Modele wyjaśniania rozbiorów Polski w historiografii polskiej, niemieckiej i austriackiej a koncepcje prawdy historycznej

Abstrakt

Jesteśmy świadkami zasadniczego zwrotu w filozofii czy metodologii historii, polegającego na odejściu od pozytywistycznej epistemologii i poszukiwaniu nowych, niepozytywistycznych podstaw. Najogólniej ujmując, owa pozytywistyczna epistemologia zakłada, że istnieje dość prosta relacja między rzeczywistością, językiem i obrazem tej rzeczywistości, do którego dochodzi badacz, tzn. że język (a więc tekst, narracja, opis itd.) jest stosunkowo przejrzystym medium służącym do konstruowania tego obrazu. W ten sposób, jeśli chodzi o historię, zakłada ona, że narracja historyczna jest zdolna, podobnie jak mapa, ukazać przeszłość w jej podstawowym kształcie, czyli zakłada możliwość prawdziwości tego obrazu. Stanowisko tego rodzaju określane jest w filozofii jako realistyczne, koncepcja zaś prawdy w nim funkcjonująca jako „naiwna” lub „metafizyczna”. Sztandarowymi postaciami, z którymi można wiązać taki model poznania naukowego, opartego na triadzie: rzeczwistość, podmiot poznający (badacz) i skonstruowany przezeń obraz rzeczywistości, w której język jest jedynie swego rodzaju zwierciadłem (stąd: zwierciadlana koncepcja języka) są m.in. Bertrand Russel i (młody) Ludwig Wittgenstein.