Słowa kluczowe
wojskowe prawo karne
porządek wojskowy
odpowiedzialność karna
Jak cytować
Abstrakt
Jednym z wyzwań odrodzonego po odzyskaniu niepodległości państwa polskiego było dążenie do ujednolicenia sądownictwa, w tym prawa karnego wojskowego. Droga do sukcesu nie była łatwa i w dużej mierze zależała od efektów prac nad kodyfikacją prawa karnego powszechnego. Losy obu wielkich kodeksów z 1932 r. były więc ze sobą splecione, zwłaszcza w zakresie odpowiedzialności karnej żołnierza za przestępstwo pospolite. Celem artykułu jest przedstawienie regulacji prawnych dotyczących tego zagadnienia obowiązujących w okresie II Rzeczypospolitej w ujęciu ewolucyjnym. Analizie poddano zakres przedmiotowy i uwarunkowania formalne rozkazu w sprawach służbowych wobec żołnierzy oraz zasady odpowiedzialności związane z jego wydaniem i wykonaniem, ze szczególnym uwzględnieniem dynamicznie rozwijającej się w tym czasie zasady indywidualizacji winy. W tym celu porównano regulacje ustawodawstwa wojskowego z niektórymi instytucjami prawa karnego powszechnego, takimi jak podżeganie, pomocnictwo oraz – w mniejszym stopniu – nieodparty przymus.
Bibliografia
Dekret Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 23 września 1944 r. - Kodeks Karny Wojska Polskiego (Dz.U. Nr 6, poz. 27).
Dekret Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 29 września 1936 r. - Kodeks wojskowego postępowania karnego (Dz.U. Nr 76, poz. 537).
Dziennik Rozkazów Wojskowych z 1918 r., nr 14, poz. 425.
Dziennik Rozkazów Wojskowych z 1919 r., R. 2, nr 27.
Kodeks karny Rzeszy Niemieckiej z dnia 15 maja 1871 r. z późniejszymi zmianami i uzupełnieniami po rok 1918 wraz z ustawą wprowadczą do kodeksu karnego dla Związku Północno-Niemieckiego (Rzeszy Niemieckiej) z dnia 31 maja 1870 r., przekł. urzędowy Departamentu Sprawiedliwości Ministerstwa b. Dzielnicy Pruskiej, Poznań 1920.
Kodeks karny z r. 1903: (przekład z rosyjskiego) z uwzględnieniem zmian i uzupełnień obowiązujących w Rzeczypospolitej Polskiej w dniu 1 maja 1921 r., Warszawa 1922.
Niemiecki Kodeks Karny Wojskowy z 1872 r. według tłumaczenia Komisji prawno-wojskowej T.R.S., Warszawa 1920.
Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 11 lipca 1932 r. - Kodeks karny (Dz.U. Nr 60, poz. 571).
Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 21 października 1932 r. - Kodeks karny wojskowy (Dz.U. Nr 91, poz. 765).
Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 22 marca 1928 r. w sprawie Kodeksu karnego wojskowego (Dz.U. Nr 36, poz. 328).
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 10 maja 1920 r. w przedmiocie wprowadzenia w życie Wojskowego Kodeksu Karnego (Dz.U. Nr 59, poz. 369).
Traktat pokoju między mocarstwami sprzymierzonemi i skojarzonemi i Niemcami, podpisany w Wersalu dnia 28 czerwca 1919 r. (Dz.U. z 1920 r. Nr 35, poz. 200).
Ustawa karna z dnia 27 maja 1852 r. I. 117 dpp.: z uwzględnieniem wszelkich zmieniających ją ustaw austrjackich i polskich wraz z najważniejszymi ustawami dodatkowemi, Lwów 1929.
Ustawa z dnia 23 lutego 1939 r. o zmianie kodeksu karnego wojskowego (Dz.U. Nr 16, poz. 94).
Ustawa z dnia 29 lipca 1919 r. o tymczasowym sądownictwie wojskowem (Dz.U. Nr 65, poz. 389).
Ustawa z dnia 5 lipca 1912 r. postępowania karnego dla wspólnej siły zbrojnej (Dz.U. z 1920 r. Nr 59, poz. 368).
Bardach J., Leśnodorski B., Pietrzak M., Historia ustroju i prawa polskiego, Warszawa 2009.
Bradliński K., Polskie kodeksy karne okresu międzywojnia, „Studenckie Zeszyty Naukowe” 2018, t. XXI, nr 38, s. 33-44. DOI: https://doi.org/10.17951/szn.2018.21.38.33-44
Buszyński M., Zasady nowego kodeksu karnego wojskowego, „Wojskowy Przegląd Prawniczy” 1933, nr 4.
Cyprian T., Sawicki J., Prawo norymberskie. Bilans i perspektywy, Warszawa -Kraków 1948.
Daniec J., O polski charakter nowego kodeksu karnego wojskowego, „Wojskowy Przegląd Prawniczy” 1933, nr 4, s. 1-5.
Gardocki L., Działanie na rozkaz, „Palestra” 1992, nr 40/1-2(457-458), s. 80-82.
Glaser S., Wiążący bezprawny rozkaz, Kraków 1933.
Grudziński O., Rozkaz w rozumieniu art. 76 k.k.w., „Wojskowy Przegląd Prawniczy” 1929, nr 7/8, s. 39-47.
Kania L., Organizacja prac ustawodawczych w Wojsku Polskim u progu niepodległości II Rzeczypospolitej (1918-1921), „Wojskowy Przegląd Prawniczy” 2002, nr 1, s. 55-67.
Kania L., Służba sprawiedliwości w Wojsku Polskim 1795-1945, Sulechów 2015.
Kiełbas D., Rozkaz wojskowy jako okoliczność wyłączająca winę - analiza teoretyczno-dogmatyczna wybranych aspektów, „Nowa Kodyfikacja Prawa Karnego AUWr” 2021, t. 61, nr 4106, s. 53-67. DOI: https://doi.org/10.19195/2084-5065.61.4
Krzymuski E., Wykład prawa karnego ze stanowiska nauki i prawa austriackiego, t. I, Kraków 1901.
Kulik M., Odpowiedzialność karna za współdziałanie przestępne w koncepcji Juliusza Makarewicza w świetle dalszego rozwoju regulacji współdziałania przestępnego, „Państwo i Prawo” 2020, nr 2, s. 52-68.
Lityński A., Dwa kodeksy karne 1932. W osiemdziesiątą rocznicę, „Roczniki Administracji i Prawa” 2012, t. 12, s. 207-218.
Lityński A., O przestępstwach i karach, ale nie tylko, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 2022, z. 2, s. 331-343. DOI: https://doi.org/10.14746/cph.2022.2.14
Lubecka J., Konieczność wykonania rozkazu jako instrument obrony w procesach przed Najwyższym Trybunałem Narodowym [w:] A. Bartuś (red.), Pola wolności, Poznań 2020.
Majewski Z.M., Projektowane zmiany w ustawach karnych wojskowych, „Wojskowy Przegląd Prawniczy” 1932, z. 1, s. 14-20.
Makarewicz J., Kodeks karny z komentarzem, Lwów 1938.
Makowski W., Kodeks karny wojskowy: z dodaniem ustaw i przepisów wprowadzających, przechodnich i uzupełniających oraz komentarza, Warszawa 1921.
Redzik A., Profesor Juliusz Makarewicz - życie i dzieło [w:] A. Grześkowiak (red.), Prawo karne w poglądach profesora Juliusza Makarewicza, Lublin 2005.
Romańczuk-Grącka M., Pojęcie i funkcje przymusu psychicznego w prawie karnym, Warszawa 2020.
Skrzypek W., Rozkaz w kontekście prac i ustaleń Międzynarodowych Trybunałów Wojskowych w Norymberdze i Tokio, „Wojskowy Przegląd Prawniczy” 2017, nr 3, s. 63-70.
Smolarek K., Analiza historyczno-prawna wyłączenia odpowiedzialności karnej podwładnego działającego na rozkaz przełożonego w prawie karnym, „Zeszyty Naukowe WSOWL” 2013, nr 2 (168), s. 56-67. DOI: https://doi.org/10.5604/1731-8157.1115436
Sójka-Zielińska K., Historia prawa, Warszawa 2015.
Sójka-Zielińska K., Organizacja prac nad kodyfikacją prawa cywilnego w Polsce międzywojennej, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 1975, z. 2, s. 271-280.
Szczygieł T., Cztery kodyfikacje prawa karnego wojskowego II Rzeczypospolitej - sukcesy i porażki [w:] A. Lityński, A. Matan, M. Mikołajczyk, D. Nawrot, G. Nancka (red.), Verus amicus rara avis est: studia poświęcone pamięci Wojciecha Organiściaka, Katowice 2020.
Szczygieł T., Kadry wojskowej służby wymiaru sprawiedliwości i ich szkolenie w Polsce w okresie międzywojennym: podstawy prawne, „Studia Prawno-Ekonomiczne” 2016, t. XCIX, s. 117-135.
Szczygieł T., O projekcie wojskowego kodeksu karnego wykonawczego II Rzeczypospolitej, „Wojskowy Przegląd Prawniczy” 2016, nr 4, s. 42-55.
Szczygieł T., Unifikacja i kodyfikacja wojskowej procedury karnej w II Rzeczypospolitej, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 2017, z. 1, s. 147-173. DOI: https://doi.org/10.14746/cph.2017.1.7
Szczygieł T., Wojskowe postępowanie karne w II Rzeczypospolitej (1918-1939), Katowice 2017.
Szczygieł T., Wojskowe postępowanie polowe i doraźne w II Rzeczypospolitej, „Z Dziejów Prawa” 2016, t. 9 (17), s. 59-81.
Voorden M. van, Rozkaz wojskowy jako instytucja prawa karnego. Podstawowe zagadnienia, „Studia Prawnoustrojowe” 2014, nr 23, s. 63-73.
Wąsik D., Odpowiedzialność karna żołnierza za odmowę wykonania rozkazu (art. 343 k.k.), „Wojskowy Przegląd Prawniczy” 2021, nr 1 (297), s. 53-70.
Ziewiński J., Rozkaz wojskowy w prawie karnym, Warszawa 1986.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Marta Romańczuk-Grącka
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
od 2023 r. 