Abstrakt
Spór o granicę austriacko-węgierską przy Morskim Oko był po rozbiorowym rabunku (1772 r.) kontynuacją ciągnącego się od XVI w. konfliktu granicznego między Królestwem Polskim a Węgrami. Próby ugodowego ustalenia granicy nie przyniosły przez niemal cały XIX w. efektu. W 1879 r. majątek graniczny po stronie węgierskiej (Jaworzyna) kupił pruski książę Chrystian Hohenlohe i podjął działania w celu zajęcia spornego terytorium. Jednak gdy hrabia Władysław Zamoyski w 1889 r. kupił w Galicji dobra (Zakopane) położone z drugiej strony spornego obszaru, zdecydowanie przeciwstawił się roszczeniom pruskiego magnata. Konflikt o własność prywatną (konflikt prawa cywilnego) eskalował w postaci sąsiedzkich gwałtów i trafiał przed sądy, jednak ich orzeczenia, bez ustalenia przynależności politycznej (państwowej) spornego terytorium, nie mogły wiązać zwaśnionych stron. Wobec zagrożenia bezpieczeństwa i spokoju na granicy austriacko-węgierskiej (doszło nawet do grożenia przez żandarmów węgierskich urzędnikom sądowym Galicji bronią palną) rządy w Wiedniu i Budapeszcie doszły do porozumienia, ustalając poufnie linię podziału. Ponieważ uznano, że publiczne ujawnienie rządowego kompromisu, wiążące się z przyznaniem do wzajemnych ustępstw obu stron, zostanie wykorzystane w walce politycznej zarówno w Austrii, jak i na Węgrzech, postanowiono zrzucić odpowiedzialność za kompromis na międzynarodowy sąd polubowny. W artykule autor przedstawia rozwiązania oraz instrumenty polityczne i prawne, do których sięgnęły władze obu państw, by zapewnić taki wyrok sądu rozjemczego, który realizowałby wcześniej przyjęte międzyrządowe porozumienie, a równocześnie przenosiłby na trybunał odium za dokonane ustępstwa.
Bibliografia
Divêky A., Dzieje przyłączenia miast spiskich do Węgier w r. 1770-ym, „Przegląd Historyczny” 1921–22, t. 23, nr 1.
Helena z Lubomirskich Stanisławowa Gawłowska, Władysław Zamoyski Zakopane – Morskie Oko, oprac., posłowie i indeks osób Z. Nowak, Kórnik – Zakopane 2003.
Korn W., Der Streit um das Meerauge zwischen Österreich und Ungarn, „Österreichich-Ungariche Revue, Monatschrift” 1907, t. 35.
Kurtyka J., Początki starostwa spiskiego i pierwsi starostowie. Z dziejów polityki Władysława Jagiełły wobec Zakonu Krzyżackiego i Zygmunta Luksemburskiego w latach 1411–1430, „Studia z Dziejów Państwa i Prawa Polskiego” 2006, t. IX, cz. 1.
Leszczyński A., Ludowa historia Polski. Historia wyzysku i oporu. Mitologia panowania, Warszawa 2020.
Łazuga W., „Rządy polskie” w Austrii. Gabinet Kazimierza hr. Badeniego 1895–1897, Poznań 1991.
Matuszewski J., Ile procesów o Morskie Oko? [w:] Origines, fontes et narrationes – pośród kręgów poznania historycznego. Prace ofiarowane Profesorowi Marcelemu Antoniewiczowi w 65. rocznicę urodzin, Częstochowa 2018.
Matuszewski J., Postępowanie sądowe, administracyjne czy polubowne? Spór jeden a procedur wiele [w:] W. Chróścielewski, Z. Kmieciak (red.), Idea kodyfikacji w nauce prawa administracyjnego procesowego, Warszawa 2018.
Matuszewski J., Przypadek sądu polubownego z 1902 roku. Międzynarodowy trybunał w Grazu – powołanie, struktura, jurysdykcja, funkcjonowanie i orzeczenie. (teoria spiskowa) [w:] A. Moniuszko, M. Wąsowicz, A. Zakrzewski (red.), O przemianach kultury prawnej, Warszawa 2021.
Mniszek-Tchorznicki A., Wspomnienia moje odnośnie do sporu granicznego przy Morskim Oku [w:] J. M. Roszkowski, Walka o Morskie Oko w Tatrach 1811–1909, Kórnik 2018.
Nowak Z., Władysław Zamoyski a spór o Morskie Oko w latach 1890–1909, „Pamiętnik Biblioteki Kórnickiej” 1986, z. 21.
Rosco Bogdanowicz M., Wspomnienia, t. 2, Kraków 1959.
Roszkowski J. M., Spór o Morskie Oko na tle kształtowania się granicy w Tatrach [w:] S. Sierpowski (red.), Władysław Zamoyski 1858–1924, Kórnik – Zakopane 2003.
Roszkowski J.M., Spór o Morskie Oko, [w:] J.M. Roszkowski, „Zapomniane Kresy”. Spisz, Orawa, Czadeckie w świadomości i działaniach Polaków 1895–1925, Nowy Targ 2018.
Roszkowski J.M., Walka o Morskie Oko w Tatrach 1811–1909, Kórnik 2018.
Sierpowski S. (red.), Władysław Zamoyski 1858–1924, Kórnik – Zakopane 2003.
Akty prawne:
Dziennik ustaw państwa dla królestw i krajów w Radzie państwa reprezentowanych. Część IX – Wydana i rozesłana 28. stycznia 1897.
La Conference Internationale de La Paix. La Haye, 18 Mai – 29 Juillet 1899. Scholar select (French Edition) (French) Paperback – August 27, 2016.
Treaty between Her Majesty and the United States of America, signed at Washington, May 8, 1871.