Spory pomiędzy posesorami a chłopami dóbr Cieni i Michałowa w czasach Księstwa Warszawskiego

Abstrakt

Okres Księstwa Warszawskiego miał charakter przejściowy, jeśli chodzi o relacje pomiędzy ziemiaństwem a chłopstwem. Narzucone kapitalistyczne francuskie prawo cywilne zupełnie nie współgrało z na poły feudalnymi realiami polskiej wsi. Napoleon w artykułem 4 konstytucji zniósł poddaństwo. Niedługo później Fryderyk August wydał dekret grudniowy, którego znaczenie i skutki – mimo bogatej literatury przedmiotu – do dnia dzisiejszego są niezmiernie trudne do określenia. W czasach Polski Ludowej, w okresie wzmożonych badań nad wyzyskiem chłopów i oporem wsi czasów feudalnych i burżuazyjnych, twierdzono, że dekret oznaczał zniesienie własności podzielonej w odniesieniu do gospodarstw chłopskich i wyzucie włościan z ich praw. Te kategoryczne twierdzenia formułowano z reguły bez uwzględnienia źródeł o proweniencji sądowej, a te ostatnie zdają się sugerować, że rzeczywistość była o wiele bardziej skomplikowana. W artykule omówiono spory, które chłopi z Cieni i Michałowa toczyli z posesorami tych wsi przed Trybunałem Cywilnym Pierwszej Instancji w Kaliszu. Charakterystyczne, że w świadomości chłopów, ale i opinii sędziów, dekret grudniowy nie przekreślił bynajmniej wzajemnych uprawnień i obowiązków ziemian i gromad chłopskich, których źródłem były zwyczaje oraz wystawiane przez stulecia różnego rodzaju dokumenty.