Księstwo Kurlandii jako rzeczpospolita szlachecka (1561-1795)

Abstrakt

Dla polskiego czy niemieckiego historyka jest od dawna oczywistością, że badanie przeszłości tych regionów, które należą do historii obu narodów, powinno być wspólne. W czasie przyspieszonego wydarzeniami roku 1989 zrastania się Europy stoją niemieccy i polscy historycy przed zadaniem bardziej intensywnego zajmowania się historią także tych regionów, na które Niemcy i Polacy w przeszłości wywierali silny wpływ, w których jednak zdecydowana większość mieszkańców należała do innych narodowości. Takim regionem jest np. Kurlandia, tworząca dziś jedną z trzech historycznych prowincji Republiki Łotewskiej. Choć Księstwo Kurlandii i Semigalii posiada historię, trwającą niewiele ponad 200 lat, bo powstało ono w 1561 r. z części rozwiązanego inflanckiego państwa zakonnego a przestało istnieć w 1795 r. w związku z trzecim rozbiorem Polski, to zajmuje ono szczególne miejsce w dziejach niemieckich i europejskich zwierzchności terytorialnych. Wynika to z jego wewnętrznego, ale i zewnętrznego rozwoju: wyznaczały go niemiecka republika szlachty „z monarchiczną górą”, łotewscy chłopi jako podmiot gospodarki rolnej, polski władca lenny i rosyjscy carowie jako gwaranci ustroju stanowego. Historia jego powstania jest bardzo podobna do sąsiedniego Księstwa Prus, z tym jednak, że Księstwo Kurlandii nie zostawiło po sobie tak głębokich śladów w historii co Księstwo pruskie, które rozwinęło się do rozmiarów europejskiego mocarstwa. Wynikało to stąd, że w przeciwieństwie do Prus w Kurlandii niemieckiego pochodzenia byli tylko książę, szlachta i niewielka część mieszczaństwa, podczas gdy masy ludności byli Łotyszami. To właśnie był zasadniczy powód, dla którego budziła ona odpowiednio mniejsze zainteresowanie wśród historyków, zwłaszcza obcych¹.