Zaruka w praktyce administracyjnej Wielkiego Księstwa Litewskiego w XV-XVII w.

Abstrakt

Wielkie Księstwo Litewskie XV - XVII w. charakteryzowane jest najczęściej przez historyków tego okresu jako państwo zdominowane przez radę kierujących się własnymi interesami panów, nie mające sprawnego zarządu wewnętrznego, co utrudniało w znacznej mierze należyte wykonywanie orzeczeń i zarządzeń władzy centralnej. Stąd próby poszukiwania środków zapobiegających nieposzanowaniu poleceń hospodarskich zarówno w skali państwa, jak i w wypadkach indywidualnych oraz widoczne w praktyce i normach prawnych dążenie do wzmocnienia egzekucji orzeczeń sądowych i decyzji administracyjnych. Temu ostatniemu celowi służyła w szczególności zaruka nakładana na poddanego, którego dotyczyło polecenie hospodarskie lub wyrok sądu. W wypadku złamania postanowień wyroku lub niewykonania polecenia narażał się on, obok zastosowania przymusu, na zapłacenie sumy zakładu. Tę formę omawianej instytucji nazwaliśmy zakładem zabezpieczającym, w odróżnieniu od procesowego, ochronnego czy utwierdzającego zobowiązania. W ujęciu ogólnym pomiędzy wymienionymi formami instytucji zakładu istniała daleko idąca zbieżność. Wszystkie miały na celu wymuszenie poszanowania norm prawnych i umocnienie porządku prawnego w państwie. Wykazywały też wiele podobieństw w kwestiach szczegółowych.