Uwagi z okazji jubileuszu austriackiego kodeksu cywilnego z 1811 roku

Abstract

Środowisko prawnicze Republiki Austriackiej obchodzi w tym roku jubileusz dwustulecia Kodeksu prawa cywilnego, obowiązującego od 1811 roku, niemal bez przerw, do dzisiaj. Przyłączyło się do tej uroczystości także środowisko prawnicze polskie; wprawdzie na ziemiach polskich byłej Galicji Kodeks ten obowiązywał krócej, bo tylko 135 lat (1811-1946), ale miał on poważne znaczenie dla całej nauki prawa prywatnego w Polsce.

Różnymi drogami rozwijał się program kodyfikacji prawa na przełomie XVIII i XIX stulecia. Zasadniczo wymienia się dwie takie drogi, jednakże z punktu widzenia historii prawa polskiego powiedzieć można o trzech drogach.

Na pierwszą z nich wkroczyli oświeceni monarchowie, którzy – dążąc do wzmocnienia swej władzy, podejmowali działalność unifikacyjną, aby zacierać tradycyjne lokalne odrębności. Filozofia prawa natury, akceptowana przez monarchię absolutną podkreślała, iż jednolite ustawodawstwo jest korzystne dla racji stanu opartej na rozumie. W środowiskach politycznych austriackich mówiono konkretnie o roli kodyfikacji w procesie realizacji zjednoczenia państwowego (Oesterreichische Gesammtstaatsidee). Była więc to droga podejmowana od góry, w pewnym sensie oktrojowana.