Weryfikacja narodowościowa ludności rodzimej i rehabilitacja tzw. „volksdeutschów" w latach 1945-1949

Abstrakt

Wobec ustanowienia w 1945 roku nowych granic Polski, jednoznaczne było stanowisko jej władz i społeczeństwa w stosunku do pozostałej w Polsce ludności niemieckiej. Zamiarem było jej wysiedlenie do obszaru niemieckiego. Nie budziło to wówczas zasadniczo, oprócz rozmiarów przedsięwzięcia, kontrowersji wśród zwycięskich mocarstw i zostało usankcjonowane w Umowie Poczdamskiej. W 1945 roku wysiedlenia ludności niemieckiej odbywały się jeszcze – poprzez tworzenie faktów dokonanych, a od 1946 roku w oparciu o wyżej wymienioną umowę i umowy dwustronne – jako zorganizowane przesiedlenie do stref okupacyjnych Niemiec.
Wewnątrz kraju jedną z podstawowych kwestii do rozstrzygnięcia i uporządkowania, zasadniczo jeszcze przed podjęciem akcji wysiedleńczej, musiało być wyłączenie do osobnego rozpatrzenia kategorii osób, które mimo posiadania uprzednio obywatelstwa niemieckiego mogły identyfikować się z narodowością polską. Wobec tej grupy przewidziano procedurę weryfikacji narodowościowej, łącząc z nią oczekiwanie pozyskania dla państwa polskiego znaczącej liczby obywateli. Inna, również bardzo liczna, kategoria osób podlegać musiała procedurze rehabilitacji, w związku z faktem jej uprzedniego zapisania się – dobrowolnie lub pod przymusem – na niemiecką listę narodowościową. Wobec tej drugiej kategorii, oprócz motywacji do jej ukarania za odstępstwo od narodowości polskiej, dominowało – przynajmniej początkowo – nastawienie na rzecz usunięcia z Polski osób, których wnioski rehabilitacyjne zostały odrzucone przez sądy (lub też ich wnioski nie wpłynęły). Poniżej szerzej omawiam kolejno obydwa zagadnienia.