
- Układ polsko-niemiecki o dobrach rodzinnych (Dz.U. 1926, Nr 17, poz. 99).
- Ustawa z 13 lipca 1939 r. o znoszeniu ordynacyj rodowych (Dz.U. Nr 63, poz. 417).
- Ustawa z dnia 18 listopada 1921 r. o dobrach rodzinnych w b. dzielnicy pruskiej (Dz.U. Nr 100, poz. 715).
- Ustawa z dnia 25 lipca 1919 r. w przedmiocie dóbr donacyjnych (Dz.U. Nr 72, poz. 423).
- Ustawa z dnia 26 października 1920 r. w sprawie zmiany art. 18 ustawy z dnia 25 lipca 1919 roku w przedmiocie dóbr donacyjnych (Dz.U. Nr 103, poz. 682).
- Ustawa z dnia 7 sierpnia 1937 r. o zniesieniu fideikomisu Pszczyńskiego (Dz.U. Nr 60, poz. 474).
- Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 28 kwietnia 2016 r., sygn. I OSK 2867/15.