Ideologia Rzeczypospolitej — przedmurza chrześcijaństwa

Abstrakt

O dawnej Polsce, której przez prawie trzy stulecia przypadała odpowiedzialna i zaszczytna rola przedmurza chrześcijańskiego świata, można przeczytać w syntezach wielu nauk o przeszłości. Napomykają o Rzeczypospolitej jako przedmurzu liczne monografie, poddające badaniu różne aspekty dziejów ojczystych późnego feudalizmu. Teza jest stałym elementem charakterystyki dziejów, zwłaszcza XVI i XVII w. Funkcjonowała też później jako pewien stereotyp w historiografii i ideologii historycznej XIX i XX stulecia, najczęściej jako fragment innego stereotypu: Polaka—katolika czy Polski—Chrystusa narodów. Można z łatwością zauważyć, że konstrukcja przedmurza nie przestała zaznaczać swej obecności po dziś dzień. Tym bardziej zwraca uwagę wątłość zainteresowania  zagadnieniem ze strony nauki: zarówno samą ideą przedmurza, jak i jej znaczeniem w dziejach dawnej Rzeczypospolitej. W literaturze  polskiej jeden Janusz Tazbir poświęcił jej specjalistyczne studium, bardzo cenne, przenikliwe intelektualnie, choć świadomie ograniczone do niektórych tylko jej aspektów i nie zamykające badań. Zasługą tego autora pozostaje m. in. zwrócenie uwagi na wielowymiarowość problematyki oraz podkreślenie, że konstrukcja Polski jako przedmurza posiadała własne dzieje, zmieniając — w zależności od okolicznoścj — treść i funkcje. Może zresztą właśnie w wielorodności znaczenia, które wpisywano w pojęcie przedmurza, upatrywać trzeba przyczyny jej nikłej obecności w literaturze.