Słowa kluczowe
prawo nazistowskie
sądownictwo nazistowskie
druga wojna światowa
sądownictwo polskie (nieniemieckie)
prawo karne
Jak cytować
Abstrakt
Celem artykułu jest analiza tez prawnych wydawanych przez sądy apelacyjne w obszarze prawa karnego. Tezy prawne były najważniejszymi wypowiedziami jurydycznymi sądów polskich (nieniemieckich) w Generalnym Gubernatorstwie. W artykule przedstawiono szczegółową statystykę dotyczącą omawianego zagadnienia. W rezultacie poszerzono wiedzę na temat stosowania prawa przez sądy polskie (nieniemieckie) w Generalnym Gubernatorstwie, przede wszystkim w odniesieniu do rodzajów spraw karnych rozpatrywanych przez te sądy oraz związanych z nimi problemów prawnych. W szerszym znaczeniu przeprowadzona analiza pozwoli odpowiedzieć na pytanie o rolę i aktywność sądownictwa polskiego (nieniemieckiego) i czy sądy te były wykorzystywane do prowadzenia nazistowskiej polityki w Generalnym Gubernatorstwie w sprawach karnych.
Bibliografia
Becker M., Sądownictwo niemieckie i jego rola w polityce okupacyjnej na ziemiach polskich wcielonych do Rzeszy 1939–1945, Warszawa 2020.
Fermus-Bobowiec A., Szewczak-Daniel M., Prawo karne w służbie ideologii i jako narzędzie eksterminacji na przykładzie prawa karnego dla Polaków i Żydów na terenach wcielonych do III Rzeszy [w:] W. Kozyra, I. Lasek-Surowiec, A.M. Zaręba (red.), Druga wojna światowa. Wybrane zagadnienia konfliktu międzynarodowego, Chełm 2015.
Fraenkel E., The Dual State. A Contribution to the Theory of Dictatorship, Oksford 2017.
Graczyk K., Sądy specjalne III Rzeszy jako „sądy doraźne frontu wewnętrznego” (1933–1945), „Miscellanea Historico-Iuridica” 2019, t. 18, z. 2.
Gruchmann L, Justiz im Dritten Reich 1933–1940. Anpassung und Unterwerfung in der Ära Gürtner, München 2001.
Kokot R., Kilka uwag w kwestii normatywnego wyrazu przestępczości zawodowej w polskim prawie karnym, „Palestra” 2020, nr 4.
Littell J., Łaskawe, Kraków 2008.
Longerich P., Himmler. Buchalter śmierci, Warszawa 2014.
Majer D., „Non-Germans” under the Third Reich. The Nazi Judicial and Administrative System in Germany and Occupied Eastern Europe, with Special Regard to Occupied Poland, 1939–1945, Lubbock, Te 2013.
Makarewicz J. Wstęp do filozofii prawa karnego w oparciu o podstawy historyczno-rozwojowe, Lublin 2009.
Makarewicz J., Kodeks karny z komentarzem, Lwów 1935.
Makowski W., Kodeks karny 1932. Komentarz I. Część ogólna, Warszawa 1932.
Malec D., Sąd Najwyższy w latach 1917-1939 [w:] A. Korobowicz (red.), Sąd Najwyższy Rzeczypospolitej Polskiej. Historia i współczesność, Warszawa 2007.
Meierhenrich E.J., The Remnants of the Rechtstaat. An Etnography of Nazi Law, Oksford 2018.
Mielnik H., Prawo sprawdzenia prawomocnych orzeczeń sądów polskich (nieniemieckich) w Generalnym Gubernatorstwie w okresie II wojny światowej. Orzecznictwo Wyższego Sądu Niemieckiego w Radomiu, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 2020, t. 72, z. 1.
Mielnik H., Sądownictwo polskie (nieniemieckie) w dystrykcie lubelskim Generalnego Gubernatorstwa w latach 1939–1944, Lublin 2020.
Neumann F., Behemot. Narodowy socjalizm. Ustrój i funkcjonowanie 1933–1944, Warszawa 2016.
Pędowski K., Jeszcze o „Patronacie”, „Palestra” 1972, t. 16, nr 9.
Pospieszalski K.M., Odpowiedzialność naczelnych zwierzchników administracji terenowej za zbrodnie wojenne w okupowanej Polsce, „Przegląd Zachodni” 1962, t. 2, nr 3.
Rachlin R.D., Roland Freisler nad the Volksgerichtshof: The Court as an Instrument of Terror [w:] A.E. Steinweis, R.D. Rachlin (red.), The Law in Nazi Germany. Ideology, Opportunism, and The Perversion of Justice, New York – Oxford 2013.
Schädler S., „Justizkrise” und „Justizreform” im Nationalsozialismus: das Reichsjustizministerium unter Reichsjustizminister Thierack (1942–1945), Tübingen 2009.
Stefański R. A., Instytucja pytań prawnych do Sądu Najwyższego w sprawach karnych, Kraków 2001.
Szulczyński A., Sądownictwo polskie w Generalnym Gubernatorstwie 1939–1945, Warszawa 2020.
Uruszczak W., Perwersyjne funkcje niemieckiego „prawa” w Generalnym Gubernatorstwie 1939–1945, „Z Dziejów Prawa” 2019, t. 12 (20).
Weh A., Prawo Generalnego Gubernatorstwa w układzie rzeczowym z objaśnieniami i szczegółowym skorowidzem, Kraków 1941.
Wrzyszcz A., Kompetencje „sądownicze” policji niemieckiej w Polsce w czasie II wojny światowej [w:] S. Grodziski, A. Dziadzio (red.), Regnare, gubernare, administrare. Z dziejów administracji, sądownictwa i nauki prawa. Prace dedykowane profesorowi Jerzemu Malcowi z okazji 40-lecia pracy naukowej, Kraków 2012.
Wrzyszcz A., Okupacyjne sądownictwo niemieckie w Generalnym Gubernatorstwie 1939–1945. Organizacja i funkcjonowanie, Lublin 2008.
Źródła archiwalne:
Archiwum Akt Nowych:
Ministerstwo Informacji i Dokumentacji Rządu RP [emigracyjnego] w Londynie, sygn. 105.
Ministerstwo Sprawiedliwości w Warszawie 285, sygn. 6995.
Archiwum Narodowe w Krakowie:
Sąd Apelacyjny w Krakowie 1919–1950, sygn. 31.
Sąd Okręgowy w Krakowie 1939–1945, sygn. 3020.
Archiwum Państwowe w Lublinie:
Sąd Apelacyjny w Lublinie 1918–1939, sygn. 13/5, 13/8.
Sąd Okręgowy w Lublinie 1939–1944, sygn. 1/63.
Archiwum Państwowe w Radomiu:
Sąd Apelacyjny w Radomiu 1939–1945, sygn. 4, 5.
Archiwum Państwowe w Warszawie:
Sąd Okręgowy w Warszawie 1917–1944, sygn. 9.
Ustawodawstwo polskie:
Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 11 lipca 1932 r. – Kodeks karny (Dz. U. nr 60, poz. 571).
Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 27 października 1932 r. – Przepisy o kosztach sądowych (Dz. U. nr 93, poz. 805).
Obwieszczenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 16 stycznia 1939 r. o ogłoszeniu jednolitego tekstu kodeksu postępowania karnego (Dz. U. nr 8, poz. 44).
Ustawodawstwo niemieckie:
Dekret Führera i Kanclerza Rzeszy Niemieckiej o administracji okupowanych polskich obszarów z dnia 12 października 1939 r.
Rozporządzenie w sprawie odbudowy wymiaru sprawiedliwości w okręgu Galizien (Galicja) z 1 sierpnia 1941 r. (Dziennik Rozporządzeń Generalnego Gubernatorstwa, nr 68, s. 445).
Rozporządzenie o sądownictwie niemieckim w Generalnym Gubernatorstwie z dnia 19 lutego 1940 r. (Dziennik Rozporządzeń Generalnego Gubernatora dla okupowanych polskich obszarów, cz. I, nr 13, s. 57–63).
Rozporządzenie o sądownictwie polskim w Generalnym Gubernatorstwie z dnia 19 lutego 1940 r. (Dziennik Rozporządzeń Generalnego Gubernatora dla okupowanych polskich obszarów, cz. I, nr 13, s. 64–68).
Orzecznictwo:
Wyrok Sądu Najwyższego z 16 marca 1948 r. (K 2503/47), Zbiór Orzeczeń Sądu Najwyższego 1948/III, poz. 71.
Licencja
od 2023 r. 